Arakhimasko konsenso vash e specialne trubujmata e minoritatengo: e sikavimata katar o Chapman v. UK - "An Emerging Concensus on the Special Needs of Minorities: The Lessons of Chapman v. UK"
4 June 2004
Luke Clements
K-o 18to Januarjo, 1998to bersh, e Evropako Kriss vash e Manushenge Chachimata dine avri e decizia vash o Chapman v. UK kaso, thaj aver shtar phangle kasuria. O shov-to kaso (Varey v. UK) sas nakhado katar o guverno UK dji kana areslo ke Kriss thaj khatar biformalno krissipe sas dino vash kado kaso.
Chapman v. UK si o palutno andar e serja vashnenge kasuria line katar e krissaria ando UK thaj Holandia marindos pes e restrikcienca karing e shajmata e Romenge ko beshipen ande khera. Pe angluni rig, kadala kasuria sikaven pes relevanto kodolenca andar e Evropake thema kaj e Roma inke djiven sar nomadi (phiren). Sa jekh, e kasuria vazden problemuria but vashne andar savorre Roma.
E facturia ando Chapman v. UK si but phralne kodolenge andar o angluno kaso savo e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata pakiaja, kodo anavdo Buckley v. UK (1996). I rajuni Chapman djivdias peske familiasa ande lengi karavana, savi von parkisarde pe kodo than savo lako sas. I phuv sas kaj o agor jekhe tikne gavesko thaj vi kana I rajuni Chapman manglias permisia te thol lan pe laki phuv, o konsilio chi kamlias (vi kana voj djivdias ande kodo than but bersha thaj nas lan than kaj te djivel). I rajuni Chapman sas protiv/mamuj e bikamlimasko e Krissengo andar o UK feri chi lias resultaturia lache.
E fakturia ande Varey v. UK sas phralne. Vi e manusha save ruje pes sas Roma thaj kinde thana kaj te parkin peske karavani. O than sas, orisar, tradicionalno usirime katar e Roma sar kampo thaj e rajesko thaj e rajuniako Varey mangipe vash e planifikaciaki permisia sas akceptuirime anglunes thaj pala kodo I decisia sas paruvdi katar jekh governosko ministro.
Ando UK, vareso so si specifichno e romenge si o phirimasko djivipen, thaj partikularno, I purani tradicia vash o djivipen ande karavani thaj aver phirimaske khera. I rajuni Chapman aba but phendias kaj avela virtualno imposibilo kaj e Roma te len permisia katar e autoriteturia te parkin peske karavani ande gava inke pe thana saven e Romen sas.
Ande Kriss phendias pes kaj 80 procenturia andar e gadje save mangle permisia te vazden khera pe thana save len sas aba line lan, thaj feri 20 procenturia andar e Romenge mangimata e permisiake te thon e karavani pe el thana saven len sas, sas akceptuime.
E rajuniako Buckley rovipen chi sas akceptuime ando 1996 to bersh soske e Kriss pakiaias ke e autoriteturia andar o UK chi sikade ke kerde bigogiarde butia. Von dine e rajuniake Buckley o shaipe te beshel pe aver than thaj e akcia save line protiv/mamuj lake chi sas but bilachi - sas te pokinel cira love. E rajuniako Chapman rovipen sas cira aver soske voj sas te pokinel maj but love thaj e autoriteturia chi dine lake shaipe te djal pe aver than.
I. Analiza
1.1 E madjoritatea E decisia vash o Chapman, kaj o madjoriteto sas 10:7, sas ke othe chi sas ushteadi e Evropaki Konvencia vash e Manushenge Chachipena. Kado si pasheder sar o Buckley v. UK (1996) (kaj o majority sas 6:3) thaj sikavel kaj o UK si les phareder buti te lel lache resultaturia pe kadala kasuria. Chaches, dinias avri andar e kriss o Varey, dji akana but probabilno si ke xasarenas o angluno kaso pe Romenge chachipena ko Strasbourg.
1.2 O paruvindos akceso kaj e minoritatenge chachimata Jekh but vashno kluchia savi dikhel po nivelo kaj e Evropake normi roden o respekto e minoritatengo sas stabilime. E madjoritatea pakiaje kaj von chi resle jekh kritichno gogiaverimasko nivelo sar si te phenel zorasa protiv/mamuj UK; e minoritatea pakial kaj von resle. Implichitno ande kado bixachiaripen si ke maj palal si but posibilno kaj kadala normi te aven sufichiento stabilime te mukhen e Kriss te phenel jekh protivno phenipen.
Èsecialno anda kado o krissipen si jekh ingiaripen maj palal e eksekuciako andar o UK. Dji kana chi kerela pes jekh baro lacharipen kaj e lokalno tratamento e Romengo ande avutne bersha, e Kriss si virtualno sigurno te arakhel protiv /mamuj UK - soske kasavo tratamento nashti avel maj dur.
1.3 De kana o akceptuimos e akcienge katar UK kaj sas dikhlo sar mamuj e generalne Evropake standarduria sas kasavi vashno problema, si but interesanto te keras analisa pe kodo sar e krissaria alosarde, dikhindos kaj lenge origini. Andar e deshuefta krissaria, pe desh shaj kerel pes deskripcia ke aven andar e Vest Evropake thema thaj efta aven andar e Est thaj Centralno Evropake thema.(vi I Turkia) E efta krissaria katar e Est thaj Centralno Evropake thema savore, ba jekh, alosarde protiv /mamuj jekhe phagerimasko, thaj e madjoritatea e krissarengo katar I Vest Evropa (6:4) pakiaje kaj e chahimata e rajunike Chapman sas phagerde. E impikacia sas kaj katar o Vest Evropako dikhipen, o UK pelas tela e "akceptuirimaske standarduria".
II. E legalne argumenturia e rajuniake Chapman
2.1 E krissaria e rajuniake Chapman rodine te keren duj butia. Jekhto von rodine te keren e Kriss te pakial ke e fakturia andar kado kaso si diferento katar kodola andar Buckley v UK (1996). Dujto von zorasa phende (o ERRC djutinias) kaj inke katar o 1996to bersh kerdas pes jkeh konsensus mashkar e internacionalne organisacie soske trubul te len pes specifichne akcie te sikaven e Romengi pozicia, mashkar aver, sar si o beshimos ande khera thaj generalne djivimaske kondicie. Pe el Kotora 8 thaj 14 si musaj te kerel pes intepretacia soske si te kerel pes klarifikacia e mashkarthemutnesko konsensuso vash e Romengi bilachi situacia thaj o trebujpen te lel pes urgento akcia pe kodo. (dikh krissipen kaj o paragrafo 89)
2.2 Thaj maj but, e krissaria rodine te keren klarifikacia pe varesave aspekturia katar I decizia e Krisseski ando 1996to bersh vash o Buckely. Vash kado but vashno sas o legalno puchipen kana e themeski akcia zorasa te mukil e karavana jekhe Romane manusheski sas po Kotor 8 - kaj garantuil o chahipen kaj privatno thaj familialno djivipen, kher thaj korespondenca - soske chi muklas lan te avel lan lako kher, vaj sas po Kotor 8 soske o maj buxlo thaj maj personalno problemo chi mukel te avel "privatno thaj familialno djivipen".
III E Krisseski posicia
3.1 Sar sas ramome maj anglal, e Kriss sas phagerdi ande peski decisia, feri savore pakiaje kaj o plano zorasa te mukis jekh karavana chi respektuisardias o Kotor 8 na feri soske sas o chahipen ko kher, soske othe kaj sas jekh kasht chi sas feri privatno thaj familialno djivipen, sas tradicionalno djivipen.
3.2 Kado si vashno soske e Kriss buxliardas o impakto e kasave mukimatengo, akceptuindos ke von materialno xamin pes e familako djivipenesa na feri e kheresa.
O praktichno vashnipen si phanglo katar o problemi pe sode vrama si te beshen pe thana.
E Kriss aba phendias maj anglal ke o chahipen ko "respekto e varekasko kher" te sikavela pes ande kasave kasuria, e karavana si te avel ingerdi ilegalno pe jekh than pe varesavi vriama (o chahipen chi existuil kaj e beshipena sas pe cira vriama). Sa jekh, pala e posicia e Krisseski kaj sas ko Chapman, e problema e "familiako djivipen" akana si ke savore mukimata si te aven protektuime katar o Kotor 8, soske e familiake phanglimata si independento katar e vriama e beshimatengo.
3.3 O dikhipen e majoritateako E madjoritatea e Krissesko pakiaje ke e materialne kondicie e rajuniake Chapman na-j diferento kodolenge andar o Buckley kaso. Kana e Evropako Kriss vash e Manushikane chachimata naj obliguime te djal sa pe kodola decizie so maj naglal dinias avri, atunchi zumavel te lel iste decizie pe amalne kasuria
O aver xachiaripen pe kado krissipen si ke e Romenge problemuria pakial pes ke si kontroversime thaj e Kriss chi kamel te lel akcia dji kana e themengi akcie si bilache.
Ande Kriss kado si phendo sar te mekhes e Themenge Membruria "jekh buxli dikhimaski marginea". (e Kriss del e Themes but zor te lel decizia)
3.4 E Kriss lias tradicionalno (sasti vriama) kadi posicia soske chi kamlias te lel decisia pe but sensitivno butia (kaj xamil kalifikime chachimata sar si o chachipen ke jekh privatno djivipen, ke slobodo phenipen vaj ande pacea te loshal e butiandar so si les).
Aba kado si klaro sar si limiti pe kado gandipen thaj akcentuime (zuriardo) ke so si maj baro phageripen, avela maj tikno o pisibiliteto gandimasko.
Decisie sar si te del permisia si kodoleske jekh kaj e Kriss si baro shajpe te del e themes baro shajpe te gandil. E Kriss si shajpe te avel maj cira lachi othe kaj del pes duma pe kasave problemi sar discriminacia pe relacia (phanglipen) e edukaciake provisii vaj, shaj, beshipen ande khera ande foruria.
3.5 But vashno, ando Chapman krissipen, e Kriss akceptuisardias ke kana jekh generalno akceptuime standardo eksistuil ande sasti Evropa vash e chachimata e minoritatengo, atunchi shaj mangel e UK te kerel pala kado. Pe kado phenel pes (ko para 93-94):
Othe shaj avel phendo ke si jekh arakhimasko mashkarthemutno konsenso mashkar e Thema save si ko Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo,na feri protekcia vash e minoritatenge interesuria ba te inkiaren o kulturalno diversiteto e saste komunitateako.Sa jekh, e Kriss chi si lan bari pakiv pe kodo ke o konsenso si dosta konkretno anda kodo te lel sosko sikavipen ko phiravipen (sherutnipen) vaj standarduria save e Kontractuime Thema pakian ke si kamle ande savore situacie.
3.6 Ande vriama kana kadi evaluacia si depresivno, si but klaro ke e Kriss kerela preparacia te arakhel jekh diferento decizia pe kado kaso, kana kadala standarduria aresle dosta konkretno. Musaj te avel jekh vramiaki problema dji kana kado avela: o ushteavimos (ritmo) si sigeder. Ande neve masuri si thodine vashne rekomandacie katar e Evropako Konsilio, o buxliaripen e Kotoresko 14 katar i Konvencia via Protokol 12, o reporto katar OSCE, thaj e Direktiva katar EU vash e Rasialno Ekualiteto.
3.7 Ande vriama kana e efta krissaria ando minoriteto chi kamle kado dikhipen, inke o madjoriteto akceptuisardas kodo ke o UK chi reslias lache resultaturia kana rodas te aresel peske themutne thaj mashkarthemutne obligacie thaj pe kado shaj kerel pes deskripcia sar "rovimasko":
E problema vash e determinacia anglal e Kriss ande kado kaso na-j ke akceptuil pes vaj na jekh generalno situacia, orisar rovimaski, ande Khetane Thagarimata (UK) ke KT so trubul te kerel pala o mashkarthemutno zakono, aba kodo limitime kana e partikularne kazoske kondicie sikaven jekh pahgeripen(ushteavipen) e chachimasko e rajuniako Chapman ke pesko kher pala o Kotor 8 katar i Konvencia. Kana kerdias jekh kasavi zurali deklaracia karing o bilacho tratamento e Romengo ando UK, e Kriss djanglas ke kadi situacia sas aba kritikime katar e Britaniake Krissaria.Sar misaliake, jekh baro krissari pakial kaj kodo sas "jekh bilacho gandipen vash o themutno gindipen."
