Internacionalno konvencija pala e civilne thaj e politikake chachipena - International Covenant on Civil and Political Rights in Romani
4 June 2004
Sar e phuvja save kerde kadi konvencija gindin:
Kaj si e manushesko phutjaripe egalno chachipen vash sa e manushenge baza pala e sloboda, lachipe thaj loshalipe.
Kaj kadala chachipena bararen manushesko personaliteto.
Kaj an relacija pala godo so si ramosardo/skrinisardo ande univerzalno deklaracija pala e manushenge chachipena kaj si majloshalo o manush saves si civilne, politikake chachipena, saves naj dar savo naj choro thaj sar godo shaj kerel pes numaj te si e kondicije save den shaipe svakones te hatjarel pire civilne thaj politikake chachipena sar vi pire ekonomske, socojalne thaj kulturake chachipena.
Kaj e konvencija save kerde e jekhethaneske nacije ispidel/tradel e phuvja te respektuin manushenge chachipena.
Kaj svakone manushe si obligacija pala aver manusha thaj pala o than kaj trail thaj kaj si les obligacija te respektuil e chachipena save si ramosarde an kadi deklaracija.
Jekhe krlosa/glasosa oficijelno trade avri kadale kotora:
I
Kotor 1.
1. Sar sa e manushen si chachipen te korkore gindin von shaj vi korkore te alosaren piro politikako statuso shaj slobodno bararen piro agrikulturako, socialno thaj kulturako statuso.
2. Te keren pes kadala reslipa sa e thema shaj slobodno keren so kamen pire barvalipasa thaj khonik (ni jekh aver phuv/them ) nashti phagavel lengo shaipe.
3. E phuvjan save kerde kadi konvencija si obligacija te respektuin chachipena pe slobodno alosaripe.
II
Kotor 2.
1. E phuvja save kerde kadi konvencija si obligacija te realizuin/keren chachipena sa e manushenge save train pe lengi teritorija.E guvernura/goverments chi troman te keren diferencija maskar e manusha, chi troman te keren diferencija pe rasa, si o manush mursh vol dzuvji, po kolori, pe chib, pe patjiv, po barvalipe save si e manushe (phuv, kher), vol kaj si o masnush bijando.
2. E phuvjan save kerde kadi konvencija si obligacija te realizuin thaj vazden e chachipena andar kadi konvencija an pire phuvja.
3. E phuvja save kerde kadi konvencija dije piri vorba/lafi kaj ka:
a) den shaipe svakone manushe saveske chachipena si dukhade te protektuil korkore pes vi kana o dukhavipe kerde e manusha save keren buti an oficijelne/phuvjake institucije,
b) den shaipe te e krisura, chachipaske thaj aver phuvjake institucije len sama thaj responsabiliteto pala e manushenge chachipena,
c) den shaipe te e chachipaske institucije svako dosh krisisaren te si pala godo argumento.
Kotor 3.
E phuvja save kerde kadi konvancija lije pe peste obligacija kaj ka den egalne politikane thaj civilne chachipena vi murshenge vi dzuvjange.
Kotor 4.
1. Te si an varesavi phuv maripe e sherutne phuvjake institucije shaj cirden piri vorba sve dije an kadi konvencija numaj vi atoska/atunchi chi troman te dukhaven e mashkar-themutne chachipena thaj te keren diskriminacija pe rasa, kolori, si o manush mursh vol dzuvji, pe savi chib vorbil/vakarel, sarsavi religija si les thaj aver.
2. Godo so si skrinisardo/ramosardo an kotor 4/1 chi del e phuvjan shaipe te na keren thaj respektuin godo so si ramosardo/skrinisardo an kotora 6, 7, 8, 11, 15, 16 thaj 18.
3. E phuvja save kamen te keren godo so si ramosardo /skrinisardo an kotor 4/1 trubun te den e informacija perdal o generalno sekretari vash e jekhethaneske nacije avere phuvjan.Von trubun te phenen kaj cirden piri vorba/lafi thaj sostar godo kerde.
Kotor 5.
1. Ni jekh kotor ande kadi konvencija chi tromal te lel pe’ nasul.Ni jekh phuv, grupa vol manush chi tromal te kerel vareso so phagavel e chachipena save si ramosarde an kadi konvencija.
2. Chi tromal te kerel pe’ varesavo limito/prohibicija an ralacija pala e manushenge chachipena savo ka phagavel e chachipena save si ramosarde an kadi konvecia.
III
Kotor 6.
1. Svakones si shaipe te trail. Kava chachipen trubul te avil protektuime. Khonik khanikas chi tromal te mudarel.
2. An phuvja kaj o chachipen del shaipe te mudarel pes o manush godo shaj te kerel pes numaj kana o manush kerel varesavi bari dosh. Kava chachipen chi tromal te avel kontra kadi konvencija thaj o mudaripe/egzekucija shaj kerel pe’ numaj kana o krisi finalno thaj oficijelno phenel so si e manusheski dosh.
3. Kana si o mudaripe kerdino sar genocido chi tromal te phagavel pe’ chi jekh kotor andar kadi konvencija.
4. Svakone doshale manushe si chachipen te rodel shaipe te na avel mudardo. E amnestija vol shaipe te na avel mudardo shaj rodel svako doshalo manush.
5. O krisi shaj mudarel e doshale manushe numaj kana si les deshohto bersh thaj maj but.O krisi chi tromal te kerel egzekucija pe khamne dzuvlja.
6. Ni jekh phuv nashti lel kadi konvencija sar shaipe te phagavel e mudaripaski dosh.
Kotor 7.
Khonik khanikas chi tromal te dukhavel.Khonik pe khanikaste chi tromal te kerel medicinsko experimento kontra e manusheski voja.
Kotor 8.
1. O manush manushe chi tromal te kinel thaj te bikinel.
2. Khonik khanikasa chi trubul te kerel butji kontra piri voja.
3.
a) Khonik khanikas chi tromal te tradel te kerel vareso kontra leski voja.
b) An relacija pe kava so si phendino an kotor 8/3a, chi lel pe sar kontra vojako butjaripe te o manush kerel butji godolese kaj o krisi godo phenda.
1. Chi lel pe’ sar kontra vojako butjaripe te o manush dzal an armija/katenija vol te o manush kerel aver oficialno butjaripe te si godo manusheski obligacija vash e phuvjake kaj trail.
2. Chi lel pes sar kontra vojako butjaripe te o manush butjarel kana si an’ phuv kaj trail baro bibahtalipe
3. Chi lel pe sar kontra vojako butjaripe te o manush butjarel kana si godo leski civilno obligacija vash e phuvjake kaj trail.
Kotor 9.
1. Svakones si shaipe pe personalno protekcija thaj pe slobodno trajo.Khonik khanikas pe piri voja chi tromal te tradel an phanglipe/robija.
2. Svako ko si tradino an phanglipe/robija godolese kaj kerda varesavi dosh trubul so maj sigo oficijelno te dzanel so si leski dosh.
3. Svako ko si tradino an phanglipe/robija godolese kaj kerda varesavi dosh ka avel so maj sigo tradino anglal o krisari thaj so maj sigo o krisi ka dikhel so si leski dosh.Te o manush naj doshalo o krisi ka mukel les avri andar o phanglipe/ robija.
Kana si o manush doshalo dzi kaj chi dzal anglal o krisi shaj avel ando phanglipe/ robija vol vash e doshale manusheske vareko aver shaj del piri vorba/ garancija kaj chi nashel andar e phuv thaj kaj shaj, kana godo trubulas, te avel anglal o krisi.
4. Svako manush savo si tradino an phanglipe shaj bichalel oficijelno lil an savo ka puchel sostar si an phanglipe.Te e manushesko phanglipe naj legalno te si kontra –chachipasko o krisi trubul te mukel e manushe pe sloboda.
5. Svako ko si kontra-chachipasko/naj-legalno tradino an phanglipe shaj rodel love katar e sherutne phuvjake insitucije.
Kotor 10.
1. E doshalen manushen an phanglipe khonik chi tromal te dukhavel.E shngale trubun te respektuin lengo personaliteto.
2.
a) E manusha save naj oficijelno doshale chi shuven pe/thon pe’ po jekh than e manushenca kaj si oficijelno doshale.
b) E doshale manusha saven si maj-cerra desh-ohto bershendar chi shuven pe/thon pe po jekh than e doshale manusenca saven si maj but desh-ohto bershendar thaj decizja pala lende(pala e cikne-bershenge manusha) anen pe so maj sigo.
3. Kana si e doshale manusha an phanglipe e phuvjake institucije trubun te dikhen sama sar te irin/anen len palpale e doshale manushen an normalno trajo.E doshalen manushen saven naj desh-ohto bersh ka avel specialno tretmano.
Kotor 11.
Khonik nashti avel tradino an phanglipe numaj godolese kaj nashti kerel varesavi obligacija/ phandini vorba.
Kotor 12.
1. Svakone manushe si chachipen te si legalno an varesavi phuv te slobodno phirel thaj te slobodno alosarel o than kaj ka achel.
2. Svakones manushe si shaipe te slobodno dzal andar varesavi phuv vi andar piri phuv.
3. Kadala chachipena save si ramosarde shaj aven limitirime numaj kana kerel pes nacionalno protekcija, protekcija pala o sastipe, protekcija pala o morali protekcija pala e chachipena thaj e slobode katar aver manusha.
4. Khonik khanikase pe piri voja chi tromal te kerel prohibicija te o manush nashti del an piri phuv.
Kotor 13.
Te si o manush an varesavi phuv savi naj leski gothar shaj te avel tradino numaj te si godo oficijelno chachipaski decizja.E manushe savo si tradino si chachipen te dzanel sostar si tradino.
Kotor 14.
1. Sa e manusha si egalne/jekh sar aver anglal o krisi.Svakones si chachipen te o krisi ashunel les. E zurnalura thaj aver medija shaj traden pe’ andar o krisi te na aven gothe kana si o krisipe te si godo an intereso te protektuilpe o maorali, phuv, te e doshale manusha godo mangen, te o oficijelno krisipe shaj phagavel e chachipaske interesura. An momento kana o krisi arakhel e manusheski dosh godi informacija ka avel oficijelno tradini avri.
2. Svako ko si tradino po krisi shaj hatjarel pes sar uzo manush dzi kaj o krisi chi arakhel lesko bangipe.
3. Svakones ko si tradino po krisi si shaipe:
a) Te dzanel so maj sigo sostar si tradino an phanglipe.Godi informacija trubul te phenel pe’ lese pe chib savi hatjarel
b) Te si les vrama thaj shaipe te protektuil/arakhel pes thaj te alosarel e advokates/fishkares saves vov kamel.
c) Te o krisipe na avel buvljardo/lungo.
d) Te o doshalo manush avel pe piro krisipe thaj te arakhel/protektuil pe’ vol korkore vol pire advokatesa.Te naj les advokato o doshalo manush trubul te dzanel pire chachipena thaj kaj si les shaipe te avel les advokato.
e) O doshalo manush shaj puchel e manushen save dikhle vol dzanen so si leski dosh vol shaj rodel averendar te godo keren.
f) E doshale manushe si shaipe te rodel katar o krisi te vareko kerel lese translacija/nakhavipe pe chib savi vov hajarel.
g) E doshale manushe khonik nashti tradel te vakarel/vorbil kontra korkore peste vol te phenel so si lesko bangipe.
4. Pe doshale manusha saven naj desh-ohto bersh trubul te dikhel pe’ sama kana si po krisi.E krisesko reslipe an relacija pe kadale manusha si te sikaven len thaj te den len shaipe te irin pe palpale an normalno trajo.
5. Svakones kaske o krisi krisisarda thaj arakhla bangipe shaj vazdel piro krlo/glaso kontra thaj te ramol/skrinisarel e peticija pala majbaro krisi.
6. Kana o majbaro krisi phagavel/peravel e manushesko bangipe godolese kaj si varesave neve faktura save khonik chi dzangla o manush savo sas an phanglipe shaj rodel love godolese kaj sas sar uzo manush an phanglipe.
7. O manush nashti avel tradino po krisi dujvar/duj drom pala varesavi dosh savi kerda.
Kotor 15.
1. Khonik nashti avel doshalo pala vareso so kerda te godo naj sas oficijelno bangipe an phujako vol mashkarthemutno chachipen kana kerda pes.
2. Kava so si ramosardo an kotor 15/1 chi trubul te hatjarel pe nasul.Te vareko kerda varesavi dosh an relacija pala godo so si phendino an 15/1 shaj avel tradino po krisi vi majpalal.
Kotor 16.
Svakones si shajipe te avel respektuime sar jurisdikano subjekto.
Kotor 17.
1. Kontra-chachipasko si te vareko lel sama pe averesko privatno trajo, pe leski familija, pe leske lila thaj te vareko dukhavel lesko phutjaripe.
2. An relacija pala godo so si ramosardo/skrinisardo an 17/1 svakones si shaipe te rodel protekcija katar e phuvjake chahcipaske institucije.
Kotor 18.
1. Svakones si shaipe po slobodno gindipe, pe piri patjiv.O manush shaj alosarel savi patjiv ka lel.Piri patjiv vov shaj te kerel korkore vol khetane avere manushenca.
2. O manush manushe chi tromal te tradel te lel e patjiv savi vov chi kamel.
3. Prohibicija pala e manusheski patjiv shaj kerel numaj e phuvjako krisi.
4. E phuvja(thema) save kerde kadi konvencija khetane dije piri vorba kaj ka respektuin e daden thaj e dejan save slobodno shaj sikaven pire chavren (shaj den len patjiv savi kamen thaj shaj moralno te sikaven len.
Kotor 19.
1. Khonik khanikas chi tromal te dukhavel godolese kaj averchande gindil.
2. Svakones si shaipe te slobodno vorbil; O manush shaj slobodno te rodel, lel vol bichalel varesavi informacija sar kamel thaj sode kamel.
3. Godo so si skrinisardo an kotor19/2 khonik chi tromal te hatjarel nasul.
a) Manusha trubun te respektuin jekhe avereske chachipena.
b) Godo so si ramosardo/skrinisardo an kotor 19/2 chi tromal te dukhavel e phuvjako nacionalno intereso thaj chi tromal te dukhavel o morali.
Kotor 20.
1. E phuvjake chachipaske institucije chi ka muken e propaganda savi vazdel opre o maripe.
2. O chachipen chi ka del te vazdel pe’ opre e hoji mashkar e manusha savi si an relacija pala e rasa, kolori, patjiv.
Kotor 21.
E manusha shaj keren mashkar peste kidipa.O limito pala e kidipa shaj keren numaj e chachipaske institucije, te e kidipa phagaven e phuvjako intereso, te phagaven o morali, te phagaven varesave chachipena thaj slobode.
Kotor 22.
1. Svako slobodno shaj kerel amalipe svakonesa thaj svakones si chachipen te kerel unija vol te dazl an varesavi unija savi ka protektuil/arakhel lesko intereso.
2. E phuvjake chachipaske institucije shaj keren varesavo limito numaj kana godola amalipa phagaven nacionalno intereso, manushengo sastipe vol varekaske chachipena.
Kotor 23.
1. E familija si bazichno reslipe thaj las si chachipen pe protekcija.
2. Svakone dzuvja thaj murshe si shaipe te prandil pe’.
3. Khonik khanikas nashti te prandil kontra leski/laki voja.
4. E phuvja/thema save skrinisarde kadi konvencija ka dikhen te keren egaliteto mashkar e mursha thaj e dzuvja kana kamen te prandin pe, kana si prandime thaj kana kamen te phagaven piro prandipe.Te o mursh thaj e dzuvji kamen te phagaven piro prandipe o krisi ka dikhel sar te azutinel lenge chavrenge.
Kotor 24.
1. Svakone chavre si chachipen te rodel protekcija katar piri familija, katar amlipe katar e phuv.
2. Kana bijanel pes svako chavro ka registruil pe’ thaj svakone chavre ka avel anav.
3. Svakones chavre si chachipen pe phuvjake lila/pasporto.
Kotor 25.
