Lila romane 4

So si diskriminacija? — Skurto liloro e manušenge save kerena buci pe Romengere cacipena - Romani language version of "Recognising and Combating Racial Discrimination: A Short Guide" by the ERRC.

4 June 2004

I diskriminacija savi si bazirimi upral i rasa, koloro vaj etniciteto (rasaki diskriminacija) sakana si bazično phageripe e manušikane čačipenengo. Vorbencar kotar e Internacionalno Konvencija vaš eliminiripe sa e formi kotar e rasaki diskriminacija, šaj te hačarel pes kaj o vorbi rasaki diskriminacija, šaj te phenen vi kodo kaj vareko kerel varesavi restrikcija,lejbe avrijal, pe baza koloreski, nacionalno vaj etnikumo vaš najkehipe pe manušikane čačipena thaj bazične politikane, ekonomikane, socijalne, kulturake vaj vaver rig kotar e dživdipe. Fundamento vaš e na diskriminacijeke principura si jekhipe pe čačipena vaš manušenge kotar vaver rasa, etnikano vaj nacionalno minoriteto angleder o zakono thaj jekh protekcija po zakono. Kodola čačipena si vaš jekhpe an edukacija, sastipen, khera thaj phutarde servisura. E čhemen si obligacija (musaj) te keren prevencija pe gasavi rasaki diskriminacija.

O akanutno Europako zakono kerel diferenca maškar direktno thaj indirektno diskriminacija. Sar so phenel e Europaki Unijaki Direktiva vaš Rasako Jekhipe 2000-43-EC, direktno diskriminacija si kana varesave manušeske či del pes jekh šajipena sar vaverenge soske si kotar vaver rasa. Sar egzamplo šaj te vakeras jekh šajipena vaš buči (kana e Romen či khamen te len an buči), kana naj len jekh čačipena vaš khera thaj normalno kondicije dživdipaske.

Indirektno diskriminacija avela kana varesave kriterije ande praktika save so sikavena pes pe varesavi neutralno verzija. Thaj ki komparacija vavere manušencar ki praktika naj legitimne. Sar egzamplo vaš kadi diskriminacija šaj te vakeras kana vaš lunge cohi varesave džuvlja či meken ande bolti vaj manušen so legarena stadika pe lenge šere. Kodo naj regulirimo zakonesar, numa si diskriminacija soske džanel pes save manuša egzakto (kotar savo minoriteto) legaren lunge cohi, vaj stadika an po šero.

Pe varesave thema kote o ERRC kerel buči, but manuša pačan kaj mamuj e Roma naj diskriminacija. Kodo avelakodolestar so i Konstitucija themeski vaj vaver zakonura phenen kaj i diskriminacija naj legalno thaj kaj e Roma si prindžarde sar minoriteto. Numa, kodo si jekh baro bihaljobe soske egzaktno gasavi diskriminacija sikavela pes pe thema ande Europa. Kodo so si zakono mamuj i diskriminacija pe tumaro them, či phenel kaj tumen našti te arakhen tumeni ki situacija te oven diskriminirime. Kodo phenel numa kodo kaj tumen si instrumentura te maren tumen mamuj e diskriminacija. Tumen šaj te arakhen tumen butivar pe diskriminacijake aktura sako džives.

Numa pe but limitirime kejsura i diskriminacija šaj te ovel avrijal kotar o zakono. Pi relacija e direktno diskriminacijasar kodo šaj te phenel pes sar, sar tikno egzamplo — Kana jekhe Rabineske na dela pes šajipen te aplicirinen bučake e Židovencar vaj kana Romeske či del pes šajipen te kerel buči sar bučarno e thernencar.

Pe varesave gasave specifične situacije i diskriminacija si thaj ikljovel kotar o zakono.Vaš kodo ka das tumenge jekh egzamplo. Pe jekh firma savi so vazdel khera zakono si o bučarne te legaren kodi sastrnali sstadik vaš olengoro sikuriteto an buči. Te si gote bučarno savo so či khamel te legarel gasavi stadik soske kodo si mamuj lesko nacionalno identito, i firma šaj te frdel ole kotar e buči soske kodo si mamuj e interno zakonura vaš sikuriteto pekodi firma. Kodo čače si diskriminacija mamuj e manušenge saveso či khamen gasave sastrnale stadika, numa e firma naj obligacija anglalo zakono soske kodo si interno zakono vaš sikurita pe kodi firma.