3.8 Baro posibilno shajpen andar e avutne decizie si kodo ke, kana lelas pes e krisseski decizia po Chapman, e Kriss phendias palem peski decizia ande Thlimmenos v Greece (2000) ke ilegalno diskriminacia shaj kerel pes othe kaj o them del iste sankcie e manushen ande differente materialne situacie. Bibaxtales, vi kana e Kriss kerdias
preparacia te dikhel e zurale ameajmata mashkar sar sas tratime e rajuni Chapman thaj o raj Iakovos Thlimmenos, arakhlias jekh ushteavipen( phageripen) ande o kaso katar i Grekia thaj ( dikhindos ke "dikhimaski marginea") chi jekh ushteavipen ande UK kaso.
3.9 Tipichno, e diskriminacia sas aba koncentruime pe governonge bilache resultaturia te tratin similarno manusha ande isto modo(felo). O Thlimmenos kaso sas pe jekh manush savo kerdias phandjmos soske chi kamlas te djal ande armia pe raligiake motivuria. Pala kodo aba nashtisailas ke resel kontabilo(manush savo kerel buti e lovenca) lilesa soske kerdas kado phandajpe. E Kriss phendias kaj kadi akcia chi reslias lache resultaturia soske chi kerdas dinstincia mashkar e manusha save kerde phandajmos soske bilache sas thaj kodola save kerde phandajmos pe religiosno motivuria.
Isto principio(gandipen) trubul te kerel pes aplikacia ande romengi situacia soske von phenen ke von ushteaven(phagaren)planoski kontrola pala lengo kulturalno djivipen, diferento avere manushendar save phageren(ushteaven) soske aver motivuria si len.
3.10 O bixachiardo minoriteto Soske kodola efta krissaria kerde preparacia te den krisseski decizia ke jekh ushteavipen (phageripen) sas kerdo kodo si but vashno soske kodko si sar o UK sas pasheder te xasarel ande kado kaso sar ande angluni Buckley decizia.
3.11 Ando Buckley krissipen, jekh partikularno zuralo bixachardo gandipesas phendo katar o francuzo krissari Pettiti, savo phendias mashkar aver:
O pharipen e instituciengo andar o Strasbourg kana keren indentifikacia pe kasave problemi si ke o kmalo xamipen thaj kidipen e zakonurengo administrativne (svako shaj avel akceptuime korkori) kerel, jekhto, totalno biposibilno andar jekhe Romengi familia te akharen pe kriss pala lengo beshipen, socialno djivipen thaj e chavorrengi integracia ande shkola, thaj dujto, ande diferente departamenturia katar o governo save keren buti po inkiaripen e foroski natura, po dromengo akceso, pe permisiengo mangipen, po dromesko sekuriteto thaj publichno sastipen, xacharel pes kaj e Buckely familia si astarde ande jekh "bilacho truj".
3.12 O minoriteto ando Chapman sa kadia phende ke chi kamen kodo phenipen ke chi sas jekh zuralo Evropako akceso kaj o tratamento e minoritatengo, thaj phende (kaj o 3to para pala lengo gandipen):
Si jekh arakhimasko konsenso mashkar e Thema Membruria katar e Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo.
Kado konsenso prindjarel ke e protekcia vash e minoritatenge chachimata, sar e Roma, chi mangel feri e Kontraktime Thema te arakhen pes te praktikuin kodola politke save keren diskriminacia pe minoriteturia thaj inke, othe kaj trubul, von trebun te roden te lacharen lengi situacia te implementuin specialne programuria thaj te lacharen o zakono. Kodoleske amen nashti te kamas so o madjoriteto kamel kodo ke o konsenso na-j dosta konkreto vaj lengi decizia ke o pharipen po maripen mashkar interesuria bichalel e Krisseske jekh but striktno dikhimaski misia.
3.13 O minoriteto lias decizia (ko 5-to para pala lengo Dikhipen/Phenipen) ke e bilache resultaturia save sas line pe lungo(bari) vriama katar e lokalne autoriteturia kana ande lenge politike rodine te len lache decizie vash e Roma, sas mishto dikhle de kana rodias pes te kerel pes implementacia pe e Romenge duj riga, publichno thaj privatno, ke o governo katar UK djanglas kaj o zakono thaj e politka ande praktika chi rodel e trubuimata e Romenege thaj lengi politika kana mukhle e Lokalne Autoriteturia te len decizia pe Roma sas lan cikno efekto. Pe kado von pakian ke:
Si bilaches te rodes te mukis jekh Romengi familia anda lengo kher pala lengo than ande kodola kondicie kana chi sikadas pes te avel aver legalno, shaimasko than puterdo vash lende.
Thaj ke e lokalne autoriteturia kodoleske trabun te roden kodola shajmata save shaj te protektuin o kher, privatno djivipen e romengo sar e kodoleske kaj manglas.
3.14 O Krissari katar I Malta, o Giovanni Bonello, phendias piro gindipen savo na-j sasa sar vi averenge krisarengo. Vov rodias te sikavel ke si bilaches te kerel pes koncentracia pe kodo ke e rajuni Chapman chi reslias lache resultaturia katar o UK zakono, kana o Governo phagerdas(ushtadias) peske mashkarthemutne obligacie vash e minoriteturia, thaj e lokalne autoriteturia chi djangle te keren peske butia pala o themutno zakono katar UK. Vov phendias:
6. Jekh publiko autoriteto si musaj te respektuil jekh zakono sar svako individulano manush. Lesko responsabiliteto si bareder jekhe manushesko savo djivel ande kasave grupuria save virtualno si zorime te ushteaven o zakono ka te avel len shajpe ko chahipen ke jekh privatno thaj familiako djivipen - individualne manusha save trubun te ushteaven o zakono soske e autoriteturia chi resle lache resultaturia maj anglal.
7. Pe kado kaso, sol duj e autoriteturia thaj e individualne manusha nakhle e legalno granica (xotari). Feri sas e autoritatengi dosh kana dikhle o zakono savo kerdas e manushen te aven doshale. Kodo ke e autoriteturia chi resle lache resultaturia andias jekh situacia savi rodel te kerel eksplikacia pe trubuimaski protekcia. Soske jekh kriss pe manushikane chachimata si musaj te dikhel shukareder po dureardo zakonosko phageripen(ushteavipen) kerdo katar o zuralo, de sar pe kodo zorime po bizuralo, chi sas inke kerdi eksplanacia.
8. Khate si jekh situacia kaj jekh djeno sas athado te phagarel o zakono soske jekh publichno autoriteto sas protektuime(arakhado) ande pesko phageripen.
E Krissesko gandipen savo sas pe e palutneski rig, thaj nasulipe kerdias e angluneske, si, me pakiav, bilaches. Jekh Kriss vash e Manushenge Chachimata savi pakial ke jekh autoriteto kerdias buti "pala o zakono"feri si klaro ke phagerdias o zakono, kerel jekh maj but bilacho dikhipen pe el prindjarde ethichne(gogiake) niveluria (leveluria).
IV. Praktichno akcia
Ande individualne kasuria:
4.1 Pakiaindos pesko krissipen pe le themeski "buxli dikhimaski marginea" kana te lel e decizia kana o chachipen si mashkar e Romenge chachipena thaj e bare komunitateake interesuria, e Evropako Kriss phenel ke kasave phare decizienge planifikacie si te aven line katar e themutne Krissuria, thaj feri kana lenge decizie chi avena lache atunchi e Kriss katar Strasbourg musaj te avel preparime te kerel intervencia.
4.2 Phendas pes kaj e Kriss katar o Strasbourg chi pakial kaj o tratamento e romanego ando UK chi sas lacho(kodoleske sar phendas pes maj anglal ke kodo tratamento sas "rovimasko"(but bilacho). Kado si ke e themutne Krissuria chi dashtin te garaven pes pala i decizia. Von trebul von bari brigasa te len decizia pe kasave kasuria thaj chi trebul te mekhen e autoritatenge kasavi buxli dikhimaski marginea sar mekhel e Kriss andar o Strasbourg.
Kasuria save si len konekcia thanenca save na-j "sensitivne thana"
4.3 O kaso Chapman savo dikhelas po buxljaripen ande specifichne sensitivne thana, prindjardo ando UK sar "Zeleno xaravli" ( e kolaver shtar kasuria kaj sas pe phralne "protektuime thana" vaj thana kaj, o UK fal man, othe sas aver lache thana andar e Roma). Esencialno si ke ando plano si but vashno te kerel pes asiguracia ke e foruria andar o UK chi buxliarel pes ande pashutne gavenge thana. E rajuni Chapmna kamlias te thol peski karavana ande jekh anadra e maj protektuime thana, e Zeleno Xaravli pashutnes London, kaj aba chi jekh bararimos naj mekhlo. Avel ke e krisseski decisia si maj but birelevanto sar ande kasuria kaj propunime bararimata te aven pe thana kaj naj vashne.
Kasuria ande save e fakturia sas aver sar ando Chapman kaso
4.4 E madjoritatea nadar e Kris zuraradas ke e krisseski buti si te alosarel e poltikaki implementacia ande praktika, thaj phenel:
Vi kana kana san membro jekhe minoritateako savi tradicionalno trail(djivel) aver sar e madjoritatea anadr e komunitatea chi kerel pes protekcia katar e themeske zakonuria save protektuin lachimata e savorrenge sar si e thana, shaj avel bilaches soske kasave zakonuria si te aven implementuime. Sar xakiardas pes andar o Buckley krissipen, e but sensitivno situacia e romengi sar minoriteto si ke soske von aver train(djiven) trebul te avel specialno dikhle ande normalne situacie vi kana lel pes decisia ande partikularne kasuria. Dji akana si jekh positivno musajpen katar e Kontraktuime Thema sar ando 8 to Kotor te lokhiaren e romengo djivipen.
4.5 Si trin vashne principura save shaj aven baza pala kava gindipen:
jekhto, e sherujmaski kriteria vash e alosarde individualno planifikaciake mangimata kaj si pe Roma o problemo shaj trebul te avel aver sar kodola kaj si pe gadje. dujto, e Kriss si te lel sama but seriosno pe savore bilachimata(bichachimata) save avena kana kerela pes e implementacia katar e permisiengi planifikacia. Kado sas ando Varey v. UK rovipen. Ande kado kaso, o lokalno krissari (prindjardo ando UK sar "Planifikaciako Inspektori") kerdias investigacia(rodias) pe kodo rovipen thaj lias i decizia ke lenge musaj si te den than. O Ministro, orisar, phagerdas kodi decizia. O Guverno katar UK kamlas zurales kaj (soske e Romane kasuria but sensitivno si) e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata chi kerdas toleracia vash kodo bichachimasko kaso. Pe kodo kaso lias pes jekh amalni decizia - pokindile e legalne pokinimata thaj dias pes 60 000 (pounds) kompensacia, thaj o manush savo rujas pes kamlas kadi decizia. trito ke e Kriss shaj kerel intervencia ande jekh kaso kaj e mukikasko proceso si aver sar ande Buckley vaj Chapman kasuria. Sar misialake, kana e akcia mamuj/protiv o ilegalno baraiaripen kerel te lel pes e karavana, te peren phandade, vaj te mukil len othar bi te del len aver than kaj te beshen etc. E maj buxli politikanio akcia
4.6 E Romane organizacie musaj si te keren presia pe Evropake Governuria te len positivno akcia te keren pala e mashkarthemutne musajmata(obligacie) vash e minoriteturia, thaj atunchi kadala shaj aven akceptuime ande praktika katar e maj but Thema Membruria.
4.7 Si jekh vriamaki problema dji kana e Kriss arakhel jekh phageripen ande kasuria sar kadala. Kado shaj avel 4, 5 bersha maj palal, feri kana jekh kaso kaj partikularno zorake fakturia arakhel pes, atunchi e vriama shaj avel maj xarni. Kodoleske si musaj savore Governonge te len akcia te lacharen o akceso e Romengo ko lacho beshipen ande khera. Ande UK, e Romane organizacie line iniciativa anda kado thaj kerde preparacia pe jehk zakonosko proposal(?) " Zakonoski Reforma vash e Manusha save phiren" thaj roden te avel akceptuime katar o Parlamento.