Svakone manushes si chachipe:
a) Te kerel varesavi oficijelno/phuvjaki butji vol korkore vol perdal pire reprezentantura.
b) Te del piro krlo/glaso kana si e phuvjake politikake alosaripa
c) Te si les jekh egaliteto sar averen te kerel varesavi oficijelno/phuvjaki butji.
Kotor 26.
Savoren si jekh egaliteto/jekh si sar aver anglal o chachipen.An kadi relacija o chachipen ka protektuil/arakhel svako diskriminacija savi si bazirime be rasa, kolori, pe patjiv, si o manush mursh vol dzuvji.
Kotor 27.
An phuvja kaj si etnikane, patjivake vol chibake minoritetura e sherutne institucije nashti keren lenge prohibicija te von vazden opre lengi kultura te sikaven piri patjiv vol te vorbin pe piri dajaki chib.
=====================================================================================
Sar e romane dukhavipaske/rovipaske lila trubun te bichalen pe’ pe Europako krisi - Litigating cases on behalf of Roma before the Court in Strasbourg
4 June 2004
Majbut opash dukhavimaske lila, save si bichalde pe Europako krisi/komisija chi kerde e advokatura/fishkara. Kava si bari zor an jekh sitemo; Europaki konvencija vash e manushenge chachipena naj kade pharo jurisdikano/chachipasko dokumento. Vov si kerdino sar jekh dokumento savo respektuil bazichne manusheske reslipa. Chi trubus te aves advokato/fishkari te kames te phenes so si bilachipe/najchachipen te phenes so hatjarel o manush kana vareko dukhavel les. Kana si varesavo Rom dukhado o dukhavimasko lil shaj bichavel vi varesavo manush savo ka avel reprezentanto vash e romane manusheske. E manushes savo si reprezentanto chi trubun varesave specialne kvalifikacije numaj muklipe katar o manush savo si dukhado. E reprezentantura shaj aven amala, rashaja vol ko kamel.
Kana kerel pes o dukhavimasko lil maj lokhes si te azutil vareko savo hatjarel o mashkarthemutno chachipen godolese kaj but dukhavimaske lila save si bichalde pe europaki komisija oficijelno naj ses lache skrinisarde. Si shtar sherutne elementura save trubun te aven skrinisarde/ramosarde an jekh dukhavipasko lil:
1. O dukhavipasko lil trubul uzes te phenel sarsavi dukh si kerdini thaj godo trubul te avel an relacija pala e mashkar-themutno chachipen.
2. O dukhado manush majanglal trubul te protektuil/arakhel pire chachipena (te ramol dukhavipasko lil) an phuv kaj trail thaj kaj si o dukhavipe kerdino.
3. O dukhavipasko lil savo si skrinisardo vash e mashkarthemutne kriseske trubul te avel bichaldo maksimum shov chon katar o djes kana si bichaldo po phuvjako krisi.
4. O manush savo kerda o dukhavipasko/rovipasko lil trubul te avel dukhado. Te o dukhavipe naj sikado les si fakto thaj shaipe te kerel o dukhavipasko/rovipasko lil.
But dukhavipaske/rovipaske lila e komisija ando Strasbourg chi lija an oficijelno procesi godolese kaj e dukhade manusha chi probisarde/kerde sa an lenge phuvjake krisura, an phuvja kaj si dukhade. But dukhavipaske lila o mashkarthemutno krisi chi thoda/shuvda an oficijelno procesi godolese kaj e naj-chachipena/dukhavipa save si kerdine naj an realcija pala e konvencija. E konvencija chi del garantia e manushenge thaj shaipe te avel len socialno azutipe te si o manush choro vol chachipen po kher te e manushe naj kher. Sa so e konvencija shaj kerel an relacija pala kava so majpalal phendam si te del chachipen pe personalno protekcija (godo so si skrinisardo an kotor 8. ) “Te respektuil lesko personalno trajo/dzivdipe, leski familija lesko kher thaj khonik nashti te ginavel leske lila.”
An 1993 bersh e Rubi Smith bichalda jekh dukhavipasko/rovipasko lil pe Europaki komisija an savo phenda kaj o Anglicko chachipen kerda jekh baro chachipasko problemo vash e Romenge. O anglicko chachipen phendas kaj e Roma save train ande karavanura shaj achen numaj pe thana kaj phenen e foroske sherutne institucije te o than kaj train naj lengo barvalipe. E dukhadi manushni traisarda pe piro barvalipe thaj an dukhavipasko/rovipasko lil voj phenda kaj o chachipen chi del las shaipe te trail sar chacho Romano manush (te dzal katar o than po than karavanosa) thaj chi del shaipe lake familijake te avel late. E komisija phenda:
“Garancija pala o tradicionalno trajo vash e nacionalne minoritetura del o kotor 8. O dukhado manush an piro dukhavipasko/rovipasko lil trubul te phenel uzes sarsavi dukh kontra – leske si kerdini. E komisija arakhla kaj trubun maj but faktura pala kava dukhavipasko/rovipasko lil. “
Majangluno lil vash e komisijake
O dukhavipasko lil savo bichalel pe’ pe Europaki komisija vash e manushenge chachipena trubul te avel skrinisardo maximum shov chon an relacija pala o dukhavipasko lil savo si bichaldo po phuvjako krisi kaj si e dukh kerdini. Shov chon agorin pes kana e Europaki komisija akceptuil/lel o lil vol fax kaj kerel pe’ dukhavipasko/rovipasko lil. An majangluno lil trubun te aven skrinisarde sherutne informacije thaj o lil chi trubul te avel lungo. Trubul te thol pe’/shuvel pe’ vi anav katar o dukhado manush, leski adresa thaj kana si o manush dukhado. An majangluno lil trubul te phenel pe’ so maj uzes so sas e manushesko dukhavipe thaj trubun te phenenpe’ e kotora andar e konvencija save si an relacija pala e manushesko dukhavipe. Te si shaipe an majangluno lil trubul te phenel pe’ save faktura si kontra e konvencija. Majpalal an majangluno lil o dukhado manush vol lesko reprezentanto trubul te phenel te e Europaki komisija bichalel leske e aplikacija pala o oficijelno dukhavipasko/rovipasko lil.
Pala godo e komisija ka bichalel e dukhade manusheske aplikacija vash o dukhavipasko/rovipasko lil. E komisija majanglal phenel kaj e dukhade manushe shaj aven problemura an leski phuv te kerelas dukhavipasko/rovipasko lil. E komisija vadzi/inke phenel te si varesavo dukhavipasko/rovipasko lil savo si sar kava savo o dukhado manush bichalel.
Majpalal o dukhavipasko lil trupul te kompletiril pe’ thaj te bichavel pe e komisijake. Ande aplikacija o dukhado manush trubul te skrinil/ramol uzes sa e kotora katar e konvencija save si dukhade. Butivar o dukhavipe savo si kerdino shaj dikhel pe’ numaj nashti thol pe’/shuvel pe’ an relacija pala e chachipena andar e konvencija. An kadi situacia majlache si te o problemi dikhelpe kompleksno katar but riga.
Examplo
But si importantno te dzanel pe’ sarsavo sas o dukhavipe thaj pala godo shaj dikhel pe’ pe kaste si kerdino o dukhavipe, pe manusheski familija vol manush. Te sas kerdino dukhavipe thaj te e phuvjako/rashtrako krisi (kaj o manush trail thaj kaj sas kerdino o dukhavipe) chi krisisarda lache, o o dukhado manush vol lesko reprezentanto shaj ramon rovipasko lil pe Europaki Komisija an savo shaj akharenpes pe konvencija, kotor 8. (chachipen pe familijako trajo) thaj kotor 13. (chachipen po legalno krisipe). Te si o dukhavipe an relacija po kotor 13. vov si an relacija vi po kotor 6. Te si o dukhavipe an relacija pala o kotor 8. o dukhavipe ka avel vi an relacija pala o kotor 3. (manusheski degradacija). Te si o dukhavipe an relacija pala o kotor 8. thaj te naj sas respektuime e manushesko kher o dukhado manush vol lesko reprezentanto shaj phenel an dukhavipasko/rovipasko lil kaj o dukhavipe sas an relacija vi e kotoresa 1 (chachipe te slobodno trais an tjiro kher/barvalipe). An sa e dukhavipa save si kerdine e Romenge majanglal trubun te shuven pe/thon pe’ sa e kotora andar e konvencija save si an relacija pala o dukhavipe thaj majpalal te thol pe vi o kotor 14 ( godo si o kotor savo vorbil/vakarel pala e anti-diskriminacija)
Kaj dzal o dukhavipasko lil
Kana e Europake krisoske aresel o dukhavipasko lil von majanglal keren komunikacija e phuvjanca kaj si e dukh kerdini thaj numaj 10% katar e dukhavipaske lila e Europako krisi thol/shuvel an oficijelno chachipasko procesi. E manushes savo si reprezentanto vash e dukhade manusheske si shaipe te rodel love katar e Europako krisi. (po starto shaj lel 3. 500 FF)
E Europako krisi majanglal te thol/shuvel varesavo dukhavipe an chachipasko procesi ashunel o gindipe katar e phuv kaj si o dukhavipe kerdino. Pala godo trubul te dzanel pe’ ko ka avel akhardino po Europako krisi (o manush savo si dukhado vol lesko reprezentanto pe jekh rig vol e phuv kaj si o dukhavipe kerdino) te si e dukhade manushe legalno azutipe e Europako krisi ka pokinel leske te avel an Strasbourg thaj te shaj achel gothe dzi kaj trail o krisipe. Te o Europako krisi thol an oficijelno procesi o dukhavipasko lil von ka traden e riga an procesi te phanden varesavi vorba. Te o dukhado manush phenel kaj chi kamel godo o krisi godo chi ka lel nasul. E dukhade manushese si majlache te phandel varesavi vorba e avere rigasa, te na kerela godo o krisi ka thol vi godi decizja an procedura. Naj chache kaj o krisi ka anel pozitivno decizja vash e dukhade manusheske majanglal te agorilpe’ o krisipe.
Te e riga an procesi save krisin pe’ chi phanden e vorba o krisi ka del piro oficijelno gindipo si e faktura an dukhavipasko/rovipasko lil lache thaj si von an relacija pala e kotora andar e konvencija. Pala godo o dukhavipasko lil ka avel tradino po krisi te kerel pe’ finalno decizja.
An oficijelno kriseski procedura si than pala trin riga (dukhado manush vol lesko reprezentanto, ko kerda o dukhavipe, thaj trito rig (sar exemplari e trito rig shaj avel varesavi naj-governoski organizacija) thaj lengi rola si te den majbare informacije katar o dukhavipe. E trito rig shaj del globalne informacije vash e romane problemura andar e phuv kaj si kerdino o dukhavipe. Thaj majpalal e trito rig (te si las bari reputacija) shaj del baro azutipe vash e dukhade manusheske anglal e Europako krisi.
Te si o dukhavipasko lil but urgentno thaj te o dukhado manush vol lesko reprezentanto kamel te sidjarel te e Europako krisi godo dukhavipe krisarel shaj te kerel pe’ specijalno lil pala o azutipe savo si an relacija e kotoresa 36. Te an dukhavipasko lil o manush phenel kaj si les dar pala lesko trajo e Europako krisi shaj te rodel leske phuvjatar te arakhel les/protektuil les dzi kaj o krisi chi lel te krisil. Majbut e manusha keren kadale specialne dukhavipaske lila te na kerel pes kontra lenge deportacija thaj extradicija.
Te Europako krisi chi kamel te rodel specialno protekcija pala o dukhado manush les si vi shaipe te sidjarel kava proceso. Kadi strategija shaj avel but lachi godolese kaj tradel e phuvjan kaj si kerdino o dukhavipe te len sama po dukhavipe thaj te dzanen kaj vi e Europako krisi lel sama pala o dukhavipe. (thoda an legalno chachipasko procesi)
E romen sas sajekh baro problemo te ramon e dukhavipaske/rovipaske lila vash e Europake krisoske. Explanacija sostar si problemo mashkar e Roma thaj Europako krisi si but phari. Shaj phenas kaj si trin sherutne aspektura:
1. Majanglal shaj phenel pe’ kaj e gadzen si stereotipo kana gindin pala e Roma. Kava si oficijelno vi skrinisardo an jek Europako dokumento savo sas kerdino an 1993 bersh lilesko numbri 1203 o paragrafo 2. an savo phenel pe’
“Specijalno than mashkar e nacionalne minoritetura an Europa si e Romen. Von train an sa thana pe sasti Europa, len naj lengi phuv/rashtra thaj shaj phenel pe’ kaj von si chacho Europako miniriteto. Numaj godo naj an definicija pala e nacionalne minoritetura. ”
2. Shaj phenel pe’ kaj kava problemo trail godolese kaj e krisuren thaj e komisijen naj sas intereso pe nacionalne minoritetura. Von gindisarde kaj aver procedure shaj aven majlache vash e nacionalne minoritetura. Sar exemplari: o protokol pala e nacionalne minoritetura.
3. Po agor majbaro problemo vash e krisoske thaj e komisijake sas te keren identifikacija pala e problemura save si an relacija e Romenca. Te hatjaren so si e esencija pala e naj-chachipena save si kerdine kontra e Roma, majlache krisoske decizja si phandine sar “dissenting judgements” (personalno krisaresko gindipe”) kava sas specialno importantno an Buckley krisipe. Trin krisara chi kamle e decizja save phande aver krisara. Mashkar e trin krisara majbut vazda piro krlo o krisari Pettiti savo phenda:
“But zakonura (save si chache kana thon pe’an relacija pala kava dukhavipe personalno) thaj e administracija kerde problemo e krisarenge. Jekh Romane familija naj shaipe te avel las sajekh(permanentno) kher, lacho socialno trajo, integracija romane chavorengi ande shkola.
2. Godo so phendam majanglal an kotor 1. Si an relacija vi pala e forosko governo savo lel sama pala forosko plano/urbanizmo kaj ka keren pe’ e khera, len sama pe e foroske droma, pala e manushengo sastipe thaj godo sikavel amen kaj e Bakley familija chi dzangla so thaj sar te kerel”.
Averdromeske mashkarthemutne mehanizmura
1. E konvencija pala e protekcija vash e nacionalne minoritetura sas kerdini an 1998 bersh. E zor/zuralipo pala kadi konvencija si an relacija pala o drom sar den pe’ informacije thaj sar kerelpe’ o monitoring. E phuvja save si an Europako kidipe trubun te den informacije so kerde an relacija te vazden opre thaj shukaren kadi konvencija.
2. OSCE komesarijato vash e nacionalne minoritatura si obligacija te rodel thaj dikhel so si problemo mashkar e nacionalne minoritetura godolese te na kerel pe’ hoji mashkar e minoritetura thaj aver manusha. O komeserijato beshel an: Prinsessgracht 22, 2514 AP The Hague, Netherlands.
3. O komiteto pala e manushenge chachipena vash e Jekhethaneske nacije si sar reslipe te dikhel sama pe mashkar-themutni konvencija katar e jekhethaneske nacije vash e civilne thaj e politikake chachipena. E chachipena save si protektuime ande kadi konvencija si sar e chachipena save si protektuime an Europaki konvencija thaj an varesave segmentura kadi konvencija si majlache kerdini. E procedura pala e dukhavimaske/rovipaske lila si majphari deso an Europaki konvencija thaj godolese e manusha kana kamen te keren dukhavipaske/rovipaske lila trubun godo te keren an relacija pala e Europaki konvencija. Te o rovipasko/dukhavipasko lil varesavo manush kamel te skrinil/ramol pala varesavo naj-chachipen savo si shov thaj majbut chon purano atoska/atunchi shaj godo kerel an relacija pala kadi konvencija godolese kaj o komiteto pala e manushenge chachipena naj limito pala e dukhavipaske/rovipaske lila. O komiteto vash e manushenge chachipena beshel pe adresa: 8-14 Avenue de la Paix, 1211 Geneva 10, Switzerland.
==================================================================================
Konvencija pala e čhavrikane čačipena
4 June 2004
Akceptuime katar o generalno kongreso vaš e Jekhethaneske nacije an 20-to novembri 1989. berš
Oficielno tradini avri an 2-to septembri 1990. berš an relacija pala o kotor 49 (1)
An relacija pala e principura save si phendine an konvencija vaš e Jekhethanske nacije kaj si manušesko digniteto thaj e egalne čačipena savore manušengo baza pala e sloboda, čačipen thaj šukar trajo an sasti luma,
Sar e thema andar e Jekhethaneski unija vadži/inke jekhvar phende kaj si len patjiv an manušenge čačipena thaj digniteto, an manušesko personaliteto thaj sar phande vorba/lafi te ažutinen thaj te vazden opre socijalno anglunipe thaj o bararipe pala o trajosko standardo an majbari sloboda,
Džanglipasa kaj e Jekhethaneske nacije an generalno deklaracija pala e manušenge čačipena thaj e maškarthemutne pakturenca pala e manušenge čačipena phende kaj svakones manušes si egalne čačipena thaj slobode save vi si ramosarde an kadale konvencie bidiferencijako pe rasa, kolori, dal si o manuš murš vol džuvlji, čhib, patjiv, politikako vol aver gindipe, nacia vol socialno statuso, bidiferencijako kaj si o manuš bijandino vol bidiferencijako pala aver statuso,
Gindosa kaj e Jekhethaneske nacije ande piri generalno deklaracija vaš e manušenge čačipena phende kaj e čhavrenge trubul specialno griža thaj ažutipen,
Gindosa kaj e familijake, savi si baza pala o amalipen, thaj specialno e čhavrenge trubul protekcija thaj ažutipen te šaj bararel thaj šukar kerel piri rola ando amalipen,
Gindosa kaj o čhavro, an direkcija pala lesko šukar barjaripe trubul te barol maškar piri familija, baxtasa, kamipasa thaj hatjarimasa,
Gindosa kaj o čhavro trubul te sikavelpe te korkore trajil ando amalipen thaj kaj trubul te avel sikado te hatjarel so si phendino ande konvencija vaš e Jekhethaneske nacije specialno te respektuil tolerancija, sloboda, egaliteto maškar e manuša,
Gindosa kaj pala e čhavre trubul specialno griža so si vi ramosardino an ¦ enevsko konvencija pala e čhavrikane čačipena savi si kerdini an 1924. berš, thaj vi an deklaracija pala e čhavrikane čačipena katar e Jekhethaneske nacije savi si kerdini an 1959. berš savi si vi akceptuime katar e Generalno deklaracija vaš e manušenge čačipena, an maškarthemutno pakto vaš e civilne thaj e politikake čačipena (specialno kotor 23. thaj 24.), an maškarthemutno pakto katar e ekonomikake, socialne thaj kulturake čačipena (specialno an kotor 10.) thaj vi an varesave statutura, special agencije thaj maškarthemutne organizacije savengi butji si te len sama pe čhavrenge čačipena,
An relacija pala godo so si ramosardo an deklaracija pala e čhavrenge čačipena so vi akceptuisarda/ lija Generalno kongreso an 20. Novembri 1959. Berš, kaj e “čhavrese godolese kaj mentalno thaj fizički naj zuralo”, trubul specialno arakhipe/protekcija thaj griža vi jurisdikani protekcija sar majanglal kade vi palal o bijanipe,
An relacija pala e kotora an deklaracija save vakaren katar social thaj jurisdikane principura vaš e protekcija thaj šukar trajo e čhavrengo specialno an situacija kana e manuša andar aver them kamen oficijelno te losaren pe čhavre save či train an godo them, e zakonurenca katar e Jekhethaneske nacije save vakaren pala e minimum berša e manušenge savenge krisilpe (Peking čačipena) thaj an relacija pala e deklaracija vaš e džuvljangi thaj čhavrengi protekcija kana si varesave special situacije ande phuv vol kana si varesavo maripen,
Gindosa kaj an sa thema an sasti luma si čhavre save train but bilačhe thaj kaj kadale čhavrenge trubul specialno losaripe,
Džanglipasa sode si importantno e tradicija thaj e kultura svakone themesi pala o normalno bararipe e čhavresko,
Gindosa sode si importantno e maškarthemutni ko-operacija maškar e phuvja te šukarelpe thaj barvarelpe čhavorengo trajo specialno an phuvja save naj barvale,
E phuvja save ramosarde kadi konvencija jekheglasosa dije avri:
Jekhto šerutno kotor
Kotor 1.
Te majlače hatjarelpe kadi konvencija, čhavro si svako manuš saves naj deš-ohto berš te o čačipen/zakono či parudolpe.
Kotor 2.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin thaj protektuin e čačipena svakone čhavreske thaj kate naj diskriminacija savi si an relacija pala e rasa, kolori/farba, dal si o manuš murš vol džuvlji, čhib, religija, politikako gindipe.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal telal kadi konvencija lije pe peste sama/obligacija te keren sa so šaj an relacija pala e čhavrengi protekcija katar svako diskriminacija.
Kotor 3.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len than an sa e aktivitetura save si an relacija pala e čhavre so vi si majbaro prioriteto. Godolese naj importantno/ važno ko kerel e aktivitetura: oficijelno vol privatno institucija vaš e socijalno protekcija, krisura, administrativno institucija vol čačipaski institucija.
2. E thema save dije piri signatur/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te keren protekcija e čhavrengi savi si importantno pala lengo barvalo bararipe thaj savi si vi an relacija pala e dadengi thaj e dejangi obligacija vol e manušengi save len sama pe čhavre, saven si jurisdikano responsabiliteto.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te sa e institucije, ofisura save butjaren e čhavrenca save keren lengi protekcija keren godo an relacija pala o standardo savo vazden opre e šerutne phuvjake institucije. ‘Kava si specijalno importantno pala e institucije save len sama pala e čhavrengo sastipen thaj pala e manuša save keren butji e čhavrenca.
Kotor 4.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija len pe peste o responsabiliteto te realizuin sa legalne thaj administrativne aktivitetura save si ramosardine an kadi konvencija. An relacija pala e ekonomikake, sociologikane thaj kulturake čačipena e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te realizuin kadala čačipena thaj kana godo trubul ka keren vi maškarthemutni ko-operacija.
Kotor 5.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e dadenge thaj e dajange čačipena vol te e čhavren naj dad thaj dej aver manušenge čačipena save len sama pe lende, te bararen len an direkcija te šaj realizuin pire čhavrikane čačipena.
Kotor 6.
1. Čačipen te trail si svakone čhavre.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te den šaipen svakone čhavre te normalno barol thaj trail.
Kotor 7.
1. Kana bijandolpe e čhavreske informacije denpe an oficijelne institucije thaj svakone čhavre si čačipen po anav, si les čahcipen te vareko arakhel les, te si les phuv, te džanel (te si pala godo šaipen) ko si lesko dad thaj dej thaj si les čačipen te von arakhen les.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija realizuin kadala čačipena an relacija pala o nacionalno zakono thaj an relacija pala e maškarthemutne instrumentura specialno kana si o čhavro bi phuvjako.
Kotor 8.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len sama te majbut respektuin čhavorenge čačipena te e čhavrenge protektuin/arakhen lengo identiteto, lengo nacionalno identiteto, anav thaj e familija sar si godo skrinisardo ando čačipen.
2. Kana kerelpe varesavo nelegalno dukhavipe pala e čhavresko identiteto, e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija den dukhade čhavrese žutipen.
Kotor 9.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija trubun te keren čhavrengi protekcija kade te ni jekh čhavro na ačhel bi dajako thaj dadesko kontra e čhavreski voja. O čhavro šaj ačhel bi dajako thaj dadeasko numaj kana e čačipaske institucije godo oficijelno phenen te protektuin čhavresko intereso. O decizji te o čhavro ačhel bi dajako thaj dadesko šaj anelpe kana o dad thaj e dej maren e čhavre, kana či len sama pe leste vol kana o dad thaj e dej či train khetane thaj trubul te dikhelpe kaj ka trail o čhavro.
2. An svako krisipe an relacija pala o paragrafo jekh sa e riga saven si intereso šaj len than thaj šaj phenen piro gindipe.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavresko čačipen savo či trail pire dadesa, dejasa vol liduj dženenca te kerel kontakto lenca te godo naj kontra e čhavreske interesura.
4. Kana si o parudipe/uladipe (maskar o dad, dej, čhavro) phuvjako decizji/voja (phanglipe, tradipe, deportacija, vol meripe dadesko, dajako vol čhavresko te sas an momento kana e phuv lija sama pe lende) e thema save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den informacije dadeske, dajake, čhavrese vol avere njamoske andar e familija kaj si o hasardo njamo te godo naj kontra e čhavreske interesura. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija majdur ka len griža te kadala mangipa na aven kontra e interesura manušenge save kamen kadale informacije.
Kotor 10.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala o kotor 9/1 savo vakarel/vorbil pala e čhavresko lese dejasko vol dadesko mangipe te trail an varesavo them vol te džal andar jekh an aver them thaj te train khetane gothe, trubun te dikhen pozitivno. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te e manušen save skrinisarde kava mangipasko lil či avel problemura ando avutnipe.
2. Te o dad trail an jekh them pal e dej an aver lengo čhavro šaj kerel kontakto lenca, numaj kana si varesave specijalne kondicije či ka avel šaipen pala kava. An relacija pala kava so phendam thaj an relacija pala o kotor 9/2 e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavorenge čačipena, čačipena pala lengo dad thaj dej te džan andar jekh ando aver them, te džan vi andar piro them thaj vi te irinpe palpale an piro them. Pala kava so phendam šaj kerelpe prohibicija savi si ando fremo pala o nacionalno čačipen te kerelpe protekcija pala o morali, sastipen, protekcija pala e nacija.
Kotor 11.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te marenpe kontra o ilegal-transporto e čhavrengo thaj lengo na-irisaripe ande lengo them.
2. An relacija pala o kotor 11/1 e thema maškar peste ka keren multilateral thaj bilateral kontraktura vol ka len than an varesave kontraktura save si kerdine.
Kotor 12.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den šaipen svakone čhavrese saves si lesko slobodno gindipe thaj savo kamel te phenel sa so gindil pala e čhavrikane čačipena.
2. An relacija pala kava so phendam an kotor 12/1 e čhavrengo gindipe trubul specijalno te ašunelpe kana si varesavo krisipe vol administrativo proceso savo si an relacija pala lende.
Kotor 13.
1. E čhavre si čačipen te phenel so gindil te slobodno lel, rodel vi del varesave informacije vi ideje, kava šaj te vakarel/phenel, šaj te skrinil/ramol, bičhavel perdal e žurnala/štampa, perdal o artistipen vol varesavo aver mediji savo o čhavro kamel.
2. Si vi prohibicije pala e realizacija kadalenge čačipena save si ramosarde an zakono thaj save si importantne/važne godolese kaj:
a) trubun te respektuinpe vi averenge čačipena.
b) trubul te kerelpe protekcija pala e nacija, pala e manušengo sastipen, morali.
Kotor 14.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavrengo čačipen te slobodno gindin, te si len sloboda pe moralne alosaripe thaj pe religija.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e dadenge thaj e dajange čačipena vol manušenge čačipena save ka len sama pe čhavre te žutinen e čhavrenge te realizuin pire čačipena save si an relacija pala e čhavrengo šaipen.
3. E prohibicija pala e religija šaj kerel e phuv te kade šaj protektuil nacionalno intereso, morali, manušengo sastipen.
Kotor 15.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrenge čačipena te slobodno keren amalipa thaj te aven khetane.
Kotor 16.
1. Khonik e čhavrenge či tromal te del an lengo privatno trajo, an lengo familijako trajo, khonik či tromal te ginavel lenge lila, khanikas naj čačipe te kerel vareso kontra e čhavresko personaliteto.
2. Svakone čhavre si čačipen te avel protektuime katar e bilačhipena save si ramosardine an kotor 16/1.
Kotor 17.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija khetane vazde avri kaj si importantne e medija thaj kaj ka den šaipen e čhavrenge te len informacije vi maškarthemutne vi e kherutne, specialno e informacije save si an relacija pala e čhavrengo socialno statuso, pala lengo morali , pala lengo fizičko thaj mentalno sastipen.
a) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka ispiden e medija te traden avri e informacije thaj e materijalura save si socialno thaj kulturno intereso vaš e čhavrenge an relacija pala o kotor 29.
b) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ispiden/vazden opre e maškarthemutni ko-operacija savi ka pharuvel e informacije thaj e materijalura.
c) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren stimulacija te denpe avri e čhavrikane pustika/lila.
d) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka traden/ispiden e medija te len sama thaj te vorbin pala e čhibake problemura saven si e čhavren save si nacionalno minoriteto an jekh them.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj ka den srtimulacija te arakhelpe varesavo fremo sar te protektuinpe e čhavre katar e bilačhe informacije an relacija pala o kotor 13 thaj 18.
Kotor 18.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te respektuilpe čačipen kaj vi o dad vi e dej khetane len sama thaj len responsabiliteto pala o čhavro pala lesko bararipe.
2. An relacija te vazdenpe opre e čačipena save si ramome an kadi konvencija e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ažutinen e dadenge, dajange vol e manušenge save oficijelno losaren pe čhavre te so majšukar bararen e čhavren thaj pe aver rig kadala thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka ažutinen te kerenpe e institucije save oficijelno losaren pe čhavre.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa e aktivitetura te protektuin e čhavrenge savenge dada thaj deja butjaren te an vrama džikaj von butjaren šaj džan an institucije save šaj losaren pe lende.
Kotor 19.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len pe peste sa čačipaske, socialne, edukativne aktivitetura te protektuin e čhavren katar fizičko thaj mentalno tortura, te vareko na dukhavel len, te vareko na kerel lengi eksploatacija vi seksualno eksploatacija, vol te vareko či lel lačhe sama pe lende dži kaj si cikne , sar o dad, dej vol vareko aver.
2. Kava so si phendino an kotor 19/1 trubul te del šaipen te kerenpe lačhe socialne programura pala e čhavrengi protekcija vol protekcija pala e manuša save ka len sama pe čhavre thaj vi te majlačhe kerelpe prohibicija, tradipe po krisi, krisipe, policiake rodipa kontra e manuša save dukhade e čhavren.
Kotor 20.
1. O čhavro savo majbut či trail pire familijasa vol saveske an lesko intereso e oficijelne institucije ande decizja kaj či trubul te ačhel pire familijasa ka lel specialno ažutipen katar o them kaj trail.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala pire nacionalne čačipena thaj an relacija pala o kotor 20/1 ka den šaipen e čhavrenge te vareko lel sama pe lende.
3. An relacija pala o kotor 20/2 o them ka arakhel e čhavrenge aver familija savi kamel te bararel len, godo akharelpe kafalah an islamsko/horahano čačipen, vol varesavi familija šaj oficijelno te lel kadale čhavren, vol maj palal kadala čhavre šaj dzan vi an specialne themeske institucije save len sama pe čhavre. Džikaj rodelpe majlačho šaipen pala e čhavresko bararipe trubul te lelpe sama katar si o čhavro savi si leski religija, savi čhib vakarel savo si lesko kulturako identiteto.
Kotor 21.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj save an piro čačipen den šaipen te vareko aver (te godo či kamen o dad thaj e dej) lel vi oficijelno sama po čhavro majanglal ka protektuin/arakhen e čhavrenge interesura:
a) Numaj e themeske institucije šaj oficijelno den šaipen te vareko aver (te godo či kamen o dad thaj e dej) lel sama pe čhavre an relacija pala o čačipen thaj an relacija pala e informacije save si len. Kana o dad thaj e dej, varesavo njamo, vol ko lel sama pe čhavre či kamel vol našti lel sama pe lende vareko aver šaj lel sama pe lende. E manuša saven si intereso te len sama pe čhavre trubun te anen dicizji pire gindosa.
b) Te khonik an jekh them našti lel sama po čhavro, te vov našti džal an aver familija, varesavo manuš andar aver them šaj an avutnipe lel sama pe leste.
c) An relacija pala o kotor 21/b e čhavrese savo djelo andar jekh an aver them te vareko lel sama pe leste ka avel sa e čačipena save e theme kaj ka trail si thaj save si an relacija pala kadi tema.
d) Te vareko andar jekh them anel decizji te lel sama pe varesavo čhavro andar aver them ka kerelpe sa te varesavo trito manuš či kerel varesavo finansijako bilačhipe.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren bilateralno thaj multilateralno kontraktura te kadi tema (te vareko andar jekh them lel sama/lel griža pala varekaste andar aver them) bararen thaj šukaren.