4.8 E propunime zakonuria chi roden specialno tratamento vash e Roma. Si aver sar roden te phagaren e legalne thaj administrativne praktike save indirektno kerel diskriminacia vash e Roma ando UK. Kadia buxliarel e Governoske dimata vash o publichno kherengo keripen te den pes love vash e thana kaj e Roma te thon peske karavani. Sa kadia, si legalne provisie vash i edukacia, mukipen, planifikacia, cifliarenge zora, rasialno diskriminacia etc.
=====================================================================================
Maškarthemutno Pakto pala e Ekonomikake,Sociale thaj Kulturake Čačipa - Romani language translation of the International Convenant on Economic, Social and Cultural Rights
4 June 2004
Angluno alav/svato
E thema save somnisarde kava Pakto, gindosa, ande relacia pala e konvencia Jekhethaneske naciengi, kaj si e manušesko digniteto leske čačipa baza pala e sloboda ,pakiv thaj čačipe ande sasti luma, respektosa kaj kadala čačipa aven andar e manušesko digniteto thaj manušesko personaliteto, respektosa kaj ande relacia Univerzalnone Deklaraciasa pala e manušikane čačipa, ideali pala o slobodo manuš, savo si slobodo katar e dar thaj čoripe, šaj kerel pes numaj te si kerdine kondicie save den svakone te utilizil pire:ekonomikane, sociale thaj kulturake čačipa, sar vi pire civile thaj politikake čačipa, gindosa kaj Jekhethaneske Naciengi Konvencia tradel e themen te respektuin manušikane čačipa thaj slobode, gindosa kaj svakone manuše si responsabiliteto pala aver manuš thaj pala o komuniteto ande savo trail thaj kaj trubul te vazdel opre/anglunarel e čačipa andar kava Pakto, jekhe glasosa vazde opre kadala kotora:
I
Kotor 1.
1. Svakone theme si čačipe te korkore-vojasa vazdel o decizji sar kamel te trail.Ande relacia pala kava čačipe von slobodo šaj arakhen piro politikako statuso thaj te keren piro agrikulturako,socialo thaj kulturako buxljaripe.
2. Po drom te realizuin/keren kadale areslipa,svako them šaj slobodo te utilizil pire naturale barvalipa.Khonik našti lel e themestar kodola barvalipa savestar kodo them trail.
3. E themen save somnisarde kava Pakto si obligacia te den šaipe e nacienge te realizuin pire čačipa ande relacia pala e paragrafura andar e Jekhethaneski Deklaracia.
II
Kotor 2.
1. Svakone theme savo somnisarda kava Pakto si obligacia te kerel sa so šaj, sar korkore kade vi maškar maškarthemutno ažutipe thaj kooperacia specialo pe ekonomikako thaj tehnikako plano, po drom te apsoluto realizuin pes e čačipa andar kava Pakto.
2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te garantuin kaj čačipa save si ramome/skrinisarde kate ka realizuin pes bi diskriminaciako savi si bazirime pe rasa,kolori,religia politikako vaj aver gindipe.
3. E thema save naj kade barvale,ande relacia pala piri nacionalo agrikultura, trubun te dikhen sode šaj garantuin e ekonomikake čačipa andar kava Pakto e manušenge save avile andar varesavo aver them.
Kotor 3.
E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno šaipe e muršenge thaj e džuvljenge te utilizin sa e ekonomikake, sociale thaj kulturake čačipa save si šuvdine ande kava Pakto.
Kotor 4.
E thema save somnisarde kava Pakto šaj keren limito pala kadale čačipa numaj ande relacia pala o zakono po drom te šukarel pes thaj barvarel pes o demokratikano societato.
Kotor 5.
1. Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes kade kaj del šaipe,varesave themese,grupake vaj manušese čačipe, te kerel varesavi buti savi šaj litjharel e čačipa thaj e slobode andar kava Pakto.
2. Khanikase či ka del pes te kerel varesavo limito vaj te opril manušikane čačipa kade kaj ka phenel kaj o Pakto či respektuil len sar godo kerel e themesko zakono.
III
Kotor 6.
1. Thema save somnisarde kava Pakto respektuin o čačipe pe buti,savo del svakone manušese šaipe te kerel pese e love pala o trajo katar e buti savi slobodo alosarda,thaj ka keren e aktiviteta te protektuin kava čačipe.
2. E aktiviteta save ka keren e thema save somnisarde kava Pakto ka intjarel ande peste vi e manušengi edukacia pala e buti savi von kamen te keren,politikake thaj tehnikane aktiviteta save šaj vazden opre agrikulturako,societatosko thaj kulturako buxljaripe, telal e kondicie save den šaipe e manušenge te avel len lenge politikane thaj ekonomikane slobode.
Kotor 7.
E thema save somnisarde kava Pakto den svakone manušese egalutne butjaripaske kondicie sar:
a) maj bare love svakone manušese savo kerel lačhi buti:
1) egalutno butjarimasko pokinipe vaj egalutne bareder love pala sa e manuša save keren egalutni buti bi diferenciako;specialo džuvljange trubun te garantuin pes kondicie save či troman te aven maj bilačhe katar e kondicie saven si e muršen.
2) Normalo trajo pala butjarimaske manuša thaj lenge familije ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko;
b) protekcia thaj higijenikane kondicie pala e buti;
c) egalutno šaipe pala svako manuš te džal maj dur ande piri buti te avel les maj bari kategoria;
d) vakacia, slobodo vrama lačhi butjarimaski vrama thaj pokin kana o manuš našti jekh vrama kerel buti sar vi specialo pokinipe pala e themeske bare djesa.
Kotor 8.
1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den:
a) čačipe svakonese te avere manušenca kerel sindikatura, te lel than korkorevojako ande sindikatura thaj kava šaipe šaj avel limitirime katar e organizaciako zakono.Kava šaipe šaj avel limitirime vi katar e themengo zakono so vi trubul ande jekh demokratikano societato po drom te protektuil pes nacionalo sekuritato vaj avere manušenge slobode.
b) čačipe sindikaturengo te keren nacionale federacie vaj konfederacie thaj čačipe kadale federaciengo vaj konfederaciengo te keren maškarthemutne sindikale organizacie vaj te len than ande lende;
c) čačipe e sindikatonengo te slobodo keren piri buti bi limitosko.Te si limitura von šaj keren pes numaj ando intereso e themesko te protekuil pes o nacionalo sekuritato vaj te protektuin pes e čačipa thaj e slobode avere manušengo;
d) čačipe po štrajko, numaj vov šaj kerel pes kade te avel ande relacia pala o zakono e themengo.
2.Kava kotor či opril te keren pes zakonengere limitura save realizuin e policia vaj e themeske institucie.
3. Či jekh paragrafo andar kava kotor či del šaipe e themen save somnisarde e Konvencia Maškarthemune Butjarimaske Organizaciaki andar 1948-to berš pala e sindikale slobode thaj protekcia sindikale čačipengo te keren e zakoneske aktivitetura save si bilačhe pala opre ramosardini Konvencia.
Kotor 9.
E thema save somnisarde kava Pakto ka den svakonese čačipe pe socialo protekcia thaj vi o socialo sekuritato.
Kotor 10.
E thema save somnisarde kava Pakto khetane vazde opre kaj:
1. Maj bari protekcia thaj ažutipe trubul te del pes e familijake,savi si maj importanto kotor e societatosko,specialo kana e familija trubul te kerel pes thaj dži kaj si voj responsabilo te bararel pire čhavren.O prandipe šaj kerel pes numaj kana godo kamel vi o murš vi e džuvli.
2. Specialo protekcia trubul te del pes e dejange ande vrama anglal o bijandipe thaj palal o bijandipe.Ande kava vramako periodo e dejan ka avel pokin bi butjarimasko vaj ka del pes lenge socialo sekuritato.
3. Speciale ažutipaske vaj protekciake aktivitetura pala sa čhavre thaj terne manuša bi diskriminaciako. E čhavre trubun te aven protektuime po drom te khonik našti utilizil len. Von našti keren buti pe thana save si bilačhe pala lengo morali thaj sastipe. E manuša save kava keren ka aven došardine anglal o zakono. E thema trubun te keren vi jekh beršengo limito thaj te varesave čhavre naj kodole berša vov našti kerel buti.
Kotor 11.
1. E thema save somnisarde kava Pakto ka den šaipe svakones po traimasko/dživdipasko standardo savo si lačho leske thaj leske familijake,lačho xabe,kher,gada thaj sa maj lačhe traimaske kondicie.E thema save somnisrade kava Pakto ka keren e aktivitetura te realizuin kadala čačipa.
2. E thema save somnisarde kava Pakto gindosa kaj svakones si čačipe te na avel bokhalo ka keren aktivitetura thaj programura:
a) te vazden opre e metode pala e xamaski produkcia thaj prezervacia.E thema ka utilizin sa e tehnikane džanipa, ka sikaven so si godo sasto xabe thaj ka buxljaren e agrare sistemura.
b) te so maj lačhe paruden o xabe samasa pe problemura ande thema save si membrura kadale Paktosko kade vi ande thema katar avel o xabe.
Kotor 12.
E thema save somnisarde kava Pakto den šaipe svakone manušese te avel les lačho fizikano thaj societatosko sastipe.
E aktivitetura save e thema ka keren si :
a) ciknjaripe e gendosko(numbresko)cikne chavengoro save meren;
b) šukaripe pala e industriaki higiena thaj pala e manušesko trujalipe;
c) opripe thaj sastaripe nasvalipengo;
d) keripe šukare kondiciengo te svakone manušese šaj žutil o sastarno(doktori).
Kotor 13.
E thema save somnisarde kava Pakto respektuin čačipe svakone manušesko pe edukacia(sikavipe) thaj kadi edukacia trubul te žutil te o manuš vazdel pes thaj te vazdel piro digniteto.E thema khetane vazde opre kaj e edukacia del šaipe svakonese te khelel lačhi rola ando slobodo societato,kaj del šaipe pala o xatrjaripe thaj amalipe maškar e nacie thaj politikake vaj religiake grupe thaj te žutil e butji Jekhethaneske Naciengo.
E thema save somnisarde kava Pakto po drom te realizuin godo so si opre phendino khetane vazde opre:
# e cikni(elementarno) edukacia si obligacia pala svako manuš thaj kadi edukacia či pokinel pes;
# e maškarni edukacia trubul svakonese te avel muklini ande relacia pala e manušenge kondicie thaj godo trubul te avel bi lovengo;
# e cikni (elementaro) edukacia trubul te ispidel pes sode šaj thaj specialo trubul te del pes šaipe te agorin kadi cikni edukacia e manuša saven naj sas šaipe maj anglal;
# ka buxljarel pes e školaki ambrela pe sa levela thaj ka kerel pes lačho sistemo pala e stipendie;
# e thema save somnisarde kava Pakto ka respektuin e sloboda e manušenge te alosaren pala lenge čhavre vi aver škole save naj ande themesko sistemo thaj save si ande relacia pala o themesko zakono;
Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te xatjarel pes kade kaj či del pes sloboda varesave manušenge te keren škole numaj von trubun te aven ande relacia pala e themengo zakono.
Kotor 14.
Svakone theme saves ando momento kana somnil kava Pakto naj šaipe te del bi lovengo elementaro edukacia lel pe peste obligacia te ande duj beršengi vrama/periodo kerel o plano savo džal po drom te realizuil kadi obligacia.
Kotor 15.
1.E thema save somnisarde kava Pakto den svakonese čačipe:
a) te lel than ande kulturako dživdipe/trajo,
b) te xatjarel o barvalipe katar e scienstikano anglunipe,
c) te o manuš kerda varesavi pustik/kniška vaj artistikano produkto vov šaj godo vi te utilizil.(šaj rodel vaj lel love pala godo)
2. E aktiviteta save e thema kaj somnisarde kava Pakto ka keren po drom te realizuin kadala čačipa si e protekcia thaj buxljaripe pala e sciencia thaj kultura.