Kotor 22.
1. E thema save dije piri/signatura somnatura telal kadi konvencija ka keren sa te e čhavrenge save si tradine andar piro them, saven si statuso sar tradine manuša, den protekcija thaj humanitarno ažutipen vi te si pire familijasa vi te naj an relacija pala o maškarthemutno čačipen.
An relacija pala o kotor 22/1 e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka len than an sa e akcie save ka keren e Jekhethaneske nacije thaj e NGO organizacije te protektuinpe kadale čhavrenge čačipena te žutilpe lenge te arakhen pire familija thaj te del len informacija pala lende. Te e čhavrese našti arakhenpe o dad, dej, familija leske delpe protekcija sar vi averen čhavren saven naj dad, dej vol familija.
Kotor 23.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ande decizji kaj e čhavren saven si mentalne problemura vol si invalidura trubun te train jekh lačhe trajosa thaj te avel len lengo digniteto.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen save si invalidura te vareko aver specialno lel sama pe leste/lesko sastipen, te si les čačipen po žutipen. Te vareko pala kadale čhavre kerel e aplikacija/mangipasko lil pala o žutipo o them ka žutil so thaj gadici šaj.
3. An relacija pala o kotor 23/2 o ažutipen e čhavrenge save si invalidura delpe kana šaj bi lovengo, (kate specialno lelpe sama pala e čhavrengo dad,dej vol familija sode love si len). O ažutipen si kade kerdino te e čhavre si efektivno edukacija, sastipaski protekcija thaj rehabilitacija, preparacija pala o butjako than, šaipen pe rekreacija an relacija te kerelpe so majbari čhavreski integracija te hatjarelpe sar aver manuša te bararel piro kulturako identiteto thaj piro gindipe.
4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka pharuven e informacije save si an relacija pala o sastipen, medicina, psihologija so šaj te ažutil e čhavrese savo si invalido, e thema ka pharuven vi e informacije save vakaren vi pala e rehabilitacije thaj e metode sar godo kerelpe te savoren vazden opre/bararen o šaipen te žutin e čhavrenge. An relacija pala kava specialno ka lelpe sama pala e thema save naj barvale thaj save si an proceso te vazdenpe opre.
Kotor 24.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin čhavorengo čačipen pe sastipaski thaj medicinaki protekcija thaj čačipen pe rehabilitacija. E thema save skrinisarde/ ramosarde telal kadi konvencija phande vorba/lafi kaj sa e čhavren save si invalidura ka avel šaipen pe čačipaski protekcija.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te:
a) ciknjaren procento e čhavrengo meripasko.
b) den sastipasko thaj medicinsko ažutipen sa e čhavrenge, specialno trubul te žutilpe pala e primarno sastipaski protekcija.
c) kerelpe protekcija vaš e čhavrenge katar o nasvalipe, an relacija pala e primarno sastipaski protekcija ka butjarelepe tehnologijasa savi si lokhi, te arakhelpe o habe, užo pani savo šaj pijelpe.
d) kerelpe e protekcija pala e dej majanglal kana bijanel thaj pala o bijanipe.
e) delpe savorenge šaipen (specialno dadenge, dajange thaj lenge čhavrenge) te si len informacije thaj ažutipen te džanen so si godo sastipen, sar prajerenpe e čhavre, sostar si importantno te e dej del čuči pire čhavrese, sostar si impotantno e higijena, sostar si importantno sarsave kondicije si po than kaj trailpe.
f) barjaripe pala e preventivno sastipaski protekcija, sikavipe vaš e dadenge thaj e dajange, edukacija thaj ažutipen e manušenge save planirin familija.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka mudaren svako tradicionalno drabarni praksa savi anel bilačhipe e čhavrenge.
4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te vazden opre maškarthemutni ko-operacija an relacija te realizuinpe e čačipena andar kava kotor. Specialno ka lelpe sama pe thema save si an proceso te vazdenpe opre.
Kotor 25.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen, saven e themeske institucije oficijelno dije te vareko aver lel sama pe lende (na o dad thaj e dej), te lel sama pe lengo fizicko vol mentalno sastipen, te avel len katar e vrama pe vrama testo sar dzal lengo sastaripe, thaj te keren rodipe pala sa e elementura save si an relacija pala lengo sastaripe.
Kotor 26.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen pe socijalno protekcija, socijalno ažutipen, thaj ka den sa pestar te realizuin kadala čačipena an relacija pala e nacionalne čačipena.
2. Kadala čačipena trubun te realizuinpe te e čhavre thaj varekas kon lel sama pe lende naj aver finansije thaj šaipena.
Kotor 27.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin e čhavrengo čačipen po trajosko standardo savo si an relacija pala lesko mentalno, moralno, fizičko thaj socialno statuso.
2. E dade, deja vol varekas avere ko lel sama pe čhavre si majanglune šaipen te arakhen drom sar te vazden pire čhavren an relacija pala lengo finansijsko statuso thaj pala lenge šaipena.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an relacija pala pire šaipena ka ažutinen e čhavreske familijake vol vrekaske savo lel sama/bararel e čhavre, te godo trubul o them ka del vi finansijsko ažutipen thaj specialno ka dikhelpe sama pala e čhavresko habe, leske gada thaj than kaj trail.
4. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka den sa pestar te o manuš saves si responsabiliteto pala o čhavro (dad, dej, familija vol vareko aver) den e čhavre finansijsko ažutipen. Te o manuš saves si responsabiliteto pala o čhavro či trail an them kaj trail vi o čhavro e thema ka keren maškarthemutne kontraktura te realizuin e čhavreske čačipena.
Kotor 28.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj sa e čhavren si čačipen pe edukacija thaj savoren si jekh egaliteto te sitjuven.
a) Elementarno edukacija si obligacija sa e čhavrenge thaj kava či pokinelpe.
b) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka traden opre te šukarelpe e maškarni edukacija.
c) Savorenge ka delpe šaipen te avel len bari edukacija.
d) Sa e čhavrenge ka delpe šaipen te len e informacije save si an relacija pala e edukacija vol savi si e čhavresi profesionalno orijentacija.
e) E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren presija/ traden sa e čhavre te sajekh/permanentno dzan ande škola.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj e manuša save keren e edukacija čhavrenge trubun te roden e disciplina e čhavrendar numaj te respektuilpe e čhavrengo digniteto.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka bararen thaj vazden opre e maškarthemutni ko-operacija pala e pučipa save si importantne vaš e edukacijake majbut godolese/vašodi kaj kamen te ciknjaren o numbri pala e manuša saven naj edukacija, palagodo te den len tehnikako dzanglipe, thaj te majlačhe hatjaren e adivesutne metode pala e edukacija.
Kotor 29.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phande e vorba/lafi kaj e čhavrengi edukacija trubul te avel an direkcija:
a) te bararel lesko personaliteto, te bararel leske talentura thaj te bararel leske mentalne thaj fizičke šaipena so maj but.
b) te respektuinpe e manušenge čačipena thaj bazične slobode, thaj vi e principura save si ramosarde an Jekhethaneske nacijengi konvencija.
c) te majbut respektuinpe e čhavrenge dada thaj e deja, te respektuilpe e čhavrengo kulturako identiteto, dajaki čhib, nacionalne barvalipena thaj baripena e themeske kaj o čhavro trail thaj katar o čhavro avel, thaj te respektuinpe e civilizacije save naj sar leske.
d) te e čhavre sikavenpe pala jekh responsabilno trajo an normalno amalipen, te hatjaren jekh avere, te na keren maripa, te sikaven kaj si egalne e murša thaj e džuvlja, te hatjaren so si kamipe maškar e manuša an sasti luma.
e) te džanen te respektuin e natura.
2. Ni jekh paragrafo an kava kotor thaj vi an kotor 28. či trubul te hatjarelpe sar kana kerelpe prohibicija pala varesavi manušeski sloboda te kerel vol te kordiniril an varesavi edukacijaki institucija. Pe aver rig trubul te respektuilpe godo so si ramosardino an kotor 1. an kadi konvencija te e edukacija ande kadale institucije si an relacija pala o standardo ande godo them.
Kotor 30.
An thema kaj si etnikane, religijake vol čhibake minoritetura vol e manuša save majanglune avile an varesavo them (indigenous) kadale čhavrenge khonik či tromal te lel lenge čačipena, thaj pe aver rig kadale čhavren si čačipen pe piri religija, pe piri kultura thaj pe piri čhib.
Kotor 31.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin čhavorengo čačipen pe slobodne djesa thaj slobodno vrama, po khelipe, pe rekreacija thaj po šaipen te len slobodno than an varesave kulturake aktivitetura thaj ando artistipen.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin thaj ka bararen čhavorengo čačipen te len than an kulturake thaj artistikane aktivitetura thaj ka den e čhavorenge egalno (jekh sar vi avere) šaipen pala kulturake, artistikane, rekreativne thaj slobodne aktivitetura.
Kotor 32.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija respektuin e čhavrengo čačipen pe protekcija te na kerel vareko lengi ekonomsko eksploatacija, te na keren e butji savi naj vaš lenge vol savi šaj kerel lenge problemura te na džan ande škola, savi šaj kerel problemura pala lengo sastipen thaj savi naj lačhi pala lengo mentalno, moralno thaj socialno bararipe.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren čačipaske, administrativne, socialne thaj edukativne aktivitetura te realizuin kava kotor. An relacija pala kava thaj pala aver maškarthemutne instrumentura e thema save dije piri signatura telal kadi konvencija specialno:
a) ka phenen sode minimum/majcerra berša trubul te avel varesave manuše te butjarel.
b) ka kerel regulacija pala butjaki vrama thaj pala e butjake kondicije.
c) ka del sankcije vol došalipa varekase ko či respektuil paragrafura an kava kotor.
Kotor 33.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren čačipaske, administrativne, socialne thaj edukativne aktivitetura te protektuin/ arakhen e čhavren katar e droga, sar si vi ramosardino/ skrinisardo an maškarthemutne kontraktura thaj ka keren protekcija pala e čhavre te vareko či tradel len te keren, kinen thaj bikinen e droga.
Kotor 34.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija kaj ka protektuin e čhavren katar e seksualno eksploatacija. An relacija pala kava e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka realizuin sa e nacionalne, bilateralne thaj multilateralne aktivitetura te protektuin:
a) tradipe e čhavrengo te len than an kontra-čačipaske seksualne aktivitetura.
b) te khonik na kerel čhavrengi eksploatacija vaš e prostitucija vol aver kontra-čačipaske aktivitetura.
c) te khonik na kerel čhavrengi eksploatacija vaš e pornografikane performansura vol lila.
Kotor 35.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa nacionalne, bilateralne thaj multilateralne aktivitetura te kerelpe protekcija pala e čhavrengo kinipe thaj bikinipe.
Kotor 36.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka protektuin e čhavren katar svako eksploatacija thaj katar sa so šaj kerel bilačhipe e čhavrenge pala lengo šukar/lačho trajo.
Kotor 37.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren protekcija:
a) te ni jekh čhavro na avel dukhado vol te kerelpe kontra leste varesavi tortura. E manušen saven naj deš-ohto berš khonik našti krisarel po meripe vol pe sa-trajosko phanglipe.
b) ni jekh čhavro našti avel tradino an phanglipe kontra o čačipen vol varekaske korkore-vojako.
c) e čhavrenca save si an phanglipe trubul te vobilpe/vakarelpe kade te respektuilpe lengo digniteto, thaj vi te respektuinpe lenge trubulipa. Svako čhavro savo si an phanglipe trubul te ulavelpe katar e manuša saven si majpurane deš-ohto beršendar kava ulavipe či kerelpe numaj te si godo an čhavresko intereso. E čhavres savo si an phanglipe si čačipen te kontaktiril pire familijasa vol lilenca vol te e familija avel leste. Kava čačipen našti kerelpe numaj an varesave specijalne situacije.
d) svakone čhavres savo naj slobodno(savo si tradino an phanglipe) si čačipen po jurisdikano vol aver ažutipen savo vov trubul, si les čačipen te anglal o krisi vol varesavi aver themeski institucija pučel sostar si phanglino (sostar naj slobodo) thaj si les čačipen te rodel katar o krisi so maj sigo decizji pala leste.
Kotor 38.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te respektuin maškarthemutno humanitarno čačipen kana si varesavo maripen thaj kana si godola humanitarna- čačipena an relacija pala e čhavre.
2. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren sa aktivitetura te e manuša saven naj dešupandž berš na džan/len than an maripen.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija či ka akharen an armija e manušen saven naj dešupandž berš.
4. Sar e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija phende kaj ka respektuin o maškarthemutno humanitarno čačipen te protektuin e manušen save si civilura kana si varesavo maripen, ka kerenpe sa e aktivitetura te an kadale situacije protektuinpe e čhavre.
Kotor 39.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka keren e aktivitetura vaš e čhavrengo fizičko thaj psihologikano sastaripe thaj socialno reintegracia čhavrenge pe save si kerdini varesavi tortura, dukhavipe vol varesavo aver bilačipe. E čhavrengo sastaripe thaj reintegracija ka kerelpe pe thana save si lačhe vaš e čhavrenge.
Kotor 40.
1. Te oficijelno gindilpe kaj si bango vol te trubul te kerelpe kontra leste krisipe, e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka respektuin svakone čhavrese čačipen te e manuša save keren butji an oficijelne institucije (policia, krisi) respektuin les sar manuše so an čhavro zurarel patjavipe an manušeske čačipena, an bazične slobode.
2. Ande relacija pala kava so si phendino an kotor 40/ 1 vi an relacija pala e maškarthemutne instrumentura e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka protektuin:
a) te ni jekh čhavro či avel tradino po krisi te či arakhlape lesko bangipe, te na avel tradino an phanglipe te či kerda oficijelno bangipe vol te godo so kerdas naj sas ramosardino an themeske vol maškar-themutne čačipena.
b) te svakone čhavrese savo si tradino po krisi denpe e garancije:
i) kaj či phenelpe kaj si bango džikaj či arakhelpe lesko bangipe
ii) te avel lese (e čhavrese), leske familijake, vol varekaske ko lel sama po čhavro, phendino (so maj sigo) so si lesko bangipe thaj te e čhavre savo si tradino po krisi si advokato/fiškari.
iii) te o krisipe avel pe vrama, te o krisipe kerelpe sar phenel o čačipen, te e čhavre si čačipasko ažutipen te si godo an čhavresko intereso specialno pala godo sode beršengo si, sarsavo statuso si leske dade, deja thaj familija.
iv) te o čhavro na avel tradino te phenel kaj si bango vol kaj si došalo, te pučenpe anglal o krisi e manuša save dikhle o bangipe vi katar e čhavreski rig.
v) ote šaj o decizji kaj si o čhavro bango thaj svako aktiviteto an relacija vaš e čhavresko, savo andas o krisi inke jekhvar/vadži jekhdrom vazdelpe opre thaj delpe po majbaro krisi an relacija pala o čačipen.
vi) te e čhavrese arakhelpe bilovengo ažutipen pala e translacija te či hatjarel e čhib.
vii) te respektuilpe lesko privatno trajo kana kerelpe krisipe kontra leste.
3. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija ka vazden opre/ispiden šaipen pala e čačipena, aktivitetura thaj šaipen te kerenpe institucije pala e čhavre save kerde varesavo bangipe thaj specialno:
a) te šuvelpe an zakono sode/gatji berša minimum šaj avel e čhavre savo tradelpe po krisi.
b) kana si pala godo šaipen thaj kana trubul e došale čhavrenca/save kerde o bangipe či trubul te kerelpe krisipe, numaj te e manušikane čačipena thaj e zakonsko protekcija aven respektuime.
4. Sa e institucionalne šaipena sar konsultacije, jurisdikani protekcija, edukacija ka kerenpe vašodi te kerelpe lačho kontakto e čhavrenca an relacija pala lenge berša thaj an relacija pala godo so o čhavro kerda, sarsavo bangipe.
Kotor 41.
Ni jekh kotor andar kadi konvencija či ka dukhavel aver kotora save majbut den šaipena te realizuinpe čhavrenge čačipena thaj save si:
a) an themenge čačipena save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.
b) an maškar-themutne čačipena save godo them realizuil.
Dujto šerutno kotor
Kotor 42.
E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija/sama kaj ka pindžaren sa e manušen e čačipenca save si ramosarde an kadi konvencija.
Kotor 43.
1. Te majlačhe dikhelpe sode e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija vazde opre e čhavrenge čačipena ka kerelpe jekh komiteto saveske funkcije ka aven:
2. E membrura an komiteto ka aven deš-ohto ekspertura saven si moralne kvalitetura thaj saven si baro dzanglipe andar godo so si skrinisardo an kadi konvencija. E komitetoske membrura ka alosaren e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija pire manušendar (andar pire thema) thaj e membrura ka keren butji an piro anav. Ka lelpe sama te e membrura aven andar sa e themeske regionura thaj ka dikhelpe sama pala e šerutne čačipaske sistemura.
3. E membrura alosarenpe po garudino alosaripe katar o lil savo den e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija. Svako them šaj del jekh membro an komiteto.
4. Majanglune alosaripa vaš e komitetoske ka kerenpe šov čhon pala kadi konvencija (kana e konvencija majanglune oficijelno delpe avri) thaj pala godo e alosaripa ka kerenpe svako dujto berš. Minimum duj čhon anglal e alosaripa o generalno sekretari pala e Jekhethaneske nacije bičhalel o lil e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj kamel lendar te den sugestija pala aver komitetoske membrura andar piro them. Pala godo o generalno sekretari kerel preparacija pala e lista e neve membrurenca thaj phenel vi savo them kas šuvda/thoda pe lista thaj majpalal bičhavel o lil e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.
5. E alosaripa kerenpe pe kidipa e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija thaj o akharimasko manuš si o generalno sekretari vaš e jekhethaneske nacije. Pe kadala kidipa pe save trubun te aven minimum jekh trito kotor (sar kvorumo) katar e thema save si membrura an komiteto alosarenpe e manuša saven si majbut glasura thaj specialno maximum glasura katar e thema save lije than pe godo kidipe.
6. E komitetoske membrura alosarenpe pe štar-beršengo periodo. Kadale manuša šaj vi avrevar te alosarenpe te lengi nominacija kerel o them savo šuvda len/thoda len an komiteto. O mandato pala pandž membrura save si alosarde po angluno alosaripe agorilpe pala duj berš. Pala anglune alosaripa anava pala e pandž manuša save či aven majbut membrura an komiteto ka alosarel o manuš savo si šerutno po kidipe.
7. Te varesavo komitetosko membro merel vol phenel kaj či kamel majbut te kerel butji vol vareso aver o them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija thaj savo alavarda les ka alavarel avere eksperto andar piro them džikaj trail o mandato te godo mukel o komiteto.
8. O komiteto korkore (pire vojako) kerel procedura pala e butji savi trubul te kerel.
9. O komiteto alosarel pire šerutne manušen pe duj-beršengo periodo.
10. Kidipa e komitetoske intjarenepe an Jekhethaneske-nacije vol pe aver thana kaj e membrura kamen. O komiteto kerel kidipa jekhvar ando berš. Kozom avelas lungo o kidipe ka vorbin/phenen maškar peste e komitetoske membrura thaj te si varesave pučimate vol nevipena o decizji ka anen e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.
11. O generalno sekretari pala e Jekhethaneske nacije ka arakhel e manušen thaj ka kerel e kondicije te o komiteto efikasno kerel piri butji saveski baza si kadi konvencija.
12. O generalno kongreso del šaipen e komitetoske membruren te avel len pokinipe pala lengi butji (e love den e Jekhethaneske nacije) e kondicijenca save phenel o kongreso.
Kotor 44.
1. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija lije pe peste obligacija te e komitetoske perdal o sekretari vaš e Jekhethaneske nacije den oficijelno raporto pala e aktivitetura save kerde thaj save bararen e čačipena save si kate ramosarde/skrinisarde thaj vi pala o anglunipe savo si kerdino an relacija te realizuinpe kadala čačipena:
a) an duj-beršengo periodo katar o djes kana si oficielno tradini avri kadi konvencija
b) pala godo pe svako pandžto berš
2. E raportura save si kerdine an relacija pala kava kotor trubun te dikhen te si varesave pharipa, an direkcia te kerenpe/realizuinpe čačipena an kadi konvencija.O raporto trubul te intjarel an peste e informacije savenca o komiteto šaj kerel analiza thaj dikhel sar realizuinpe e kotora andar kadi konvencija an thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija.
3. O them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija thaj savo bičhalda sa-kompletno raporto či trubul majbut an aver raportura save bičalenpe an relacija pala o paragrafo 1/b te skrinil/ramol inke jekhvar/vadži jekh drom bazične informacije.
4. O komiteto šaj rodel katar e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija varesave neve informacije save si an relacije te realizuilpe kadi konvencija.
5. O komiteto del perdal o ekonomsko thaj o socialno koncilo vaš e general kongresoske raporto katar pire aktivitetura/butja.
6. E thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija oficielno traden avri kadale raportura.
Kotor 45.
Te kadi konvencija avel so maj efikasno thaj te zurarelpe e maškarthemutni ko-operacija pala e tema savi si ramosardi/skrinisardi an kadi konvencija:
a) E specialirizime agencije, UNICEF thaj aver organura katar e Jekhethaneske nacije si lengo delegato savo lel than pe kidipa kana vakarelpe pala e implermentacija kadale konvencijake. O komiteto šaj akharel specialirizime agencije, UNICEF thaj aver organura katar e Jekhethaneske nacije te bičhalel lenge raporto pala e implementacija kadale konvencijake pala e teme save si an fremo lenge butjako.
b) Te kade gindil o komiteto vov šaj bičhalel e special- agencijenge, UNICEF-ose, thaj avere organurenge katar e Jekhethaneske nacije raporto e themenge save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencija an savo dikhelpe trubulipe pala ažutipen, pala opservacije thaj sugestije.
c) O komiteto šaj del rekomodacijako lil e general kongresoske te kamel katar o general sekretari te an komitetosko anav organizuil edukacija pala e čhavrikane čačipena.
d) O komiteto šaj del sugestija thaj rekomodacijake lila save si bazirime pe informacije an relacija pala o kotor 44. thaj 45. kadale konvencijake. Kadale sugestije thaj rekomodacijake lila bičhalenpe e themenge save dije piri signatura telal kadi konvencija thaj saven si intereso thaj majpalal informišilpe vi o general-kongreso.
Trito šerutno kotor
Kotor 46.
Kadi konvencija si putardi thaj svako them šaj del piri signatura/somnato.
Kotor 47.
Kadi konvencija si putardi pala e ratifikacija. Instrumentura pala e ratifikacija aven deponuime ka generalno sekretari vaš e Jekhthaneske nacije.
Kotor 48.
Kadi konvencija ka avel putardi pala svako them savo majpalal kamel te del piri signatura/somnato thaj te avel membro. E instrumentura pala o avipe aven deponuime ka general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije.
Kotor 49.
1. Kadi konvencija ka avel oficijelno trandato djes katar o djes sar avelas deponuime bišto ratifikaciono instrumento vol instrumentura pala o avipe ka general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije.
2. Pala svako them savo ratifikuil kadi konvencija vol lel than sar membro kana deponuilpe o bišto ratifikaciono instrumento vol instrunmeto pala o avipe e themesko e konvencija avel oficielno trandato djes katar o djes kana deponuisrdape ratifikaciono instrumento vol instrumento pala o avipe e themengo.
Kotor 50.
1. Svako them savo dija piri signatura/somnato telal kadi konvencija šaj del varesavo amandmano thaj godo bičhalelpe e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije. O general-sekretari pala godo e neve amandmanura bičhalel e themenge save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija (save si membrura) thaj o general-sekretari bičhavel jekh mangipasko lil godole themenge ande savo pučel len dal kamen te keren kidipe an relacija pala e neve amandmanura. Te trin čhon pala o datumo kana si bičhalde e amandmanura jekh-trito kotor themengo save si membrura phenen kaj kamen te keren kidipe atunči o general-sekretari kerel kidipe an Jekhethane-nacijengo anav. Sa e amandmanura save kamen e thema save ses po kidipe avena bičhalde general-kongresoske pe konfirmacija.
2. O amandmano savo si lindo an relacija pala o paragrafo 1. kadale kotoresko tradelpe oficijelno pe konfirmacija savo del o general-kongreso vaš e Jekhethaneske nacije thaj savo si akceptuime/lindo majbut katar duj-trite kotora e themengo.
3. Kana o amandmano avela oficielno dindo avri vov si obligacija pala e thema save dije signatura/somnato pala leste, averen themen si obligacija an relacija pala sa e kotora an kadi konvencija thaj pala e amandmanura save si akceptuime majanglal.
Kotor 51.
1. O general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije akceptuil thaj bičhalel sa e themenge raporto pala e rezerva save varesave thema dije ande vrama kana si dindi e ratifikacija vol avipe varesave themesko.
2. Varesave rezerve save naj an relacija pala kadi konvencija či ka aven akceptuime.
3. E thema šaj cirden e rezerve kana kamen thaj godo cirdipasko ramosaripe trubun te bičhalen e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije savo majpalal trubul te informišil sa e themen save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija. Kadale reazerve ka aven čačutne po djes kana o general-sekretari akceptuil godova lil.
Kotor 52.
E thema save dije signatura/somnatura telal kadi konvencija šaj vi cirden las. Te kamen godo e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske-nacije trubun te bičhalen cirdipasko lil. O cirdipasko lil avelas efektivno majpalal jekh berš katar o djes kana o general-sekretari vaš e Jekhethaneske nacije akceptuil godo lil.
Kotor 53.
E general sekretares vaš e Jekhethaneske nacije si majbari zor thaj sa e thema phenen leske pire kamipa an relacija pala kadi konvencija.
Kotor 54.
Orginalo kadale konvencijako savo si nakhado pe Arabicko, Kineziko, Anglicko, Franciako, Rusicko thaj Španjoliko čhib si egalno autentično thaj sa e verzie si bičhalde po arakhipe e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacije.
=====================================================================================
Maškarthemutni konvencia kontra e rasno diskriminacia - Romani language version of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination
7 July 2004
New York, 7-to marto 1966-to berš.
E tema save die piri signatura /somnatura telal kadi konvencia, ersonalno e aktivitetura an ko-operacia Jekhethaneske naciengo, te khetane aresen šerutno gindo e Jekhethaneske naciengo te zuraren thaj te ispiden te respektuilpe e manušengo čačipen thaj e bazično sloboda bi diferenciako pala e rasa, dal si o masnuš murš vol džuvlji, savi čhib o manuš vakarel thaj savi religia kamel,
Gindosa kaj e univerazalno deklaracia pala e manušenge čačimata vazdel opre e ideja kaj sa e manuša bianenpe sar slobodne thaj egalne (jekh sar aver) thaj kaj svako šaj lel vol kerel protekcia pala pire čačimata thaj e slobode save si romosardine kate bi diferenciako pe rasa, po kolori vol pe nacia,
Gindosa kaj si savore egalne (jekh sar aver) anglal o krisi thaj kaj si savoren čačipen pe egalno protekcia katar svako diskriminacia, kaj e Jekhethaneske nacie či kamen o kolonojalizmo, segregacia thaj diskriminacia pe svako than an sasti luma thaj kaj e deklaracia kontra o kolonializmo (kaj si dindi e sloboda e themenge save ses kolonie) 14. Decembreo 1960. Berš (rezolucia 1514 /XV/general kongresoski) die konfirmacia kaj trubul so maj sigo te phagavelpe kava bilačhipen,
Gindosa kaj e deklaracia Jekhethaneske naciengo pala o maripen kontra e rasno diskriminacia, 20. Novembri 1963. Berš (rezolucia 1904/XVIII/general kongresoski) del konfirmacia kaj trubul so majsigo te phagavelpe svako rasno diskriminacia an sasti luma thaj kaj trubul so majbaro respekto pala o manuš,
bul te avel tradino po krisi thaj kaj si svako diskriminacia bilačhi,
Gindosa (vadži/inke jekh drom) kaj e diskriminacia maškar e manuša an relacia pala e rasa, o kolori nacia si jekh baro bilačhipen po drom te kerelpe šukar amalipen maškar e manuša,
Gindosa kaj e rasne problemura naj an relacia pala e idealura an jekh manuši-kano amalipen,
Grižasa kaj e rasno diskriminacia inke/vadži trail an varesave thema, an varesave themeske governura,
o phagaven rasno diskriminacia thaj kaj ka keren e protekcia te na barol e nacional-doktrina thaj te kade ažutinen hatjaripen maškar e rase thaj te keren maškar-themutno amalipen ande savo či avel rasno segregacia thaj diskriminacia,
Gindosa kaj si kerdini e konvencia kontra e diskriminacia kana o manuš kamel te butjarel so e maškarthemutni organizacia akceptuisarda an 1958. Berš thaj vi e konvencia kontra e diskriminacia ande edukacia so lia e organizacia Jekhethaneske naciengi pala e edukacia, thaj kultura an 1960. berš,
Mangipasa te realizuil e principura save si ramosardine an deklaracia Jekhethaneske naciengi kontra svako diskriminacia thaj te kerenpe so majbare aktivitetura te godo realizuilpe,
JEKTO Ĺ ERUTNO KOTOR
Kotor 1
1. An kadi konvencia kana phenelpe "rasno diskriminacia" godo si an relacia pala svako diferencia savo kerelpe maškar e manuša thaj savo si bazirime pe rasa, kolori/farba, pe nacia thaj sar rezultato si te phagarenpe politikake, ekonomikake,socialne thaj kulturne čačimata so trubul te avel svakone manuše.
2. Kadi konvencia naj ande relacia pala e diferencie thaj limitura save keren e membrura kadale konveciake maškar e manuša saven si godole themesko pasporti thaj e manuša save aven andar aver them.
3. Ni jekh paragrafo an kadi konvencia našti hatjarelpe sar phagaripe pala e themenge zakonura save die piri signatura/somnatura telal e šerutni konvencia vaš e Jekhethaneske nacie an relacia pala e minoritetura, pala e themengo pasporti thaj kadi direkcia trubul te respektuilpe svakone naciasa.
4. Specialne aktivitetura save si kerdine te vazden opre varesave nacie vol etnikane grupura (lengo anglunipen) vol te arakhen/ protektuin varesave manušen an direkcia te realizuin pire čačimata či ka lenpe sar rasno diskriminacia, numaj trubul te lelpe sama te na kerelpe sar rezultato kaj jekh etnikani vol rasno grupa dikhelpe averčhande deso aver. Kadale aktivitetura či trubun te aven pe zor an momento kana e reslipena realizuinpe.