3.E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda savi si importanto pala e scienstikano rodipe thaj kreativo buti.
4.E thema save somnisarde kava Pakto dikhen savo si barvalipe savo avel opre andar e kooperacia ando fremo e kulturako thaj scienciako.
IV
Kotor 16.
1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala e pragrafura e Paktoske den raporto pala e aktiviteta save kerde thaj vi ande relacia pala o anglunipe e čačipengo andar o Pakto.
2.a) Sa e raportura ka bičhalen pes e general sekretareske Jekhethaneske Naciengo savo maj dur ka tradel kadala raportura po Ekonomikano thaj Socialo Konzilo te von keren lengi analiza.
b) O Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka del vi varesave institucienge e raportura vaj kotora e raporturenge save si bičhaldine katar e thema save somnisarde kava Pakto.
Kotor 17.
1. E thema save si membrura kadale Paktosko den raportura katar e vrama pe vrama sar godo phenel o Ekonomikano thaj Socialo Konzilo ande jekh beršengo periodo/vrama katar o djes kana kava Pakto avilo pe čači zor.
2. E raportura šaj sikaven so si e pharipa save či den e themen šaipe te keren e obligacie andar kava Pakto.
3. Te si e informacie maj anglal tradine Jekhethaneske Nacienge vaj varesave instituciake katar varesavo them vov či trubul vadži jekhvar godo te kerel,numaj trubul te phenel kaj godo kerda.
Kotor 18.
O Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj kerel kontraktura e speciale institucienca te von keren thaj traden raportura,savo si ande relacia pala o anglunaripe sar respektuin pes e paragrafura andar kava Pakto.Kadale raportura šaj intjaren ande peste e informacie pala e decizja thaj rekomodacie save vazde opre e organura andar e specialenge instituciengo.
Kotor 19.
Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel e Komisiake pala e manušikane čačipa e raportura pala e manušikane čačipa save svako them tradel ande relacia pala o kotor 16. thaj 17. sar vi e raportura pala e manušikane čačipa save den speciale institucie ande relacia pala o kotor 18.
Kotor 20.
E thema save somnisarde kava Pakto thaj e speciale institucie šaj den sugestie e Ekonomikake thaj Sociale Konziloske pe svako rekomodacia ande relacia pala o kotor 19, vaj pe svako akharipe pe rekomodacia savo si šuvdino ando raporto e Komisiako pala e manušikane čačipa vaj ande svako dokumento savo si sikadino ando raporto.
Kotor 21.
Ekonomikano thaj socialo konzilo šaj del katar e vrama pe vrama Generalnone Parlamentoske raportura save intjaren ande peste generale rekomodacie thaj cikni introdukcia e informaciengi akceptuime katar e thema save somnisarde kava Pakto thaj katar speciale institucie pala e aktivitetura save keren pes po drom te respektuin pes manušikane čačipa andar kava Pakto.
Kotor 22.
Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel avere organuren Jekhethaneske Naciengo,ažutimaske organuren andar e Jekhethaneske Nacie,speciale institucien pe svako pučipe savo vazden opre e raportura sikadine ande kava kotor e Paktosko thaj savo šaj žutil kadale organenge/institucienge te phenen sarsave trubun te aven e maškarthemutne aktivitetura save šaj ažutin te kerel pes implementacia kadale Paktoski.
Kotor 23.
E thema save somnisarde kava Pakto čhinade pes maškar peste te e aktivitetura saven si maškarthemutno karakteri thaj save kamen te vazden opre e manušikane čačipa andar o Pakto intjaren ande peste vi e metode sar keripe e konvenciengo,keripe rekomodaciengo/ advetonengo, tehnikano ažutipe, khetane e governonca save kamen,khetanipe po regionalo levelo po drom te den pes advetura/rekomodacie thaj te kerel pes analiza.
Kotor 24.
Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes sar bilačhipe pala e Jekhethaneske Naciengi Konvencia thaj maj bare zakonengo speciale instituciengo save šuven po than e relacia thaj responsabiliteto varesave organurengo Jekhethaneske Naciengo thaj speciale instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel opre kava Pakto.
Kotor 25.
Či jekh paragrafo kadale Paktosko či trubul te xatjarel pes sar čimuklipe varesave naciake te utilizil pire naturale barvalipa.
V
Kotor 26.
1. Kava Pakto si putardo pala o somnipe svakone themese savo si membro Jekhethaneske Naciengo vaj membronge lenge speciale institucienge,svakone themese savo somnisarda statuto Maškarthemutne Čačipaske Krisosko sar vi svakone avere themese kas akharel o Generalo Parlamento Jekhethaneske Naciengo te avel membro kadale Paktosko.
2. Kava Pakto trubul te ratufikuil pes.Ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
3. Kava Pakto ka avel putardino pala o lethanipe svakone themese savo si ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko.
4. O lethanipe/dženutnipe ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
5. Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen save somnisarde kava Pakto sar thaj ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia.
Kotor 27.
1. Kava Pakto ka avel pe čači zor kana deponuil pes ka Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo tranda thaj pandžto instrumenti pala e ratifikacia thaj lethanipe.
2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ande leste kana anel pes o tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia thaj lethanipe ,les (e Pakto) ka avel čači zor trin čhon katar o djes kana godo them deponuil e instrumentura pala e ratifikacia thaj lethanipe.
Kotor 28.
Paragrafura kadale Paktosko ka utilizin pes pe svako kotor jekhe themesko bi limitosko.
Kotor 29.
1. Svako them savo somnisarda kava Pakto šaj del sugestia te parudel pes vaj ramol pes/skrinil pes vareso maj but ando teksto thaj te del pes generalne sekretarese Jekhethaneske naciengo.Generalo sekretari ka bičhalel kadale nevipa sa e themenge save somnisarde kava Pakto thaj ka rodel lendar te phenen kamen vaj na te keren khetanipe pe savo ka dikhen si kadale nevipa lačhe vaj na.Te maj cerra/minimum duj trite kotora e themengo save si membrura phenen kaj kamen te keren kava khetanipe o Generalo sekretari ka kerel konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo.Svako parudipe vaj nevipe savo akceptuil but thema thaj savo lel than ando alosaripe trubul maj palal te akceptuil pes vi katar o generalo parlamento Jekhethaneske naciengo.
2. Kadala parudipa vaj nevipa ka aven pe čači zor kana aven akceptuime katar o Generalo Parlamento Jekhethaneske naciengo thaj akceptuime katar duj trite kotora e themengo save somnisarde kava Pakto.
3. Kana kadale parudipa thaj nevipa aven pe čači zor von si obligacia pala sa e thema save akceptuisarde kava,aver thema ka akceptuin numaj e paragrafura kadale Paktoske thaj parudipe vaj nevipe save von akceptuisarde maj anglal.
Kotor 30.
Na ande relacia e vakaripenca andar o paragrafo 5. kotor 26, o generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka informišil sa e themen save trubul ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko:
a) pala e somnura save si šuvdine po kava Pakto thaj ratifikaciake instrumentura ande relacia pala o kotor 26,
b) pala e datumura/djesa kana kava Pakto avel pe čači zor ande relacia pala o kotor 27. thaj pala o datumo kana kerda pes svako parudipe vaj nevipe andar o kotor 29.
Kotor 31.
1. Kava pakto savo si nakhadino pe:Anglikani, Kinezikani, Španjolikani, Francikani thaj Rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Jekhethaneske Naciengo.
2. Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka bičhalel e kopie kadale Paktosko svakone themese ande relacia pala o kotor 26.
=====================================================================================
Konvencia Pala O Statuso Naąalde manuąengo - Romani language translation of the substantive paragraphs of the 1951 Convention Relating to the Status of Refugees (“1951 Geneva Convention”) and its 1967 New York Protocol.
4 June 2004
Foro Ženeva, 28-to jul 1951-to berš
E thema save čhinade pes,
# gindosa kaj o Šerutno lil Jekhethaneske Naciengo thaj e Generalo Deklaracia pala e manušenge čačipa, save po 10-to decembri 1948-to berš akceptuisarda/mukla o Generalo kidipe, vazde opre o principo kaj e manuša, bi diferenciako, trubun te utilizin manušenge čačipa thaj bazikane slobode,
# gindosa kaj e Organizacia Jekhethaneske Naciengo butivar sikada sar lel sama pe našalde manuša thaj kaj kadalesa kamla te del šaipe te svako utilizil manušikane čačipa thaj bazikane slobode,
# gindosa kaj avelas lačhe te e purane maškar-themutne kontraktura pala o statuso našalde manušengo avel revidirime thaj kodifikuime thaj te e neve kontraktosa buxljarel pes e utilizacia kadale instrumentongo thaj protekcia pala e našalde manuša,
# gindosa kaj o dinipe čačipasko po azilo šaj keren bare pharipa pala varesave thema thaj kaj phagav-ipe e problemosko našti kerel pes bi maškar-themutne ažutipasko, kamipasa te sa thema save akceptuisarde socialo thaj humanitaro karakteri e problemosko pala e našalde manuša keren sa so šaj po dromm te kava na kerel problemo mašakar e thema, džanglipasa kaj o Baro Komesari Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša lel sama sar utilizin pes e maškarthemutne konvencie save protektuin e našalde manušen, khetane phangle:
JEKTO ŠERUTNO KOTOR
Generale Paragrafura
Kotor 1
Ko si o našaldo manuš
A. Ande relacia pala kadi konvencia, anav “našaldo manuš“ ka utilizil pes pe svako manuš:
1. Savo dikhla pes sar našaldo ande relacia pala e aranžmanura katar o 12- to maj 1926-to berš thaj 30- to jun 1928-to berš,vaj ande relacia pala e Konvencie katar 28-to oktobri 1933- to berš thaj 10-to februari 1938-to berš thaj Protokoli katar 14-to septembri 1939- to berš vaj ande relacia pala o Maj Baro Zakono Maškarthemutne organizaciako pala e Našalde Manuša.
E decizja save vazda opre e Maškarthemutni organizacia pala e našalde manuša ande vrama kana sasa lako mandato či oprin te statuso sar našalde manušengo len e manuša save peren telal e kondicie ande relacia pala o paragrafo 2 kadale kotoresko;
2. Save, džanglipasa so sasa maj anglal 1-tone januarosko 1951-tone beršesko thaj daratar kaj ka aven tradine kaj si aver rasa, kaj si len aver religia, etnikani bučim, politikano gindipe, šaj arakhen pes ando them savesko themutnipe si les thaj savo daratar či kamel te rodel protekcia kodole themesko; vaj savo, te naj les themutnipe pal naj ando them kaj permanento dživdil daratar či kamel te iril pes/avel palpale ande godo them.
Te e manuše si maj but katar jekh themutnipe definicia” them kasko themutnipe si les” ande relacia si pala svako them kasko themutnipe godole manuše si. Či ka gindil pes kaj si lindi protekcia e themeski kasko themutnipe e manuše si, svako manuš savo či roda protekcia jekhe themeske kasko themutnipe si les.
B.
1) Ande relacia pala kadi konvencia definicia “sa godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ”savo si ramosardino ando kotor 1, paragrafo A, šaj xatjaren pes sar:
a) godo so sasa maj anglal 1951-tone januar-esko ande Europa; vaj
b) godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ande Europa thaj maj dur; thaj svako them ka, kana del piro somno, ratifikacia, phenel sode si importante kadale definicie godolese kaj andar kadale definicie aven avri/inkljen vi obligacie save e thema len pe peste pe baza kadale konvenciaki.
2) Svako them savo lia than ande kadi konvencia thaj savi alosarda e definicia a) šaj alosarel vi definicia b) notifikaciasa savi ka bičhalel Generalnone sekretarese Jekh ethaneske naciengo.