Kotor 2
1. E thema save di piri signatura/somnatura telal kadi konvencia oficielno phende kaj chi kamen e diskriminacia thaj lie pe peste responsabiliteto te keren e aktivitetuura thaj e politika savi džal an direkcia te phagarel svako rasno diskriminacia thaj savi ka ažutil te vazdelpe opre hatjaripen maškar e nacie te kerelpe godo so si kate ramosardino/skrinisardo:
a) E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia lie pe peste obligacia te na keren rasno diskriminacia vol te na keren diskriminacia kontra varesavo manuš, kontra varesavi grupa vol institucia thaj trubul te sa e aktivitetura e šerutne themeske institucie keren godo so lie pe peste sar obligacia;
b) Svakone theme savo dia piri signatura/somnato telal kadi konvencia si obligacia te na vazdel opre vol kerel protekcia pala e rasno diskriminacia savo kerel varesavo manuš vol organizacia;
c) Svako them savo dia piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te kerel sa e aktivitetura thaj te kerel analiza pala e politika thaj e zakonura save vazden opre e rasno diskriminacia;
d) Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te kerel e aktivitetura te kerel prohibicia pala e rasno diskriminacia savo kerel varesavo manuš grupa vol organizcia thaj vi te phagavel godo;
e) Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia trubul te ažutil e amalipa save marenpe kontra e rasno diskriminacia thaj e thema trubun te marenpe vi kontra sa so kamel te vazdel opre e rasno diskriminacia.
2. Ethema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka keren specialne aktivitetura an sociologia, ekonomika, kultura te bararenpe varesave rasne grupe vol te bararen gindipen e manušengo save si ande kadale grupe an direkcia te avelen garancia thaj egaliteto te keren pire manušikane čačimata. Kadale aktivitetura či trubun te keren sar rezultato te varesave rasne grupe aven an majlačhi vol majbilačhi pozicia averendar kana realizuinpe e reslipena sostar si vi kerdine majanglal kadala aktivitetura?
Kotor 3
E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia krisaren svako segregacia vi aparthejd thaj len pe peste sama te pe piri phuv/teritoria keren prohibicia (najšaipen) pala svako rasno diskriminacia.
Kotor 4
E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia zurale krisaren svako propaganda savi si bazirime pe teoria savi phenel kaj si varesavi rasa majbari averatar. E them lie pe peste obligacia te keren e aktivitetura save si an direkcia te phagaven svako diskriminacia thaj sa so e thema keren ka avel an relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata thaj pala e čačimata save si ramosardine an kotor 5. kadale konvenciako kaj užes phenelpe:
a) Te lelpe sar došalipen svako ideja savi si an relacia pala o rasno bihatjaripen, svako tradipe pe rasno bihatjaripen sar vi svako hoji kontra svako rasa vol varesavi grupa saves si aver kolori-farba vol savi si aver nacia. Te lelpe sar došalipen svako ažutipen, vi e lovengo ažutipen, pala e rasne aktivitetura;
b) E thema save di piri signatura/somnatura telal kadi konvencia trubun te den oficielno informacia kaj si kadale informacie kontra o čačipen thaj te keren prohibicia pala o butjaripen e organizaciengo save vazden opre o rasizmo vol save ažutinen o rasizmo thaj pe aver rig e thema oficielno trubun te phenen kaj si aktivitetura kadale organizaciengo kontra o čačipen;
c) E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či troman te muken e oficielne institucie te vazden opre e rasno diskriminacia vol te ažutinen godo.
Kotor 5
An relacia pala o kotor 2. kadale konvenciako e themen save die piri signatura/somnato telal kadi konvencia si obligacia te keren prohibicia vol te mudaren svako rasno diskriminacia thaj te den čačipen svakone manuše te avel egalno, jekh sar aver, anglal o čačipen bi diferenciako pe rasa, kolori/farba vol nacia. Kava specialno trubul te respektuilpe an relacia pala o:
a) čačipen po egalno proceso anglal o krisi vol svako aver krisi;
b) čačipen po slobodno dživdipen e manušesko bi darako, čačipen pe themeski protekcia/arakhipen katar svako violencia thaj dukhavipen vi katar e manuša save keren butji an oficielne institucie vi katar aver manuša, katar e grupa vol varesavi institucia;
c) politikake čačimata specialno e čačimata pe politikake alosaripa, čačipen pe politikako glaso pe politikaki kandidatura, čačipen svakones manušes te lel than ando themesko governo, te lel than pe svako oficielno funkcia;
d) aver civilne čačimata specialno:
i) čačipen svakone manuše te slobodno phirel thaj te alosarel o them kaj ka trail;
ii) čačipen svakone manuše te džal andar varesavo them vi te džal andar piro them thaj vi te irilpe/avel palpale;
iii) te phenel ko si-savi nacia;
iv) čačipen svakone manuše te prandilpe kasa kamel;
v) svakone si čačipen pe phuv, kher vol aver barvalipen;
adesko barvalipen;
vi) svakones si čačipen pe pala-dadesko barvalipen;
vii) svakones si čačipen po slobodno gindipen thaj religia;
viii) svakones si čačipen po slobodno gindipen thaj te phenel slobodno godo so gindil;
ix) svakones si čačipen te kerel varesavo kidipe (savo si lačho, bi-maripasko) thaj svakones si čačipe te khetanilpe averenca;
e) svakones si čačipen pe ekonomikake, socialne thaj kulturake čačimata specialno:
i) čačipen po butjaripe, po slobodno alosaripe pala godo sarsavi butji o manuš kamel te kerel, pe egalutne butjake kondicie, pe manušeski protekcia kana naj les butjako than, pala egalno pokinipe sar vi avere manuše kana liduj keren egalno butji;
ii) svakones si čačipen te kerel sindikato thaj te lel than gothe;
iii) svakones si čačipen po kher;
iv) svakones si čačipen po sastipen, pe medicinako ažutipen, pe socialno protekcia thaj socialno ažutipen;
v) svakones si čačipen pe normalno vi specialno edukacia;
vi) svakones si čačipen te egalno lel than an varesave kulturake aktivitetura;
f) svanones si čačipen te džal pe varesave oficielne thana sar: hotelura, restorantura, festivalura, parkura.
Kotor 6
E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka den svakone manuše (save si telal lengi jurisdikcia) protekcia thaj čačipen te keren rovipasko lil savo šaj te bičhalen po nacionalno krisi vol pe varesavi aver themeski institucia kontra svako rasno diskriminacia savi šaj dukhavel leske personalne čačimata thaj leski sloboda. E dukhade manuše si vi čačipen te rodel katar o krisi love te vareko kerel diskriminacia kontra leste.
Kotor 7
E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren aktivitetura specialno pala e edukacia, kultura, pala e informacie an direkcia te so majbut phagaven e rasno diskriminacia thaj pe aver rig te vazden opre hatjaripen maškar e manuša , tolerancia, amalipen maškar e thema, maškar e rasne thaj etnikane grupe thaj majpalal te vazden opre e Deklaracia pala e Jekhethaneske nacie kontra e rasno diskriminacia vi te vazden opre kadi konvencia.
DUJTO Ĺ ERUTNO KOTOR
Kotor 8
1. Kerdino si o komiteto savo kamel te phagavel e rasno diskriminacia (Majdur an akava teksto komiteto) an savo lie than dešohto manuša save si but-džangle sar manuša saven si bare moralne kvalitetura. E komitetoske mebruren maškar peste alosaren e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia. E komitetoske membrura keren kidipa ande piro anav. Važno/importanto si te phenelpe kaj kana alosarenpe e manuša ande kava komiteto dikhelpe vi katar aven thaj vi lelpe sama pala e šerutne jurisdikane sistemura.
2. E komitetoske membrura alosarenpe po garudino alosaripe an relacia pala e kandidatura save e thema kamen te šuven/thon an komiteto. Svako them savo die piri signatura telal kadi konvencia šaj ispidel pire kandidato saves majanglal alosarda maškar pire manuša.
3. Majangluno alosaripe ka kerelpe šov čhon katar o djes kana oficielno avel tradini kade konvencia avri. Trin čhon majanglal o alosaripen o general membrura pala kadi organizacia thaj akharel len te den sugestia pala e kandidatura save kamen te šuven/thon an komiteto thaj pala kava si len duj-čhonengo periodo. O general sekretari kerel jekh lil an savo skrinil/lekharel e kandidatorenge anava thaj telal skrinil/ramol andar savo them aven thaj ko die sugestia pala lende.
4. Alosaripen pala e komitetoske membrura kerelpe po kidipe savo kerel o general sekretari pala e Jelhethaneske nacie po than kaj kadi organizacia bešel. Pe kava kidipe trubul te avel minimum duj-trito kotor katar e thema save si membrura pala e Jekhethaneske nacie (kvorum). An komiteto den e kandidatura saven si majbut glasura thaj saven si apsolutno butipen katar e themenge delegatura save lie than po kidipe thaj save den piro glaso.
5.
a) E komitetoske membrura alosarenpe pe štar beršengo periodo. O mandato pala inja membrura save si alosardine po majangluno alosaripen agorilpe pala duj berš. Majpalal o angluno alosaripen o komitetosko perzidento alosarel kadalen inja membruren.
b) O them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia alosarel (del avere kandidato) neve manuše savo del an komiteto te o komiteto del oficielno šaipen.
6. E thema save die piri signatura /somnatura telal kadi konvencia den love pala e membrura save butjaren ando komiteto.
Kotor 9
1. E thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia ka den e general-sekretareske vaš e Jekhethaneske nacie reportura pala e aktivitetura (ando krisi, ande administracia) save si an relacia pala kadi konvencia:
a) maximum an jekh-beršesko periodo katar o djes kana si kadi konvencia oficielno tradini avri;
b) pala godo e reportura ka denpe svako dujto berš thaj kana o komiteto godo rodel. Thaj majpalal o komiteto šaj rodel katar e thema vi special informacie save naj ramome/skrinisarde ande raportura.
2. O komiteto del svako berš e general kongresoske Jekhethaneske naciengo, perdal o general sekretari, raporto pala piro butjaripen thaj vov šaj del vi varesave sugestie an relacia pala e reportura sae bičhalde leske e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia. O komiteto phenel pire sugestie e general-kongresoske vol phenel e sugestie saven si e themen save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.
Kotor 10
1. O komiteto korkore kerel pire čačimata
2. O komiteto alosarel pire sekretariato an dujbešengo periodo
3. O general sekretari Jekhethaneske naciengo si vi e komitetosko sekretari
4. O komiteto kerel sajekh pire kidipa po than kaj bešen e Jekhethaneske nacie.
Kotor 11
1. Te jekh them savo si membro e Jekhethaneske naciengo gindil kaj varesavo aver them či respektuil e paragrafura save si ramome/skrinisarde ande kadi konvencia godo šaj vi te phenelpe e komitetoske. Pala godo o komiteto del piro raporto. An trin-čhonengo periodo o them saves si intereso del e komitetoske lil an savo si dindi e explanacia thaj phenel save aktivitetura trubun te kerenpe an relacia te phagavelpe o problemo.
2. Te an šov-čhonengo periodo katar o djes kana si bičhaldo o lil o komiteto či phagavel o problemo kade sar e duj thema kamle e themen si čačipen te palem/inke jekhvar bičhalen e komitetoske lil.
3. O komiteto šaj te avel responsabilno te phagavel o problemo an relacia pala o paragrafo 2. kadale kotoresko feri an situacia kana dikhel kaj si sa kerdino te o problemo phagavelpe an relacia pala o maškarthemutno čačipen.
4. Pala svako pučipen o komiteto šaj rodel vadži/inke varesave informacie katar e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.
5. Kana o komiteto kerel analiza pala varesavo pučipen an relacia pala kava kotor e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia thaj saven si intereso, si čačipen te bičhalen pire reprezentanto/delegato savo ka lel than an komiteto kana kerelpe diskusia pala kadi tema.
Kotor 12
1.
a) Kana o komiteto akceptuil thaj kerel analiza pala e informacie save gindil kaj trubul te džanel, o prezidento kerel jekh ad hoc komisia savi trubul te kerel palem/inke jekhvar phralipen maškar e them saven sas problemo. An godi komisia si pandž manuša saven kamen vi jekh vi aver rig (vi jekh vi aver them);
b) Te an trin-čhonengo periodo e thema saven si problemo jekh averesa čhin keren o komiteto e komisiake membrura, saven, e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či alosarde ka alosarenpe po garudino alosaripen maškar e komitetoske membrura. Te o alosaripen kerelpe pe kado alosaripen trubul te den piro glaso duj-trito kotor katar e komtetoske mambrura.
2. E komitetoske membrura keren kidipe an piro anav. Von šaj vi te na aven andar e thema save krisinpe thaj šaj vi te aven andar e thema save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia.
3. E komisia alosarel pire delegato thaj kerel pire čačimata save respektuinpe maškar e komisia.
4. E komisia kerel pire kidipa an Jekhethaneske naciengo bešipasko than vol pe varesavo aver than kaj godo e komisia kamel.
5. O sekretariato an relacia pala o kotor 3. thaj 10. Kadale konvenciako ažutinel e komisiake kana e duj themen save si membrura an Jekhethaneske nacie krisinpe maškar peste. Von specialno ažutin kana trubun te alosarenpe e komisiake membrura.
6. E love pala e komisiake membrura den e thema save krisinpe pal e sugestia del o general sekretari pala e Jekhethaneske nacie.
7. Te godo trubul o general sekretari pokinel e komisiake thaj majpalal e thema save krisinpe irin e general skretareske e love.
8. E informacijue save akceptuil o komiteto denpe e komisiake pal e komisia šaj rodel e informacie vi katar e thema save krisinpe.
Kotor 13
1. Kana e komisia kerel analiza pala o problemo voj del e komitetoske prezidentose o raporto ande savo si ramome sa e faktura an relacia pala o problemo maškar e duj thema thaj del vi sugestie sar o problemo šaj te phagarelpe.
2. E komitetosko prezidento del e komisiako raporto e themenge save krisinpe. Kadala thema den informacia e komitetoske prezidento an trin-čhonengo periodo kamen vol kamen vol na te len e sugestie save si ramome an komisiako raporto.brura kadale konvenciako.
Kotor 14
1. Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia šaj phenel kana godo kamel kaj e komiteto si zor te lel thaj te kerel analiza pe lila save bičhalda o manuš vol varesavi grupa thaj save phenen kaj si o dukhavipe kontra lende kerdino an them savo si membro kadake konvenciako. O komiteto či akceptuil ni jekh generalno raporto savo interesuil e theme te ni die gasavi informacia.
2. Svako them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia thaj savo oficielno phenel godo so si an relacia pala o paragrafo 1. šaj kerel jekh komiteto an relacia pala pire jurisdikane čačimata savo šaj lel thaj kerel e analiza pala e rovipaske lila save kamen te krisinpe godolese kaj vareko kerda tortura/violencia pe lende.
3. O them savo die piri signatura/somnato telal kadi konvencia te si les intereso del jekh oficielno informacia an relacia pala o paragrafo 1. Thaj del vi o anav e komitetosko savo vov kerda an relacia pala o kotor 2. E general sekretareske pala e Jekhthaneske nacie. O general sekretari jekh kopia pala kava lil bičhalel avere themenge save si membrura an Jekhethaneske nacie. E oficielno informacia šaj vi cirdelpe perdal jekh oficielno phenipen savo bičhalelpe general sekretareske Jekhethaneske naciengo. Kadala cirdipa našti aven an relacia pala e pučipa save si an Jekhethaneske nacienge komitetoski procedura.
4. O komiteto savo kerda o them pe piri teritoria an relacia pala o kotor 2. trubul te kerel evidencia pala e sa mangipaske lila thaj e kopie bičalenpe e general sekretareske Jekhethaneske naciengo. Godo so si ramosardino an kadala rovipaske lila našti khonik oficielno tradel avri.
5. Te o manuš savo bičhalda o rovipasko lil e komitetoske savo si an lesko them (katar si vi vov), an relacia pala o paragrafo 2. kadale kotoresko, či akceptuil varesavo oficielno lil katar kava komiteto an šov-čhonengo periodo atunči o manuš šaj piro rovipasko lil te bičhalel e Jekhethaneske naciengo komitetoske.
6.
a) Jekhethaneske naciengo komiteto majanglal informišil e theme katar avilo o rovipasko lil sar si (te si godo čačipen) dukhadino varesavo kotor kadale konvenciako. E manušesko identiteto (savo bičhalda o rovipasko lil) o komiteto či tromal te phenel te o manuš savo ramosarda o rovipasko lil godo či kamel. O komiteto či akceptuil anonimne lila/bi signaturako.
b) Pala trin-čhonengo periodo o them, katar si bičhaldo e manušesko rovipasko lil, bičhalel o lil an savo del e explanacia an relacia pala o problemo thaj e šaipena sar te phagarelpe o problemo.
7.
a) O komiteto kerel analiza pala e oficielne raportura vi an relacia pala e informacie save bičhalde lese e thema saven si intereso vi o manuš savo bičhalda o rovipasko lil. O komiteto či kerel analiza pala o rovipasko lil savo bičhalda o dukhado manuš džikaj či dikhel dal vov bičhalda o rovipasko lil majanglal an themeske institucie kaj si kerdino o dukhavipen.
b) O komiteto bičhavel pire sugestie thaj gindipa e themese saves si intereso thaj e manušese savo bičhalda o rovipasko lil.
8. O komiteto an piro jekhe beršesko raporto kerel cikni explanacia pala e sugestie thaj e gindipa save si an relacia pala o kotor 7. b)
9. E komiteto si oficielno šaipen te kerel e funkcie save si ramosardine an kava kotor numaj te minimum deš thema save si membrura pala kadi konvencia die oficielno raporto save si an relacia pala o paragrafo 1. kadale konvenciako.
Kotor 15
1. Ažukaripasa/aštjarimasa te realizuinpe e planura andar e Deklaracia save phenel kaj trubul te delpe biphanglipe (independant) e themenge save se kolonie, so si vi ramosardino an Rezolucia 1514 (XV) thaj so sas phanglino po general-kongreso Jekhethaneske uniake an 14. Decembro 1960. Berš, e kotora an kadi konvencia či keren limito po čačipen te kadala thema keren rovipaske lila. Kava čačipen e themenge save si kolonie den aver maškathemutne instrumentura thaj vi Jekhethaneske nacie vol lenge departmanura.
2.
a) O komiteto savo si kerdino ande relacia pala o pragrafo 1. Kotor 8. Kadale konveciako, akceptuil e kopia katar e rovipaske lila save aven katar e teritorie vol thema saven naj autonomia vol katar e teritoria pe savi kerelpe rezolucia 1514.(XV) katar o generalno kongreso an relacia pala e pučipa andar kadi konvencia thaj save si bičhalde e Jekhethaneske nacienge;
b) komiteto akceptuil katar e departmanura Jekhthaneske nacienge e kopia pala o raporto katar e zakonengeri, administrativno, krisipaske vol aver aktivitetura save si an relacia pala e principura kadale konvenciaki thaj save si administrativno kerdine pe varesave teritorie an relacia pala o paragrafo 15/2/a thaj save den gindipa thaj rekomodacie kadale departmanurenge.
3. O komiteto an pire raportura Jekhethaneske nacienge thol/šuvel jekh cikni explanacia katar e rovipaske lila thaj e reportura save akceptuisarda katar e departmanura Jekhethaneske naciengo sar vi pire gindipa thaj rekomodacie an relacia pala kadale rovipaske lila thaj raportura.
4. O komiteto bičhavel jekh mangipasko lil general sekretareske Jekhethaneske nacienge te del lese sa e informacie save si an relacia pala e reslipa kadale konvenciake thaj save si an relacia pala e teritorialne problemura save si ramosarde an paragrafo 2/a kadale kotoresko an kadi konvencia.
Kotor 16
E paragrafura kadale konvenciako, an relacia pala e problemura sar te phagarelpe varesavo rovipasko lil, realizuinpe bi bilačhipasa pe aver krisipaske procesura thaj pala lengo phagaripen an relacia pala e diskriminacia thaj vi an relacia pala varesave bazične instrumentura Jekhethaneske nacienge.
TRITO Ĺ ERUTNO KOTOR
Kotor 17
1. Kadi konvencia putardi si svakone themese te šuvel piri signatura savo si membro Jekhthaneske naciengo vol svakonese kon si membro an varesavo specialno departmano Jekhethaneske naciengo. E konvencia si putardi pe signatura svakone themese savo si membro pala o maškathemutno čačipasko krisi thaj vi svakone themese kas o generalno kongresi jekhethaneske naciengo alosarel te avel an avutno vakti/vrama lesko membro.
2. Kadi konvencia del sugestia te kerelpe e ratifikacia pala e instrumentura thaj e ratifikacia deponuilpe ka general-sekretari Jekhethaneske naciengo.
Kotor 18
1. Membro kadale konvenciako šaj avel svako them savo si thodino an paragrafo 1. kotor 17. kadale konvenciako.
2. Te varesavo them kamel te avel mebro kadale konvenciako deponuinpe e instrumentura (te lelpe o than) ka general-sekretari Jekhethaneske naciengo.
Kotor 19
1. Kadi konvencia oficielno ka avel tradini avri tranda djes katar o djes kana si deponuisardi ka general seretari Jekhethaneske naciengo biš thaj eftato ratifikaciono instrumento vol o instrumento kaj varesavo them lel than an kadi konvencia.
2. Svakone themese savo ratifikuil kadi konvencia vol lel than pala o biš thaj eftato ratifikaciono kontrakto, kadale konvencia ka avel oficielno zor trandato djes katar o djes kana si deponuime katar o them savo del ratifikaciono instrumento vol instrumento kaj ka lel than.
Kotor 20
1. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka akceptuil o teksto e razervenca save ka kerenpe an momento kana kerelpe ratifikacia thaj oficielno godo ka phenelpe sa e themenge save si membrura kadale konvenciako vol godo ka aven. Svakones themes saves si sugestia pe rezerva ka phenel godo e general skretarese an biš-djesengo periodo kastar o djes kana si kerdino kava raporto, kaj či akceptuil e rezerva.
2. Či jekh rezerva savi naj an relacia e objektosa thaj e reslipasa kadale konvenciake našti mukelpe ande konvencia sar vi e rezerva savi avelas sar rezultato kaj del sugestia te varesavo depratmano bujarel.Gindilpe kaj e rezerva si an fremo e kategoriengo kaj si opre ramosardine te minimum duj-trito kotor themengo save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia den pire sugestie.
3. E rezerve šaj te cirdenpe an svako momento jekhe oficielno lilesa savo trubul te bičhalelpe general sekretareske. E liles avelas čači zor an momento kana akceptuil les o general sekretari.
Kotor 21
Svako them savo si membro šaj cirdelpe andar kadi konvencia jekhe oficielno lilesa saves trubul te bičhavel general sekretareske Jekhethaneske naciengo. O cirdipen ka avel oficielno kana nakhel jekhe-beršengo periodo katar o djes kana o general sekretari akceptuisarda kava lil.
Kotor 22
Svako problemo maškar duj vol majbut thema savo si an relacia sar te hatjarelpe kadi konvencia thaj te realizuinpe e kotora andar late, savo či phagavelpe vakarimasa vol an relacia pala o čačipen andar kadi konvencia, bičhavelpe majdur po maškar-themutno čačipasko krisi te vov phagavel o problemo vol si vi trito šaipen te e thema maškar peste phagaven o problemo.
Kotor 23
1. Svako them savo si membro e Jekhethaneske naciengoro šaj bičhavel ande piro mangipasko lil ande savo ka rodel te kerelpe revizia kadale konvenciako.Kava mangipen trubul te kerel perdal jekh oficielno ramosaripen savo trubul te bičhavel e sekretareske Jekhethaneske naciengo.
2. O general sekretari Jekhethaneske naciengo dikhel save aktivitetura trubul te kerel te phagavel kava problemo.
Kotor 24
O general-sekretari Jekhethaneske naciengo del informacie sa e themenge save die piri signatura/somnatura telal kadi konvencia save si an relacijua pala o kotor 17. Kadale konvenciako:
a) Pala e signature/somnatura e themengi pe kadi konvencia thaj vi katar e ratifikacione instrumentura thaj pala e instrumentura savo them lel than thaj kana (sar membro) an kadi konvencia an relacia pala o kotor 17. Thaj 18;
b) pala o datumo kana si kadi konvencia oficielno tradini avri an relacia pala o kotor 19;
c) pala e oficielne informacie save si akceptuime an relacia pala e kotora 14, 20 thaj 23;
d) kana varesavo them, kamel te cirdelpe katar kadi konvencia, godo šaj kerel kade sar si phendino ando kotor 21.
Kotor 25
1. Kadi konvencia savi si nakhadi pe anglikani, kinezikani, španjolikani, francikani thaj rusikani čhib si deponuime ande arhiva Jekhethaneske naciengi.
2. O general sekretari jekhethaneske naciengo jekh oficielno kopia bičhavel svakone themese save peren an kategoria an relacia pala o paragrafo 1. Kotor 17 kadalre konvenciako.
Endnote:
=====================================================================================
Konziloski direktiva 2000/43/EC - Romani language translation of the European Union "Race Equality Directive"
4 June 2004
Kerdini ando 29. Jun 2000-to berš
Sar te kerel pes egaliteto maškar e manuša bi diferenciako pala lengi rasa vol etnikano identiteto
Europake Uniasko Konzilo,
# Ande relacia pala o angluno Europake Unijako dokumento thaj specialno lesko kotor 13,
# Ande relacia pala e sugestia savi dia e Komisia,
# Ande relacia pala o gindipen Europake parlamentosko,
# Ande relacia pala o gindipen katar ekonomikano thaj socialno komiteto,
# Ande relacia pala o gindipen savo dia o regionalo komiteto,
E gindosa kaj:
1. Europake Uniaske kontraktosa startuil jekh nevi faza ando proceso pala o jekhethanipen Europake themesko.
2. Ande relacia pala o kotor 6. Kontraktosko Europake Uniako, Europaki Unia kerel piri butji pe principura save si bazirime pe: sloboda, demokratia, respekto pala e manušikane čačimate, bazične slobode. E Europaki Unia trubul te respektuil vi čačimate save si garantuime Europake konvenciasa vaš e manušenge čačimaski protekcia.
3. Čačipen po egaliteto anglal o zakono thaj protekcia katar e diskriminacia pala sa e manuša si jekh univerzalo čačipen savo si ramosardino ande Univerzalo deklaracia pala e manušikane čačimate, e konvenciasa Jekhethaneske Naciengo savi vakarel katar o phagavipen diskriminaciako kontra e džuvlja, maškarthemutne konvenciasa pala o phagavipen diskriminaciako savi si bazirime pe rasa thaj e pakturenca Jekhethaneske naciengo pala e civilne, politikake, thaj ekonomikake čačimate, social kulturake čačimata sar vi Europake konvenciasa vaš e manušikane čačimaski protekcia thaj bazično sloboda, pe savo piro somno die sa e thema save si membrura Europake Uniako.
4. Si but vasno/importanto te respektuin pes kadala fundone čačimate thaj slobode, so del vi čačipen po khetanipen. But si vasno te lokharel pes kinipen thaj bikinipen maškar e thema te respektuil pes protekcia/arakhipen pala o personalno thaj familiako trajo thaj te lokharen pes e transakcie save keren pes ande kava konteksto.
5. E Europako Parlamento kerda e rezolucie save vakaren pala o maripen kontra o rasizmo ande e Europaki Unia.
6. Europaki Unia čhudel e teorie save kamen te den explanacia kaj ande Europa train varesave special nacionura. O termino savo lel pes “racial origin” ande kadi direktiva či trubul te hatjarel pes sar kana e Europaki Unia kamel te akceptuil/lel kadale teorie.
7. Europako konzilo ando 15-to thaj 16-to oktobri 1999-to berš ando Tampere akharda e komisia te so maj sigo del sugestie sar te kerel pes implementacia pala o kotor 13 savo si kerdino ando fremo Europake Konziloske kontraktosko ande direkcia te dikhelpe sar trubul te marelpe kontra e ksenofobia thaj rasizmo.
8. O drom savo o Europako Konzilo lia ande relacia sar e manuša te arakhen butjako than thaj savo si jekhe glasosa vazdino opre ando foro Helsinki po 10-to thaj 11-to decembri 1999-to berš, akcentuil trubulipen te kerel pes butjako marketo. Maj anglal trubun te keren pes politikake aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.
9. E diskriminacia savi kerel pes ande relacia pala e rasa vol bučimo šaj te meljarel/kerel destabilizacia pala e areslimate save si vazdine opre kontraktosa Europake Uniake, thaj specialno šaj kerel destabilizacia te realizuil pes idea pala o butjaripen (te so maj but manušen si butjako than) pala e socialno protekcia, te vazdelpe opre e trajosko/džuvdipako standardo, ekonomikaki thaj amalipaski/societetoski kohezia. E diskriminacia šaj kerel destabilizacia pala e Europake Unijako areslipen te buvljarel pes slobodo.
10. Komisia ando 1995-to berš trada avri jekh oficielno lil ande savo phenda so gindil pala o rasizmo, ksenofobia thaj antisemitizmo.
11. Europako konzilo ando 15.-to juli 1996.-to berš vazda opre khetani akcia (96/443/JHA) pal e idea sasa te kerel pes maripen kontra o rasizmo, ksenofobia. Rola e themengi save si membrura pala e Europaki Unia sasa te keren jekh lačhi kooperacia maškar e krisura ande relacia pala varesave došalimate save sesa bazirime pe rasno thaj ksenofobiko či-kamipen.
12. Te kerel pes so majlačho demokratiko thaj toleranto amalipen/societeto savo šaj del šaipen svakone manušese pe participacia, bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim, trubul te kerel pes maj but deso te del pes e manušenge butjako than, trubul te del pes šaipen pe edukacia, pe socialo protekcia, sastipaski protekcia, amalipaske lačhimate, thaj protekcia pala o kinipen thaj bikinipen.
13. Ande godo anav, svako direkto vol indirekto diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etniko bučim thaj savi si ande butjako fremo kadale direktivasa trubul te avel bimuklo/oprime pe teritorija e themengi save si membrura Europake Uniake. Kava bimuklipen kontra e diskriminacia trubul te ažutil vi e civilonge save train ande thema save naj membrura pala e Europaki Unia.
14. Te realizuil pes kadi idea, te avel egaliteto, maškar e manuša bi diferenciako pe rasno vol etniko bučim/oprime e Unia trubul te, ande relacia pala o kotor 3(2) kontraktosa Europake Uniasko, čhinel diferncie thaj na-egaliteto maškar e murša thaj džuvlja, specialno godolese kaj si e rromnja butivar diskriminuime.
15. Faktura save phenen amenge kaj si vol na direktno vol indirektno diskriminacia trubun te arakhen e nacional krisura vol aver themeske oficielne organura ande relacia pala o nacionalno čačipen vol praksa. Kadale jurisdikane čačimate šaj te keren anticipacia pala e indirektno diskriminacia savi šaj te kerel pes pe but droma.
16. Si importanto te protektuin pes e manuša katar e diskriminacia savi si bazirime po rasno thaj etniko bučim. E thema save si membrura pala e Europaki Unia trubun, kaj godo šaj ande relacia pala o nacionalo tradicia thaj praksa, te den protekcia/brakhipen vi e organizacienge pe savenge membrura kerel pes diskriminacia godolese kaj si len aver rasno vol etnikani bučim.
17. Protekcia pala e diskriminacia či trubul te rumul šaipen te keren pes e aktivitetura save trubun te protektuin vol kompenzuin bilačho statuso ande savo si ispidini varesavi grupa numaj godolese kaj si len aver rasno vol etniko bučim thaj gasave aktivitetura šaj den šaipen gasave gruponenge te kiden pes maškar peste te si lengo šerutno areslipen te prezentuin lenge special trubulimate.
18. Ande varesave special situacie diferencia maškar e manušengo tretmano šaj kerel pes te varesavi karakteristika savi si ande relacia pala o rasno thaj etniko bučim si importanto te varesavo manuš kerel varesavi butji. Te si kadale situacie e thema save si membrura trubun te den informacia e komisiake.