C. Kadi konvencia ka, ande tele sikadine/ramosardine kazura, ačhel te utilizil pes pe svako manuš savo si ande relacia e paragrafurenca andar o kotor A:
1) te vov korkore-vojako vadži/inke jekhvar roda protekcia e themesko kasko themutnipe si les; vaj
2) te o manuš, savo xasarda themutnipe kodole themesko vadži jekhvar pire vojako lel les; vaj
3) te e manuše si nevo themutnipe thaj kava them vi protektuil les; vaj
4) te o manuš korkore-vojako irisajlo/avilo palapale ando them andar savo djelo godolese kaj sas les dar kaj ka avel tradino; vaj
5) te si e situacia ande savo o manuš sasa akceptuime sar našaldo phagardini, vov našti vi maj dur opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les;
Gindosa kaj e kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, po drom te opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les, sikavel sar kava them maj anglal trada les;
6) te e manuše naj themutnipe pal situacia, ande savo vov lia te avel našaldo, nakhli vov šaj te iril pes/džal palpale ando them ande savo bešla maj anglal.
Gindosa kaj kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, te či kamel te iril pes ando them ando savo maj anglal bešla, sikavel sar si tradino ande angluni vrama andar kava them.
D. Kadi konvencia či ka utilizil pes pe manuša saven si akana protekcia varesave organurengo vaj insituciako Jekhethaneske naciengo sar vi e protekcia Bare komesaresko Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša.
Kana kadi protekcia ačhel pal o problemo kadale manušengo naj phagardino, ande relacia pala e rezolucie save vazda opre o Generalo kidipe Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša, kadale manuša šaj utilizin o režimo kadale konvenciako.
E. Kadi Konvencia či ka utilizil pes pe manuša pala save o them kaj kava manušbešel gindil kaj si les čačipa sar vi averen ande godo them.
F. Paragrafura kadale Konvenciako či ka utilizin pes pe manuša pala save gindil pes:
a) kaj kerde varesavo džungalipe kontra e pakiv, maripasko džungalipe vaj kriminaliteto kontra o manušipe;
b) kaj kerde baro kriminaliteto kontra maškar-themutno čačipe avral e themesko savo mukla len pe piri phuv maj anglal deso si mukline ande godi phuv sar našalde manuša;
c) kaj kerde džungalipa save si kontra e ares-lipanca Jekhethaneske naciengo.
Kotor 2 – Generale obligacie
Svakone našalde manuše si obligacie pala o them kaj bešel thaj specialo si les obligacie pala e zakonura thaj paragrafura save len sama pala o oficielo trajo.
Kotor 3 – Nadiskriminacia
E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin lake paragrafura bi diskriminaciako ande relacia pala o kolori, religia vaj etnikano bučim.
Kotor 4 – Religia
E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin egalutno zakono pe našalde manuša save si pe lengi teritoria sar vi pala pire manuša ande relacia pala e sloboda thaj religia.
Kotor 5 – Dinde čačipa save naj ande relacia pala kadi konvencia
Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj ande relacia avere čačipenca dinde našalde manušenge avere dokumentonca.
Kotor 6 – Telal egalutne kondicie
Ande relacia pala kadi konvecia vakaripe ”telal egalutne kondicie ” si kana sa e kondicie (specialo kodola save si ande relacia pala o bešipasko than, kondicie pala o bešipe ando them) save jekh manuš trubul te kerel po drom te utiulzuil o čačipe pala savo vakarel pes,trubun te keren pes numaj či trubun te keren pes kodole kondicie save jekh našaldo manuš našti kerel.
Kotor 7 – Bi reciprocitetosko
1. Telal e rezerva maj lačhe paragrafurengi planirime kadale konvenciasa, svako them savo somnisarda kadi konvencia ka uzilituil o režimo (ande relacia pala e našalde manuša) savo generalo utilizil vi pala averthemeske manuša/strenura.
2. Kana nakhen trin berša sa e našalde manuša save si pe teritoria e themengi save somnisarde kadi konvencia ka aven slobode katar o zakonesko reciprociteto.
3. Svako them savo somnisarda kadi konvencia vi maj dur ka del našalde manušenge čačipa pe save len vi sasa pretenzia po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
4. E thema save somnisarde kadi konvencia pherde ilesa ka len sama po šaipe te e našalde manušenge den, kana naj reciprociteto, maj but čačipa katar godola pe save len si pretenzia ande relacia pala o paragrafo 2, 3 sar vi šaipe te e našalde manuša save našti keren e kondicie save si ramosardine ande paragrafura 2 thaj 3 šaj aven slobode katar o reciprociteto.
5. Lekharipe/ramosaripe andar e oprune paragrafura 2 thaj 3 utilzuin pes vi pe čačipa pala save vakarel pes ande kotora 13,18,19,21 thaj 22 kadale konvenciako sar vi pe čačipa save naj ramopsardine ande late.
Kotor 8 – Sloboda katar e speciale aktivitetura
Te keren pes varesave speciale aktivitetura kontra varesave manuša andar varesavo them e thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren kadale aktivitetura pe našalde manuša save si vi formalo andar godo them numaj kaj si les godo themutnipe. E thema save somnisarde kadi Konvencia save našti utilizin generalo gindipe savo si ramosardino ande kava kotor ka muken ande varesave kazura e našalde manušen.
Kotor 9 – Cerra/zala vramake aktivitetura
Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj sar areslipe te opril varesave theme savo somnisarda kadi konvencia, kana si o maripe vaj ande varesavi aver specialo vrama, te kerel pe jekh vrama aktivitetura save kadava them gindil kaj trubun te keren pes po drom te arakhel pes nacionalo sekuritato.
Kotor 10 – Continuity of residence
1. Te sasa o našaldo manuš deportuime (tradino andar piro them) kana sasa o dujto themesko maripe thaj te sasa tradino pe teritoria e themaski savi somnisarda kadi konvencia thaj te akana gothe trail, e vrama savi vov bešla sar tradino manuš ka dikhel pes sar vi e vrama savi vov bešla sar vi aver.
2. te sasa varesavo našaldo manuš deprotuime katar e teritoria e themeski savi somnisarda kadi konvencia kana sasa o dujto themesko maripe thaj irisajlo/avilo palapale ande godo them maj anglal deso kadi konvencia avili pe čači zor te ande godo them trail, e vramako periodo maj anglal e dportacia sar vi o periodo palal e deportacia ka dikhel pes sar permanento bešipe ande godo them.
Kotor 11 – Refugee seamen
Mornara sar našalde manuša Te e našalde manuša sajekh/permanento keren buti sar membrura pe varesavo pajesko kaštuno vurdon pe savo si šuvdino o flago varesave themesko savo somnisarda e konvencia godo them pherde ilesa ka dikhel sar te arakhel varesavo šaipe te muken pes te train pe lengi teritoria thaj te del lenge personale lila vaj pe jekh vrama te mukel len pe piri teritoria spcialo godolese te lokharel lengo kamipe te ždan ande varesavo aver them.
DUJTO ŠERUTNO KOTOR
Juristikano statuso
Kotor 12 – Personalo statuso
1. Personalo statuso svakone našalde manušesko ka regulišil pes zakonosa e themesko savo si lesko domocilo vaj te naj o domicilo zakonesa e themeske kaj akana bešel.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka respektuil e čačipa save sesa e našalde manuše thaj save aven avri andar personalo statuso, specialo kodola save aven kana e manuša prandin pes, rezervasa, te godo trubul, te keren pes e formalite-tura save si ande relacia e zakonosa kodole themesko numaj trubul te džanel pes kaj o čačipe,savo si opre ramosardino, trubul te avel katar kodola čačipa save trubun te aven akceptuime katar o juristikano them te o manuš saves si intereso pala kava či avilo našaldo.
Kotor 13 – Mobilo thaj namobilo pala dadesko barvalipe
E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren so maj lačhi procedura e našalde manušenge sar godo keren vi averthemenge manušenge ande relacia pala o mobilo thaj namobilo paladadesko barvalipe.
Kotor 14 – Intelektualo thaj industrikano manušesko barvalipe
Ande relacia pala e protekcia/arakhipe indstrikane manušeske barvalipasko specialo pala varesave pilte, fabrikake somnura, komerciale anava, ande relacia pala e protekcia lilengi/kniške/pustika, artistikane thaj saensistikane manušeske barvalipasko, e našalde manušen ka avel (ando them kaj bešen) egalutno tretmano sar vi averen. Pe teritoria savi si e themeski savo somnisarda kadi konvencia kadale našalde manušen ka avel egalutno čačipen sar vi si e manušen save ave andar godo them kaj bešel o našaldo manuš.
Kotor 15 – Čačipe po khetanipe
E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni procedura pala e našalde manuša sar vi pe averthemeske manuša te von kamen te keren varesavo amalipe save naj politikano areslipe thaj save naj lukretivo. Kade ka avel vi te kamen te keren sindikatura.
Kotor 16 – Čačipe te sikaven pes anglal o krisi
1. Svakone našalde manuše ka avel, pe teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia, slobodo thaj lokho akseso anglal e krisura.
2. Ando them savo somnisarda kadi konvencia, kaj o našaldo manuš sajekh bešel, ka avel les egalutni procedura sar vi avere manušen ande relacia pala o akseso anglal o krisi, sar vi krisikano ažutipe thaj sloboda katar cautio judicatum solvi.
3. Ande thema save somnisarde kadi konvencia, avral andar godi kaj bešel thaj ande relacia pala e pučipa andar o paragrafo 2, pala svako našaldo manuš ka kerel pes egalutni procedura sar vi normalo civilo andar godo them.
TRINTO ŠERUTNO KOTOR
Lukrative butjarimaske thana
Kotor 17 – Pokinde profesie
1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren pala svako našaldo manuš savo bešel pe lengi teritoria maj lačhi procedura savi kerel pes telal kodole kondicie vi pala averthemeske manuša/strenura ande relacia pala o pokinipe pala varesavi profesionalo buti.
2. E limitura save utilizin pes pala e averthemeske manuša po drom te protektuin pes o kherutno butjarimasko marketo či ka utilizil pes kontra e našalde manuša save sesa katar ethema save somnisarde kadi konvencia mukline po djes kana kadi konvencia avili pe čači zor vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:
a) te trin berša bešle ande godo them;
b) te si len prandimasko amal/partneri saves si themutnipe e themesko kaj bešen. O našaldo manuš našti utilizil kava čačipe te mukla pire prandimaske amale/partnere; vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:
c) te si les jekh vaj maj but čhavre saven si the-mutnipe e themesko kaj bešel;
3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka len sama pherde ilesa pe aktivitetura kasko areslipe te e čačipa našalde manušengo, ande relacia pala e profesie save pokinen pes, egalizuin/keren jekh sar aver e čačipenca kodole themenge manušenca/civilenca thaj specialo pala našalde manuša save die pe lengi teritoria sar manuša save trubum te butjaren vaj te bararen e populacia e manušengi ande godo them.
Kotor 18 – Na pokinimaske profesie
E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilzin pala e našalde manuša save arakhle pes pe lengi teritoria/phuv so maj lačhi procedura thaj kadi procedura či ka avel maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura ande relacia pala napokinimaske profesie ande agrikultura, industria, kin-bikinipe.
Kotor 19 – Slobode profesie
1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka utilizil pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria, saven si diplome katar o barederipe varesave themesko thaj kamen te keren buti, so maj lačhi procedura, thaj kadi procedura či trubul te avel maj bilačhi katar e procedura savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren sa so šaj, thaj ande relacia lenge bare zakonosa, te den šaipe e našalde manušenge pala bešipasko than ande sa e metropole/bare forura pe save von len sama.
ŠTARTO ŠERUTNO KOTOR
Barvalipe
Kotor 20 – Racionacia
Kana si o sistemo pala e racionacia ande savesko fremo si o sasto societato thaj savesa kerel pes regulacia pala o parudipe e produktengo save naj but e našalde manuša thaj aver ka aven jekh sar aver.
Kotor 21 – Kher
Ande relacia pala o kher, e thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin so maj lačhi procedura pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria; Kadi procedura či trobul te avil maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša.
Kotor 22 – Generalo edukacia
1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni/jekh sar aver procedura sar vi averenca e našalde manušenca ande relacia pala e elementaro edukacia.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin/keren pala e našalde manuša so maj lačhi procedura savi či ka avel maj bilačhi katar e procedura savi kerel pes pala e averthemeske manuša ande relacia pala aver kategorie e edukaciake thaj specialo ande relacia pala e studie/bare škole.
Kotor 23 – Publiko ažutipe
Ande relacia pala o ažutipe e thema save somnisarde kadi konvencia ka keren godi procedura našalde manušenca save bešen pe lengi teritoria sar vi averenca.
Kotor 24 – Butjarimasko zakono thaj socialo sekuritato
1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren e procedura našalde manušenca sar vi averenca:
a) te si godola pučipa regulišime/kerdine zakonosa vaj si ande relacia administrative barederipasa: love pala o butjaripe, khetane e familiake ažutimaske pokinimasa, katar thaj dži kaj trail e buti, maj but časura e butjarimaske, pokinipe pala e beršeski vakacia, limito ande relacia e butjaki ando kher;
b) ande relacia pala o socialo sekuritato zakoneske paragrafura pala e bibaxtalipa po butjako than; pala profesionale nasvalipa; pala e bijandipa, pala e nasvalipa; pala o invaliditeto; pala o puranipe thaj meripe; pala o nabutjaripe; pala e familiake obligacie sar vi pala svako aver riziko savo si regulišime sistemosa pala o socialo sekuritato, telal e rezerva:
i) pala e aranžmanura save intjaren e čačipa save sesa e manuše thaj e čačipa save trubun te aven e manuše;
ii) pala e speciale paragrafura ramosardine ando nacionalo zakono e themesko kaj o našaldo dživdil save si ande relacia pala o dinipe kaj opaš dinipe save pokinen pes andar e publike fondura, sar vi pala o ažutipe savo del pes e manušenge save či astaren e kondicie ande relacia pala o dinipe pala permanento penzia.
2. Čačipe pe lovengo dinipe, kana o našaldo manuš merel godolese kaj sasa les bibaxt pe butjako than (kaj kerel buti) vaj kaj profesionalo nasvajlilo, či ka avel limitirime godolese kaj o manuš bešel avral e teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia.
3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka buxljaren pe našalde manuša čačipe pe utilizacia e kontraktonenca save phangle vaj ka phanden maškar peste po drom te intjaren pes e čačipa vaj te astaren pes e čačipa pala o socialo sekuritato, te e našalde manuša šaj astaren e kondicie save si kerdine pala e civilura andar e thema save somnisarde e kontrakura pala save vakarel pes.
4. E thema save somnisarde kadi konvencia ka dikhen o šaipe te buxljarel pes vi pe našalde manuša čačipe pe utilizacia savo avel avri andar e kontraktura (pala save si ramosardino opre) save sesa vaj ka aven pe čači zor, maškar e thema save somnisarde o kontrakto thaj maškar godola save na.
PANDŽTO ŠERUTNO KOTOR
Administrative aktivitetura
Kotor 25 – Administrativo ažutipe
1. Te pala realizacia e čačipaski katar varesavo našaldo manuš trubul ažutipe katar averthemutne bvarederipa/autoritetura savenca o našaldo manuš našti vakarel, e thema save somniosarde kadi konvencia pe savi teritoria o našaldo trail ka ažutin leske vaj numaj lenge barderipasa vaj varesave maškarthemutne barederipasa.
2. O barederipe vaj barederipa pala save vakarel pes ando paragrafo 1 ka den avri vaj ka keren te telal lengi kontrola, den avri e našalde manušenge personale lila saven si vi averthemutne manušen ande godo them.
3. Gasave personale lila ka paruden oficiale aktura save averthemune mnušenge den lenge nacionale barederipa.
4. Gasave aktivitetura, save si ramosardine opre,trubun te pokinen pes numaj kava pokinipe ka avel egalutno e pokinimasa save den vi e civilura andar godo them pala kadale servisura.
5. E paragrafura andar kava kotor naj mamuj/kontra e kotorenca 27. thaj 28.
Kotor 26 – Sloboda pala o miškipe
Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka del e našalde manušenge save permanento/sajekh bešen pe lengi teritoria čačipe te alosaren o than kaj ka bešen thaj te slobodo miškin pes telal e kondicie save utilizin pes vi pala e averthemenge manuša.
Kotor 27 – Lila pala o identiteto
E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e lila pala o identiteto svakone našalde manušese savo bešel pe leski teritoria thaj saves naj lačhe personale lila.
Kotor 28 – Personale lila pala o slobodo miškipe
1. E thema save somnisarde e konvencia ka den e našalde manušenge save sajekh bešen pe lengi teritoria lila pala o miškipe save ka den lenge šaipe te džan vi avral kadale teritoriatar te godo naj kontra o nacionalo sekuritato; o paragrafo katar o apendix A ka utilizin pes pe kadala lila khetane e konvenciasa. E thema save somnisarde kadi konvencia šaj den gasave lila svakone dujtone našalde manuše savo bešel pe lengi teritoria; e thema ka len specialo sama pe kazura ande save e našalde manuša save si pe lengi teritoria thaj save našti te aresen e miškipaske lila te džan andar o them kaj permanento train.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin e miškipaske lila save die, ande relacia pala e purane kontraktura, thaj ka dikhen pe kadale lila sar kana si kerdine ande relacia ladale kotoresa.
Kotor 29 – Fiskale obligacie
1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka roden katar e našalde manuša varesave speciale takse save si maj bare katar e takse save len pes katar normale civilura ande gasave situacie.
2. Te e našalde manuša kamen sar averthemeske manuša administrative dokumentura sar vi e identitoske lila godo ka pokinel pes.
Kotor 30 – Barvalipasko transfero
1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka mukel e našalde manušen, ande relacia zakonesa ande godo them, te o barvalipe savo ande pe lengi teritoria indjaren pesa pe teritoria avere themeski kaj ka bešen permanento.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka lel sama pe mangipaske lila save den e našalde manuša save kamen oficielo šaipe te indjaren pesa piro barvalipe kaj ka bešen sajekh/permanento.
Kotor 31 – Našalde manuša save bi muklipasko bešen ande varesavo them
1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren sankcie kana e našalde manuša den pe lengi teritoria bi lenge muklipasko kana e našalde manuša aven katar e teritoria kaj si lengo trajo vaj sloboda dukhadine ande relacia kotoresa 1. E našalde manuša trubun kana den ande averthemeski teritoria te džan ande oficiale themeske institucie thaj te phenen sostra našle.
2. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka utilizin, ande relacia pala e našalde manušengo miškipe, varesave aver limitura numaj godola save trubun te keren pes; kadala limitura ka utilizin pes/keren pes numaj dži kaj ando them kaj našalde manuša avile ši regulišil pes lengo statuso vaj dži kaj von či džan ande varesavo aver them. Godolese/vaš odi e thema save somnisarde kadi konvencia ka den e našalde manušenge jekh vramako periodo sar vi varesave lokharipa.
Kotor 32 – Tradipe
1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka traden e našalde manuše katar pširi teritoria numaj te o našaldo manuš kerel problemo pala o nacionalo sekuritato.
2. Tradipe našalde manušengo ka kerel pes numaj kana annel pes o decizji savo si ande relacia e zakonesa. E našalde manušese trubul te del pes,te godo naj kontra nacionalo sekuritatosa, šaipe te phenel sostar trubul te ačhel sar vi šaipe te kerel rovipasko lil thaj te arakhel pes advokato savo ka reprezentui les anglal o barederipe/autoriteto.
3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka den gasave našalde manušese lašho vramako periodo po drom te den lese šaipe te arakhel varesavo aver them kaj te džal. E thema save somnisarde kadi konvencia čaj ande kava periodo keren aktivitetura pala save von gindin kaj trubun te keren.
Kotor 33 – Tradimasko opripe
1. Či jekh them savo somnisarda kadi konvencia či ka tradel vaj iril zorasa e našalde manuše pe teritoria katar vov našlo godolese kaj sasa les rasno, religiako, themutnipasko problemo vaj aver politikano gindipe.
2. Pe kava paragrafo našti akharel pes o našaldo manuš savo šaj dukhavel e themesko sekuritato kaj arakhel pes ande godo momento vaj te kerda varesavo kriminalo akto thaj te si krisisardo.
Kotor 34 – Naturalizacia
E thema save somnisarde kadi konvencia ka den so maj baro šaipe te kerel pes asimilacia thaj naturalizacia našalde manušengo. Von specialo ka sidjaren e procedura pala e naturalizacia thaj ka keren maj lesne love pala kadi procedura.
ŠOVTOŠERUTNO KOTOR
Egzekutive thaj nakhipaske paragrafura
Kotor 35 – Ko-operacia nacioinale barederi-pasko Jekhethaneske nacienca
1.E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren ko-operacia bare komesaresa Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša thaj svakone avere organosa/instituciasa Jekhethaneske naciengo save šaj aven po than bare komesaresko specialo te lokhare lese te lel sama sar utilizin pes e paragrafura kadale konvenciako.
2. Po drom te den šaipe bare komesareske vaj svakone avere instituciake Jekhethaneske naciengo save šaj aven po lesko than pala dinipe e raporturengo Jekhethaneske nacienge, e thema save somnisarde kadi konvencia te den lenge ande lačhi forma informacie thaj statistika ande relacia pala:
a) statuso našalde manušengo
b) utilizacia kadale konvenciako
c) pala e zakonura, paragrafura save ka aven pe čači zor pala e našalde manuša.
Kotor 36 – Informacie pala e nacionale zakonura
E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakoneske tekstura save šaj anen po drom te protektuin/arakhen utilizacia kadale konvenciaki.
Kotor 37 – Sarsavi sas relacia purane konvencianca?
Bi dukhavipasko paragrafosko 2 kotoresko 28, kadi konvencia avili po than, maškar e riga (e thema) save somnisarde kadi konvencia, kontrakturengo katar o 5-to juli 1922-to berš, 31-to maj 1924-to berš, 12-to maj 1926-to berš, 30-to jun 1928-to berš thaj 30-to juli 1935-to berš, sar vi e konvenciako katar 28-to oktobri 1933-to berš, 10-to februari 1938-to berš, protokoli katar 14-to septembri 1939-to berš thaj kontraktosko katar 15-to oktobri 1946-to berš.
EFTATOŠERUTNO KOTOR
Maj palune paragrafura
Kotor 38 – Sar phagavel pes o problemo?
Svako problemo maškar e thema save somnisarde kadi konvencia ande relacia pala e konvenciako xatjaripe thaj utilizacia savo našti phagavel pes varesar ka phagavel o Maškarthemutno čačipasko krisi kana godo mangel jekh katar e thema saven si problemo.
Kotor 39 – Somnipe, ratifikacia thaj lethanipe
1. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe ando foro Geneva katar 28-to juli 1951-to berš thaj pala godo datumo ka avel deponouime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.Voj ka avel putardi pala o somnipe ande Europako ofiso Jekhethaneske naciengo katar 28-to juli dži kaj 31-to avgust 1951-to berš, pala godo palpale ka avel putardi pala o somnipe ando šerutno bešipasko than Jekhethaneske naciengo katar 17-to sepembri 1951-to berš dži kaj 31-to decembri 1952-to berš.
2. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe katar sa e thema save si membrura Jekhetheneske nacienge sar vi katar svako them savo naj membro numaj si akhardino pe oficielo pe konferencia pala o statuso našalde manušengo thaj manušengo saven naj themutnipe vaj svako them kase o Generalo kidipe/kongreso bičhalel akharipe te somnil.Voj ka avel ratifikuime pal e ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
3. E thema pala save vorbil pes ando paragrafo 2 kadale kotoresko šaj somnin kadi konvencia katar 28-to juli 1951-to berš. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
Kotor 40 – Paragrafo pala e teritorialo utilizacia
1. Svako them kana somnil kana somnil, kerel ratifikacia vaj lethanipe šaj phenel kaj kadi konvencia ka avel buxljardini pe sa e teritorie save si leske. Kava vakaripe/vorba ka avel čači katar o djes kana godi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
2. Ande svako vrama maj palal kava buxljaripe ka kerel pes notifikaciasa savi ka avel bičaldine generale sekretarese Jekhethaneske naciengo thaj ka avel čači katar o 90-to djes kana o Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo aresel e noitifikacia vaj po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.