19. E manuša save si dukhade pe save si kerdini e diskriminacia trubun te aven lačhe protektuime katar e čačipaske institucie. Te kerel pes so majlačhi protekcia e amalipan vol jurisdikane organizacien(legal entiti) trubul te avel oficielno šaipen te arakhen kadale manušen sar godo e theme save si membrura e Europake Uniaski kamen, vol ando anav e žrtvengo/vicktimonengo vol sar ažutipen ande jurisdikani procedura. Kava arakhipen/protekcia a žrtvengi či tromal te džal po drom savo si kontra katar e nacional procedura savi si ande relacia sar trubun te protektuin pes e manuša anglal o krisi.
20. Te kamel pes so maj lačhe te vazdel pes opre egaliteto maškar e manuša vi e krisara trubun te protektuinpe te na aven viktimizuime.
21. E čačimate save si ande relacia pala o jurisdikano sikavipen trubun te aven adaptirime kana si prima facie kazuso savo kerel diskriminacia, te o egalno tretmano avel lačhe sikadino, o jurisdikano sikavipen trubul te perel po bango manuš te si kerdini diskriminacia.
22. E thema save si membrura Europake Uniake či trubun, te na kamen, o čačipen po jurisdikano sikavipen pe procesura kaj o krisi vol varesavo aver jurisdikano organo trubul te arakhel e faktura save si ande relacia pala o kazuso. Kate gindil pes pe procesura kaj o bango manuš či kamel te sikavel anglal o krisi e faktura thaj po agor godo trubul te kerel o krisi vol aver jurisdikano organo.
23. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te vazden opre o dialogo maškar e institucie sar vi o dialogo maškar e na-governoske institucie te dikhel pes sar savi diskriminacia kerel pes thaj sar šaj te marel pes kontra e diskriminacia.
24. E protekcia kontra e rasno diskriminacia bazirime pe rasno vol etnikano bučim avelas maj zurali te si ande svako them varesavi institucia savi kerelas analiza pala e problemura te dikhel sar savi si e solucia te o problemo sastarel pes thaj te den varesavo ažutipen e dukhade manušenge.
25. Kadi direktiva kamel minimum thaj e themenge save si membrura pala e Europaki Unia del šaipen te thon vol te intjaren varesave paragrafura save si lačhe. E implementacia kadale direktivaki či trubul te del šaipen varesave themese te anel varesave čačimate save si maj bilačhe de so sesa ande godola thema maj anglal.
26. E thema save si membrura Europake Uniake trubun te keren anticipacia thaj te keren varesave sankcie te či keren godo so si ramosardino ande kadi direktiva.
27. E thema save si membrura šaj den šaipen varesave šerutne institucienge vol butjarne manušenge (te von godo kamen) ande relacia pala e paragrfura save si ando koletktivno kontraktosko fremo te e thema save si membrura keren sa e aktivitetura save trubun te keren pes thaj te von garantuin varesave rezultatura.
28. Ande relacia pala o kotor 5. kadale kontraktosko Europake Uniako, areslipen kadale konvenciako si te kerel protekcia/arakhipen katar e diskriminacia ande sa e thema save si membrura Europake Uniake godolese kaj e thema svako pese našti marel pes kontra e diskriminacia. Kadi direktiva či džal maj dur katar godo so trubulas te kerel pes dži kana či realizin pes e direktivake golura/areslimate.
ŠERO I
General paragrafura
Kotor 1
Sostar?
Kadi direktiva si kerdini te del jekh fremo sar trubul te marel pes kontra e diskriminacia savi si bazirime pe rasno vol etnikano bučim. Kadi direktiva kamel te ande thema save si membrura Europake Uniaki kerel egaliteto maškar e manuša.
Kotor 2
So si diskriminacia?
1. Egalno tretmano si kana naj direktno vol indirektno diskriminacia savi kerel pes pe rasno vol etnikani bučim.
2. Sar ažutipen paragrafose 1.
a) E direktno diskriminacia kerel pes kana varesavo manuš dikhel pes maj bilačhe averestar vol (vaj) avelas tretirime maj bilačhe averestar numaj godolese kaj si les aver rasno thaj etnikano bučim.
b) Indirektno diskriminacia si kana varesavo neutralno paragrafo, kriteriumo vol praksa thol/šuvel varesave manušen saven si varesavo rasno vol etnikano bučim ande varesavo bilačho statuso de so averen. Kava naj diskriminacia numaj te kava paragrafo, kriteriumo vol praksa si objektivno.
3. O dukhavipen e manušengo dikhel pes sar diskriminacia ande relacia pala o paragrafo 1, kana kerel pes varesavi etnikani vol rasno diskriminacia po drom te dukhavel pes personaliteto varesave manušesko, te daravel pes varesavo manuš, te kerel pes či-kamipen maškar e manuša, degradacia varesave manušeski. Ande kava konteksto e definicia pala o dukhavipen šaj kerel pes ande relacia pala e nacionalne zakonura thaj e praksa e themengi save si membrura.
4. Mangipen te kerel pes diskriminacia pe manuša saven si aver rasno thaj etnikano bučim si diskriminacia so vi si ramosardino ande paragrafo jekh kadale kotoresko
Kotor 3
1. Kadale direktiva si zor pe sa e manuša sar ando oficielno kade vi ande privatno sektoro thaj voj si ande relacia:
a) kondicenca pala o butjako than, sar vi e kriteriumonenca sar alosaren pes e manuša te butjaren;
b) pala šaimate te e manuša len than pe svako korespodencia savi kerelpe te bi kerela pes alosaripen pala godo savi butji kamen te keren, te kamen te džan majdur ande profesia, thaj te kamen te pharuven piri profesia;
c) kondicenca pala o butjako than, pala o tradipen e manušengo katar e butjako than thaj vi pala lengo pokinipen;
d) pala o lelthanipen (membership) ande varesavi butjarnengi organizacia vol direktorengi kaske membrura butjaren ande varesavi egzaktno profesia;
e) pala e socialno protekcia, socialno garancia thaj sastipaski protekcia;
f) social šukarimate;
g) edukacia;
h) pala e šaimate sar te keren pes e butja save si oficielno mukline (save oficielno šaj kerenpe), kate si involvirime vi e kherengo problemo.
2. Kadi direktiva či kerel diferencie save si bazirime po tretmano (kana si vareko andar varesavo aver them) thaj na džal kontra e paragrafura thaj e kondicie save si ande relacia pala averthemenge manuša thaj e manuša saven naj e themesko pasporto.
Kotor 4
Sar trubul te kerel pes varesavi butji
E thema save si membrura Europake Uniake šaj keren diferencia maškar o tretmano e manušengo savo si ande relacia pala e rasno vol etnikano bučim. Kava so si maj anglal ramosardino ni ka avel diskriminjacia numaj ande situacie te varesavo butjako than rodel e manušen saven si specialno karakteristika.
Kotor 5
Pozitivno akcia
Te kerel pes so maj lačho egaliteto manušengo egalno tretmano či trubul te kerel prohibicia ni jekhe themese te mukel vol te kerel varesave neve aktivitetura po drom te šukarel o statuso e manušengo saven si aver rasno vol etnikano bučim.
Kotor 6
So minimum (majcerra) kamelpe
1. E thema save si membrura Europake Uniako ka intjaren e paragrafura save maj lačhe žutin te kerel pes egalno (sa-jekh) tretmano maškar e manuša deso varesave paragrafura andar e direktiva.
2. Implementacia kadale direktivaki či trubul te lel pes sar šaipen te teljarel pes o nivo protekciako kontra e rasno diskriminacia thaj specialno ande thema kaj vi maj anglal deso avili kadi direktiva kerde pes aktivitetura kontra e rasno diskriminacia.
ŠERO II
Jurisdikane drabura thaj sar trubun te keren pes ande praksa
Kotor 7
Čačipasko arakhipen
1. E thema save si membrura Europake Uniaski ka keren šaipen te e jurisdikane thaj čačipaske procedure šaj lel svako manuš savo gindil kaj sas dukhadino godolese kaj naj sas respektuime o egalno (jekh sar aver tretmano) thaj vi ande godole situacie kana e diskriminacia ačhili.
2. E thema save si membrura Europake Uniake ka arakhen amalipa, organizacie thaj aver jurisdikane organura saven ka avel ande relacia e kriteriumonenca save phangle lenge nacionalne organura legitimno intereso te respektuin e paragrafura ande kadi direktiva. Von šaj keren angažmano ando anav e dukhade manušesko vol sar vareko ko ažutil lese, te o dukhado manuš del lese godo šaipen,ande svako krisipasko proceso savo si koncipirime te realizuil e obligacie andar kadi direktiva.
3. E paragrafura 1 thaj 2 či džan kontra varesavi nacionalno norma savi si ande relacia pala e vramake limitura te vareko tradel pes po krisi pal ande relacia si pala o egalno (jekh sar aver) tretmano.
Kotor 8
1. E thema save si membrura ande relacia pala piro nacionalno krisipasko sistemo ka keren aktivitetura te o dukhado munuš sikavel kaj ni phagarda pes o egalno tretmano. Ande kazusura kana e manuša save gindin kaj si dukhade godolese kaj či respektuisarda pes o egalno tretmano anglal o krisi vol anglal varesavo šerutno organo ka dikhen pes e faktura katar save šaj dikhel pes kaj sasa varesavi direktno vol indirektno diskriminacia.
2. O paragrafo 1 či kerel na-šaipen e themenge save si membrura Europake Uniake te keren kriseske procedure pala e jurisdikane sikavimate vaš e prosekutorenge.
3. O paragrafo 1 na-j ande relacia e bangipaske procesosa.
4. E paragrafura 1, 2, 3, ka aven ande relacia pala sa e procesura save si vazdine opre ande relacia pala o kotor 7(2).
5. E thema save si membrura či trubun te len opre o paragrafo 1 pe procesura ande save o krisi vol varesavo responsabilno organo trubul te rodel e faktura pala o kazuso.
Kotor 9
Viktimizacia
E thema save si membrura e Europake uniake ka šuven/thon ande pire jurisdikane sistemura e aktivitetura po drom te protektuin e manušen katar varesave bilačhimate save si bijandine sar reakcia pala o rovipasko lil vol proceso te realizuil pes o egalno tretmano maškar e manuša.
Kotor 10
Buvljaripen pala e informacie
E thema save si membrura Europake Uniake ka keren e aktivitetura te e paragrafura save si vazdine opre pe baza kadale direktivake, sar vi e paragrafura saven sas maj anglal kadale direktivake čači zor, pindžaren e manušen savenge kadale informacie šaj ažutin pe piri sasti teritoria.
Kotor 11
Socialno dialogo
1. E thema save si membrura Europake Uniake ande relacia pala piri nacionalno tradicia thaj praksa ka keren aktivitetura te anglunaren socialno dialogo maškar e manuša save den butjako than (direkorura) thaj e manuša save butjaren po drom te kerel pes egalno tretmano maškar lende.
2. Gothe kaj si godo ande relacia pala e nacionalno tradicia thaj praksa,e thema save si membrura Europake Uniake ka den zor e direktorenge thaj e butjarne manušenge, thaj e respektosa pala lengi autonomia, te phanden e kontraktura save šuven anti-diskriminacienge čačimate ande relacia pala o kotor 3. Kadale kontraktura trubun te respektuin minimum mangipa save kamel kadi direktiva thaj vi relevant nacional aktivitetura pala e implementacia.
Kotor 12
O dialogo na-governoske organizacienca
E thema save si membrura Europake konvenciake ka zuraren o dialogo e na-governoske organizacienca saven ,ande relacia pala pire nacional zakonura thaj praksa, si legitimno intereso te keren piri rola kontra e diskriminacia savi si bazirime po rasno vol etnikano bučim po drom te kerel promocia pala o egalno tretmano.
ŠERO III
E institucie save keren promocia pala o egalno tretmano
Kotor 13
1. E thema save si membrura Europake Uniake ka alosaren jekh institucia vol institucie save ka keren promocia pala o egalno tretmano sa manušengo bi diskriminaciako pe rasno vol etnikano bučim. Kadale institucie šaj aven jekh kotor katar e organizacie save po nacional nivoo arakhen/protektuin e manušenge čačimate vol čačimaski protekcia pala jekh manuš.
2. Kadale institucie ka:
– den ažutipen manušenge pe save si kerdini e diskriminacia te realizuin pire rovipaske lila, bi došako pe dukhade manušenge čačimate, amalipa thaj organizacie vol aver jurisdikane organizacie andar o kotor 7(2);
– keren e rodipa ande relacia pala e diskriminacia;
– keren raportura thaj ka den rekomodacie pe svako pučipen savo si ande relacia pala e diskriminacia.
ŠERO IV
Majpalune paragrafura
Kotor 14
E thema save si membrura Europake Uniake kas keren aktivitetura te:
a) mudarel pes svako zakono, administrativno paragrafo savo si kontra katar o egal tretmano;
b) pharuvel pes svako paragrafo ando fremo individual vol kolektiv kontraktosko, e norme save keren regulacia pala e profitne vol neprofitne amalipa thaj e norme save keren regulacia pala e butjarnenge amalipa thaj e direktorenge amalipa save si kontra egalno tretmano.
Kotor 15
Sankcie
E thema save si membrura Europake Uniake ka keren paragrafura po drom te keren e sankcie te vareko kamel te phagavel o nacionalno zakono savo si kerdino ande relacia kadale direktivasa thaj ka keren pes e aktivitetura te vazden pes opre kadale paragrafura. Kodole sankcie save intjaren ande peste vi pokinipen pala e žrtva/victimura, trubun te aven lačhevojake thaj trubul te avel len preventivno funkcia. E thema save si membrura kadale konvenciaki trbun te den raporto e komisiake maj palal džikaj 19. Jul 2003-to berš thaj vi te den raporto te vareso pharude ande piro zakono.
Kotor 16
Implementacia
E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2003-to berš te len opre pire zakonura, administartivne paragrafura save si vasne/importantne pala kadi direktiva, vol šaj den e direktorenge thaj butjarne manušenge pe lengo mangipen e paragrafengi implementacia kadale direktivaki save dikhen pes sar kolektivne kontraktura. Ande gasave kazusura, e thema save si membrura Europake Konzilosko ka dikhen te džikaj 19-jul 2003-to berš e šerutno organo thaj e butjarne keren e aktivitetura khetanevojako pal katar e thema save si membrura rodel pes te keren e aktivitetura save ka den šaipen te e butjarne manuša sajekh aven ande pozicia te garantuin e rezultatura save anel kadi direktiva. E themengo si te sajekh den informacia komisiake pala godo.
Kana o them savo si membro kadale konvenciako oficielno lel opre kadale aktivitetura ande lende trubul te sikavel pes kadi direktiva vol trubul te sikavel pes kana sikaven pes e aktivitetura save ka oficielno vazden pes opre. O decizji sar ka avel dindi e informacia pala e direktiva si po them.
Kotor 17
Raporto
1. E thema save si membrura Europake Uniake trubun džikaj 19. Jul 2005-to berš thaj pala godo ande svako pandž beršengo periodo te phenen e komisiake sa informacie te bi kerela pes raporto Europake Parlamentose thaj Konziloske ande relacia pala kadi direktiva.
2. Komisiako raporto ka lel sama, sar si vi phendino, po dikhipen Europake centrosko savo kerel monitoring pala o rasizmo thaj ksenofobia sar vi e dikhipe savo ka den e social partnerura thaj na-governoske organizacie.Ande relacia pala o egaliteto,jekh sar aver, maškar e murša thaj e džuvlja, kava raporto, trubul te del piro gindipen, opservacia, so kerde e aktivitetura andar e direktiva te bi šukarena e relacia maškar e murša thaj e džuvlja. Ande relacia pala e informacie save ka akceptuinpe kava raporto ,te godo trubul, ka del sugestie pala e pharuvimate kadale direktivake.
Kotor 18
Avipe pe čači zor
Kadale direktiva ka avel čači zor kana oficielno tradel pes avri ande oficielno lil savo kerel Europako Konzilo.
Kotor 19
Ko akceptuil e direktiva
Kadi direktiva si bičhaldini sa e themenge save si membrura Europake Uniake.
Kerdino ando them Luxemburg, 29. Jun 2000-to berš.
Ando anav e konzilosko, o Prezidento
Niciun comentariu:
Trimiteți un comentariu