3. Ande relacia pala e teritorie pe save kadi konvemcia či ka utilizil pes po djes kana kerel pes o somnipe, ratifikacia vaj lethanipe svako them saves si intereso ka dikhel si šaipe vaj na te so maj anglal kerel e aktivitetura te utilizil kadi konvencia pe opre ramosardine/lekhardine teritorie telal jekh kondicia te piro glaso den vi e governura kadale teritoriangi.
Kotor 41 – Federalo paragrafo
Ando kazo kana si ando pušipe jekh federativi vaj naunitaro them ka uzilizin pes telune paragrafura:
a) ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe, obligacia federale governoski ka egalutni obligacienca e themenge saven naj federalo konstitucia.
b) ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe pal ande peste intjaren e kantonura save korkore vazden opre kadale decizja o federalo governo, so maj anglal, ka informišil pozitivo kadale kantonura pala kadale kotora.
c) federativo them savo somnisarda kadi konvencia ka del, te godo rodel aver them savo somnisarda kadi konvencia perdal o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, raporto pala e zakonura save si pe zor ande federative kotora save keren godo them ande relacia varesave paragrafosko kadale konvenciako.
Kotor 42 – Rezerve
1. Kana del pes o somno, ratifikacia vaj lethanipe svako them šaj šuvel/thol rezerve pe kotora kadale konvenciaki numaj našti pe kotora 1, 3, 4, 16 (1), 33, 36. dži kaj kotor 46.
2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia thaj savo šuvda rezerva ande relacia pala o paragrafo 1 kadale kotoresko šaj kana kamel cirdel kadi rezerva kade kaj ka informišil Generale sekretare Jekhethaneske naciengo.
Kotor 43 – Avipe pe čači zor
1. Kadi konvencia avel pe čači zor 20-to djes katar o djes kana deponuil pes 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe.
2. Pala svako them savo ka ratifikuil e konvencia vaj khetanil pes e konvenciasa kana deponuil pes o 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe,voj ka avel pe čači zor 90-to djes kana deponuin pes e instrumentura godole themesko pala e ratifikacia vaj lethanipe.
Kotor 44 – Cirdipe
1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj cirdel piro somno katar e konvencia jkana godo kamel notifikaciasa savi trubul te bičhalel Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.
2. O cirdipe ka avel pe čači zor jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil kadi notifikacia.
3. Svako them savo dia piro raporto vaj notofikacia ande relacia pala o kotor 40 šaj maj palal informišil Generalnone sekretare Jekhethaneske naciengo kaj či ka utilizil pes e konvencia pe teritoria savi si sikadini ando raporto/notifikacia. E konvencia atoska/atunči ka ačhel te utilizil pes pe godi teritoria jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil godi iinformacia.
Kotor 45 – Revizia
1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te rodel revizia kadale konvenciaki kade kaj ka tradel/bičhalel jekh lil Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.
2. O Generalo kongreso Jekhethaneske naciengo ka phenel sarsave aktivitetura trubun te keren pes, te godo trubul, ande relacia pala godo lil.
Kotor 46 – Notofikacia Generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo
Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka notifikuil sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pala save vakarel pes ando kotor 39:
a) informacie pala save vakarel pes ando somno I kotoresko 1;
b) somnura, ratifikacie thaj lethanipa pala save vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39;
c) notifikacie pala save vakarel pes ando kotor 40;
d) rezerve, šuvdine vaj cirdine,pala save vakarel pes ando kotor 42;
e) o datumo kana kadi konvencia ka avel pe čači zor ando egzamplo kotoresko 43;
f) cirdipa thaj informacie ande relacia pala o kotor 44;
g) revizia pala savi vakarel pes/vorbil pes ando kotor 45.
Kerdino ando foro Ženeva po 28-to juli 1952-to berš ande jekh kopia thaj anglikano sar vi francikano teksto si jekh sar aver. Von ka aven deponuime ande arhiva Jekhethaneske naciengo pal oficiele kopie ka aven bičhaldine sa e themenge save si membrura Jekhetheneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pal pala lende vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39.
Protokoli pala o statusi našalde manušengo
(Foro New York, 31-to januari 1967-to berš)
E thema save somnisarde kava protokoli, gindosa kaj e Konvencia pala o statuso našalde manušengo si kerdini po 28-to juli 1951-to berš ando foro Ženeva (maj dur ando teksto konvencia) intjarel ande peste numaj kodola manuša save si našalde manuša godolese kaj vareso sasa maj anglal 1-to januari 1951-to berš, gindosa kaj katar e vrama kana si e konvencia lindi/akceptuime sesa but situacie ande save si kerdine vadži/inke našalde manuša thaj kaj kadale našalde manuša godolese našti aven šuvdine/thodine ando fremo kadale konvenciako, gindosa kaj sa e našalde manušen trubul te avel egalutno statuso sar si phendino ande definicia e konvenciaki, bi reakciako pala o vramako periodo dži kaj 1-to januari 1951-to berš, čhinade pes/phande e vorba:
Kotor I – Generale paragrafura
1. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin e kotora 2. dži kaj 34 pe našalde manuđša sar si godo maj dur ando teksto definišime.
2. Ande kava protokoli o termino “našaldo manuš“, numaj na ando punkto 3. kadale kotoresko, ka utilizil pes svako manuš savo si definišime kotoresa 1. kadale Konvenciako
3. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin les bi geografgikane limitosko, numaj e vakaripa save si dinde katar e thema save si membrura e Konvenciaki ande relacia pala o kotor 1B (1)(a), te naj buxljardine ande relacia pala o kotor 1 B (2), ka utilizin pes pe baza e protokoleski.
Kotor II – Kooperacia nacionale barederipasko Jekhethaneske nacienca
1. E thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia kaj ka keren khetani buti/kooperacia e oficosa Bare komesaresko Jekhethaneske naciengo, vaj svakone avere agenciasa savi ka avel pe ofisosko than thaj kerel kodola butja, e thema specialo ka a\utin kade kaj ka dern leske šaipe te lel sama sar utilizil pes kava protokoli.
2. Po drom te del pes ofisose bare komesareske vaj svakone avere agenciase Jekhethaneske naciengo te kerel raportura organurenge Jekhethanese naciengo, e thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia te den lenge lačhe informacia sar vi e statistika:
a) pala e kondicie sar train/dživdinen e našalde manuša;
b) sar utilizil pes kava protokoli;
c) zakonura, paragrafura pala e našalde manuša savi si vaj ka aven pe čači zor.
Kotor III – Dinipe e informaciengo pala o nacionalo zakono
E thema save somnisarde kava protokoli ka den e generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakonenge tekstura save si kerdine po drom te protektuil pes/arakhel pes kava prtokoli.
Kotor IV – Sar phagaven pes e problemura
Svako problemo mašakar e thema save somnisarde kava protokolo savi si ande relacia pe lesko ginavipe vaj utilizacia, thaj savo našti avel phagardino pe varesavo aver drom, ka bičhalel pes anglalo o Maškarthemutno čačipasko krisi te godo kamel jekh katar e thema saven si problemo.
Kotor V – Lethanipe ando protokolo
Kava protokoli si putardino pala o lethanipe ando anav sa e themengo save si membrura e Konvenciaki thaj svakone avere themesko savo si membro Jekhethaneske naciengo vaj membro varesave speciale agenciako vaj kodolake kaske avel bičhaldino akharimasko lil katar o Generalo Kongreso Jekhethaneske naciengo te lel than. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo Sekretari Jekhethaneske naciengo.
Kotor VI – Klauzula pala e federacie
Ande kazura kana si o them kerdino sar federacia ka utilizin pes kadala paragrafura:
a) ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia federale zakoneske barederipasko, obligacie federale governosko ka aven egalutne sar vi pala e thema save somnisarde kadi konvencia pal naj federacie;
b) ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia e themengo sar kantono, provincia save si kotor e federaciako, saven ande relacia bare maj bare zakonesa e themeske naj obligacia te keren zakoneski akcia, o federalo governo jekhe lačhe rekomodaciasa, so maj sigo ka informišil barederipe kodole themesko, provinciako vaj kantonesko pala opre sikadine kotora;
c) federalo them savo somnisarda kava protokolo, te godo kamel varesavo aver them savo si mem-brošaj del raporto pala o zakono thaj pragmatika ande federacia thaj lake kotora ande relacia pala svako odredba e Konvenciaki savi utilizil pes ande relacia pala o kotor I. punkto 1. kadale proto-kolosko ande savo šaj phenel dži kaj areslo pes ande uzilitacia e paragrafoski zakoneske vaj avere akciasa.
Kotor VII – Rezerve thaj informacie
1. Kana kerel pes o lethanipe, svakone theme si čačipe te thol/šuvel rezerva po kotor IV kadale protokolosko vi pe utilizacia, ande relacia kotoresa I kadale protokolesko, svako paragrafo kadale Konvenciako numaj na godola save si intjardine ande kotora 1, 3, 4, 16 (1) thaj 33, telal kondicia, kana si ando pučipe o them savo somnisarda kadi Konvencia,e rezerve save si šuvdine pe baza kadale kotoreski na buxljaren pes pe našalde manuša pe save e Konvencia utilizil pes.
2. E rezerve save si šuvdine/thodine katar e thema save somnisarde kadi Konvencia ande relacia pala o kotor 42. utilizil pes, te naj cirdine, pe lenge obligacia save inkljen avri andar kava protokolo.
3. Svako them savo šuvel/thol rezerva ande relacia punktosa 1. kadale kotoresko šaj vi cirdel las, numaj trubul pala kava te informišil vi e generale sekretare Jekhethaneske naciengo.
4. Ka gindil pes/lel pes sar čače kaj e informacie save o them savo somnisarda e Konvencia thaj savo lel than vi ando protokolo del ande relacia e kotoresa 40. punkto 1. thaj 2. e Konvenciako, si ande relacia vi kadale protokolesa, kondiciasa te kana o them lethanil pes či informišisarda generale sekretare Jekhethaneske naciengo. Ka gindil pes kasj e paragrafura kotoresko 40. punkto 2. thaj 3. thaj kotoresko 44. punkto 3. e Konvenciako urilizin pes pe kava Protokolo mutatis mutandis.
Kotor VIII – Avipe pe čači zor
1. Kava protokoli ka avel pe čači zor po djes kana deponuin pes 6-to instrumento pala p lethanipe.
2. O protokolo avel pe čači zor pala svako them savo kamel te lel than kana deponuil pes 6-to instrumento pala o lethanipe ando protokolo, po djes kana deponuil pes o instrumento pala o lethanipe katar godo them.
Kotor IX – Cirdipe
1. Svako them savo somnisarda šaj vi cirdel pes andar o protokolo ande svako vrama, kade kaj ka kerel lil savo trubul te bičhalel generale sekretareske Jekhethaneske naciengo.
2. Kava cirdipe avel pe čači zor pala o them savo somnisarda savo bičhalda o lil pala o cirdipe jekh berš katar o djes kana o cirdipe si akceptuime katar o generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.
Kotor X – Notifikacia generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo
Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo informišil e themen save si sikadine ando kotor V pala o avipe pe čači zor, pala e lethanipa, pala e rezerve, pala e cirdipa e rezervengo thaj cirdipa andar o protokolo sar vi pala e informacia save si ande relacia pala kava so si opre ramosardino.
Kotor XI
Kopia kadale protokolesko, kasko anglikano, francikano, rusikano thaj španjolikano teksto si egalutne, somnisardo katar o prezidento Generale thaj katar o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, deponuin pes ande arhiva e sekretariatoski Jekhethaneske naciengo. O Generalo sekretari ka del oficiele kopie sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo thaj vi avere themenge save si sikadine ando opruno kotor V.
=====================================================================================
Faktolilengo lil: Kidipe ko kidipe rekordo pe Romane čačimata
17 May 2010
Ka septembriako 2008-to romano kidipe, o Europako Centro pe Romane Čačimata/ Hakaja (ECRC) cyrda o gindo e Europako Uniako thaj e politikane kerimatorenge pe manuškane hakajenge standartura vaš e romenge protekcijake. Kaj o Dujto Europako romano kidipe avel, kava faktonengo lil dikhel kozom si respektirime e principura ande Thema kotora katar e Europaki Unia (EU) thaj ande thema ando akseso ando EU de katar gadaja vrjama.
Violencia/zoripe mamuj e Roma: Ande kazusura kerde katar o ECRC, o Europako Kriso pe Manuškane Čačimata kerda konfirmacija kaj o them trubul te kerel rodipe thaj krisako proceso palal manuša - privatni vaj themeske, save kerde zoripe/violencia mamuj e roma. O Kriso zurjarda kava mesažo adno 2009-to thaj 2010-to ande kazusura ingjarde katar o ECRC mamuj e Croatia thaj e Bulgaria. Maj but katar e manuša save keren zoripe mamuj e Roma ando EU, ačhen bikrisome.
Katar o 2008-to, ande Češko Republika, Ungriko Them thaj e Italia anti-Romane zorimata/violencie sas seriosno thaj baro problemo; roma katar aver thema sas vi von afektirime. Ando Ungriko Them, o ECRC registrisarda em zalaga 45 reportura pe zorime atake mamuj e Roma thaj vi 9 merimata save astarde te len than katar o 2008-to. ECRC-sko reporto phenel kaj sade/numa ekh došalo kerimatori sas arakhado ži agive (kerel pes leske apelacia). Ande Češko Republika em zalaga 7 atake mamuj e Roma sas reportirime, maj but lendar sas kerde Molotove kokteilenca, thaj bižanglo nomero maršura save resade sar anti-Romane atake. Ande ekh katar e atake, ekh duje brešengi cikni čhoru sas te merel dukhendar katar e jagake bombe. Mediake reportura indikirin kaj došale kerimatorja sas arakhade sade/numa ande duj atake. Ando novembro 2009-to, te phiras palal o zoripe/violencia mamuj e roma ande Italia, mafia kerdi katar 200-300 žene, kerda ataka thaj phagla e romenge khera ande Alba Adriatica. Ando aprilo 2009-to, YouTube visitorja šaj dikhenas sar ekh grupa šingale/policía katar e Slovakia keren doš šove terne romane čhavenge, save sas ando phandipe. Ando juno 2009-to ande Opruni Irlandia (UK) ekhe grupake romane familienge sas lenge kerde serie zorime atake ande lenge khera ando Belfast; e khangeri ande savi von rode žutipe sas vi voi atakuime. Ande Turkia, paše ekh milja žene atakuisarde romane malave turjal e Manisa Selendi ando januaro 2010-to. E mafia phagla thaj phabarda e khera, care thaj vordonura e romenge thaj cipisarda sloganura: “Ame ni mangas roma ande Seleni”. Sar resultati, 74 roma našle katar o foro.
Barjardo aktiviteto e ekstremime politikane partienge, politikanenge thaj šingalenge: Katar o 2008-to, ande but EU thema extremime polikane partie thaj politikane manuša zurjarde piri anti-romani ritorika thaj kerimata thaj kerde klimato ande savo čačimatonengo phagipe ačhel bikrisome.
Ando Ungriko Them, e Magyar Garda, ekh paramilitarime organizacia savja si la rasistime agenda, žal maj angle ande pire aktivitetura thaj kerel buki, dako sas phandi ando 2009-to ekhe decisiasa katar o Baro Kriso. Ande gadava breš, e Jobbik, ekh ekstremime partia anti-romane programasa, la štar thana ande elekcie e Europake Parlamentoske. Ande Italia o governmento ni ačada te vakjarel mamuj e roma, te zurjarel e publikako gindo mamuj e roma thaj sintura, ži kana zurjarelas emergenciaki situacia mamuj e roma thaj meškisalo agresiasa te del palal/kerel evikcie e romenge katar lenge khera thaj te čhol len ekhe kupate ande kontrolime kampura: gasave evikcie maj but ačhhile ando 2010-to. Ande Slovakia ando 2010-to e ekstremime Ludova strana Nase Slovensko (Manušengi partia Amari Slovakia) sas but aktiv karing e ritorika mamuj e roma, konkretno karing o “Romano doškeripe/criminaliteto”. Ando novembro 2008-to e Češko Bukjarnengi Partia (DS) kerda mitingo ando Litvinov panžšele Neo-nažisenenca thaj mangla te kerel marcho ande ekh romani malava maj anglal te avel ačhadi katar e policía/šingale palal violenciake konfrontacie. Ando februaro 2010-to e Romaniako Avruno Ministero vorbisarda publikane kaj e romengo doškeripe si ande lengo geno. Media reportirisarda kaj o Presidento Traian Basescu inkjarda palal o Ministero thaj phenda kaj e Romania si la kaljardo imažo maškar sa e thema kerdo katar e Roma save žan te mangen pe “sako ekh rig e dromeski”.
Aksesosko bidipe po sastipe thaj socialno asistencia: Diskriminacia ando akseso ži ko sastipe thaj socialno asistencia ačhel bariera savi blokiril o akseso e romengo ži ka kala servisura ande but Thema ando EU. Ande duj decisie kerde anodo 2009-to, e Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Bulgaria te phagel e Europaki Socialno Harta kaj ni inkjarda pe piri vorba te del garantía kaj e romen si len lačho akseso ži ka sistema po sastipe thaj socialno asistencia. O governmento da postivno pučiripe/respondo kaj kerda nevimata ando zakono pe socialno asistencia te eliminiril vrjamaki limitacia pe gasavi asistencia. Ando Kosovo, plumbaki contaminacia sas ando kampo-kher pe romane andrune thodinde manuša (IDPs) ande Upruni Mitrovica, savi si gindi te avel ekh katar em e bare medikane krize ando regiono. Date si bari maškarthemutni thaj EU atentia pe situacia, e roma važe train ando kampo de katar 10 breš, biprotektirime katar e plumbaki contaminacia, savi kerda but mudaripe.
Zorimaski sterilizacia e romane romnjange ni ačhavel: Ando Ungriko Them, o ERRC dokumntirisarda sporadime kazusura, katar save em o sigo si katar o 2008-to. Češke kazusura, em sigo kerdo ando 2008-to, sas reportirime thaj maj but katar 20 neve ašugjaren rodipe, savo te kerdol pes katar e regionalne sastimaske autoritetura. Ando 2009-to o Češko governmento da piro ertisaripe karing e kurbanura/viktimura kadale prakticiake thaj o governmento ando Ungriko Them da compensacia ekhe kurbanosko/victimoske. O governemnto ande Slovakia ni kerda nisave padmada te adresiril gadava problemo thaj ni e governmentura ande Češko republika thaj Slovakia adoptirisarde akhjardo plano te den conpensacia sa e kurbanonen/viktimen. Reforma ando sastipmasko zakono trubul te kerdol pes ando Ungriko Them te del garantia kaj informcia si dindi palal o konsento pe sterilizacia.
Sistematikani segregacia e romene čhavenge ande školje ni ačhavel: O Europako Kriso pe Manuškane Čačimata pale phenda kaj e segregacia e romane čhavenge (ande školje vaš čhavenge invalidura thaj školje ulavde katar e gaženge vaj sade romane klasura ande školje) si bizakonoski diskriminacia. Ando marto 2010-to, e Bari Kamara (chambero) e Europaki Krisoski pe Manuškane Čačimata mothoda pi posizia ando kazuso Oršuš thaj Aver mamuj Croatia kaj e segregacia e romane čhavenge ande ulavde klasura bazirime demek pe čhibako bižanglipe si bizakoneski diskriminacia. Dako o Kriso kerda bidogindone trin decisie katar o 2007-to, e sikavimaski segregacia e romane čhavenge si sistematikani ande but thema ande Europaki Unia: Bulgaria, Češko Republika, Grecia, Ungriko Them, Romania thaj Slovakia, segregaciake raportortonenca ande Opruni Irlandia (UK), Portugalia thaj Espania. Ande sasti Europaki Unia, romane čhave resaven školja maj cikne suksesosa katar pire gažikane školjake amala.
O pučiripe/responso e themenge kotor katar e EU ni sas totalno adekuatno: Ande Češko Republika, o governamento phenda kaj si gasavo problemo, ama lesko plano-kerimata si bi vrjamake limitosa thaj targetosa, thaj gadaleske našti lačharel o problemo. Ande Bulgaria si suksesoske integraciake proektura, ama maj but katar deš breš von ni sas kotor katar e governmntoske progmrame. Ande Slovakia, o Premiero da gindo maj bare segregaciake e romenge - te sikjon ande internatura thaj kava, vov phenel, si lačhi politika.
Durestebičhaldi thaneski segrecia dukhavel e romen: Ekh reporto katar o 2009-to breš e Agenciako vaš Fundamentime Čačimata karing e EU, arakhada kaj “e segregacia si evidento ande but thema kotor katar e EU, sar e Bulgaria, e Romania, e Češko Republika, Grecia, Espania, Francia, Kipro, Ungriko Them, Italia, Litva, Polša, Portugalia, Romania, Slovenia thaj Slovakia, khaj drom sar resultato katar e governentoske politike”. Ande Italia, o thodipe e romenge thaj e sintonenge ande “nomadonenge kampura” žal maj angle oficialnone politikasa te kerel segregacia e romenge thaj e sintonenge katar e majorime italiano populacia. Roma save bešen ande segregirime rajonura maj lokeste šaj achen kurbanura ande rasistutne atakake.
Evikcie bi alternativime akomodaciasa phagel o manuškano čačimatonengo zakono: Ando februaro 2010-to, o Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Francia ando phagipe e Europake Socialnone Hartake kašte lake praktikake te kerel evikcie e phirutnenge thaj aver phagimata e čačimatonenge po kheripe. Katar o 2008-to, romenge evikcie save phagle o maškarthemutno zakono ni ačhade te len tan ande Bulgaria, Italia, Macedonia, Serbia thaj Slovakia. E Italia sas but aktivime ande 20 evikcie e romenge ando Milano ando 2010-to.
O Europako Romano Čačimatotnego Centro kerel apelo karing e institucie ande EU thaj karing e thema kotor katar e EU te astaren te keren buki pe legislaciaki thaj politikaki implentacia thaj te resen progresivno zi ka respekto e čačimatonenge thaj ekualiteto e romenge.
Maj bute informaciake roden:
Rob Kushen, ECRČ-sko directoro, rob.kushen@errc.org. +1.917.747.3285
Ostalinda Maya, Koordinatoro pe žuvlikane čačimata thaj ekualiteto, ostalinda.maya@errc.org +36.30.500.1959
Sinan Gokcen, ECRČ-sko mediako oficero, sinan.gokcen@errc.org, +36.30.500.1324
=================================================================================
Le shera pa muro kadava site-o sas line pa o:
http://www.eurobrussels.com/job_display/14698/Legal_Trainee_ERRC_European_Roma_Rights_Centre_Budapest
So si Europako Rromano Čačimasko Centro?
Europako Rromano Čačimasko Centro (ERRC) si jekh maškarthemutni organizacia pala zakonura savi kerel baro numbri e aktiviteturengo kasko ares/golo si te phagavel rasistikani diskriminacia thaj manušikane čačimaski violencia mamuj Rroma. Drom savo alosarda o ERRC intjarel ande peste participacia ande vasne krisipa, maškarthemutni advokatura, rodipe thaj politikano buxljaripe thaj keripe treningurengo pala Rromane aktivistura. Katar 1996-to berš kana si kerdino o ERRC dia but bari zor te e Rroma astaren sa so trubul len thaj kade te phagaven diskriminacia thaj te astaren egalutno akseso (access) pala governo, edukacia, butjaripe, sastipaski protekcia, urbanizmo thaj publike (sa-themenge) servisura. O ERRC kerel buti te phagavel stereotipura thaj diskriminacia mamuj Rroma sar vi te vazdel opre egaliteto maškar Rroma thaj gadže sar vi te vazdel opre respekto pala Rroma.
Sa so kamen te džanen pala ERRC-eske generale butja, keren kontakto e rajosa Dzavit Berisha: dzavit.berisha@errc.org.
* Faktolilengo lil: Kidipe ko kidipe rekordo pe Romane čačimata
* Importanto dokumentora pe romani chib
http://www.eurobrussels.com/job_display/14698/Legal_Trainee_ERRC_European_Roma_Rights_Centre_Budapest
Niciun comentariu:
Trimiteți un comentariu