Sar te dodžanav kaj mamuj mande kerel pes gasavi diskriminacija thaj sar te sikavav averenge kaj upri mande sas kerdi gasavi diskriminacija?

Bareder numero amendar džanen te prindžaren kodi dopaš phutardi diskriminacija. Gasavi diskriminacija, bare bibahtake, si pe sako than ande Europa. Ačilas pe tumenge vaj vaverske ando restoranto ma te len pijimata kodolestar soske sijen Roma? Džanen varekas kaske či dije buči soske so Rom? E, pe kadala kejsura isi tumen kodi dopaš phutardi diskriminacija. O ERRC pe sa kadala kejsura dikhel sar diskriminacijake aktura thaj khedel iformacije so phenen e manuša so dikhle gasavi diskriminacija.

Vaver kategorija kotar gasave diskriminacijake aktura si kanae vorbi Roma vaj Cigani naj vakerde pe mišto konteksto. Sar egzamplo: Pe but restorantura či khamen te mekhen e Romen vaj kalemanušen soske vakern kaj numa membrura šaj te den andre, vaj phenen kaj si privatno rači ande restoranto. Vaver situacija si kana te vakeras: Rom po telefono rodel buči. An telefono phenen leske te avel tosara vaš intervju. Numa, kana ka dikhen kaj si Rom, phenen leske kaj naj buči vaj kaj pe kodi buči vareko vaver astardas te kerel ola.

Sar šaj pe gasave kejsura te sikaven kaj kodo sas diskriminacijako akto? Varesave organizaciji so keren buči ande Europa keren jekh lači tehnika so vakerel pes — testiribe. Kodo testiribe si kana bičhalena pes Roma thaj na-Roma te roden jekh isto buči, te džan te roden kher vaj te khuven andre ano restorantura. Kana e Roma si tretirime aver čhane kotar e na-Roma, sar egzamplo — Kana e na-Romen mekhen ani diskoteka thaj kotar e Roma rodel pes te oven membrura vaj te ovel olen membrongi karta. Pe gasavi situacija o manuša (e Roma thaj e na-Roma so kerde o testo), trubuj sa kodo te skrinisaren thaj te čhuven po lil. Buteder vaš kodi test metoda šaj te dodžanen e manušendar kotar o ERRC. Pe anglikani chib si jekh lil pala testiribe andi amaro website:

- Testing to prove racial discrimination: methodology and application in Hungary .

Vi e statistikakere numera thaj e rezultatura šaj te sikaven vi e direktno vi e indirektno dikriminacija. Pe but thema ande Europa e romane čhavoren bičhalen ki dilengi škola. Sar ilustracija — O ERRC kerdas rodipe ano foro Ostrava ko Čehiko them. O rodipe sikada kaj pe gasave školi dile čhavorenge buteder sar dopaš so Romane čhavore. Kodo phenel kaj 27 (biš thaj efta) drom buteder sar e na-romane čhavore e gadže sas avrijal kotar gasave školi. Kotar vaver rig, but Romane čhavore so naphirenas pe gasaveškoli sas bičhalde pe specifično mahali (getura) trujal Ostrava. Buteder kotar 30 školi kotar e 70 si tipične pharne školi, bizi jekh romano čhavo.

Kodo rodipe kotar o ERRC ande Ostrava sikavel kaj pe but thema trubuj te keren pes gasave rodipena. Ande Ostrava sikavdapes kaj si barithaj dramatikani segregacija. Gasave studije si but lačhe thaj musaj te keren pes vi andi edukacija, vi vaš čačipen kherenge, ano sastipen thaj majodorig. Gasave studije si lače vašo kris numa vi vaškodo o gaverno te prekerel peski politika. Te si vi tumen intereso te keren gasave studije (rodipena) musaj te džanen kodo

# Naj čačes kodo so phenen but aktivistura kaj — sako džanel amare problemura, akak amenge trubuj numa akcija. Pe but thema naj lači statistikani baza vaš e Roma. Našti te arakhen pes numeri vajprocentura vaš

—E Romane čhavorengoprocento so phiren peškoli vaš dile čhavore

—Numero e Romengo so dživen an khera so čačes naj lenge, nane registririme thaj si but bilačhi infrastruktura

—Numero e Romengo (vi e na-Romengo) so si čhudime kotar penge khera

—Numero e Romane čhavorengo thaj e na-Romane čhavorengo so si lende kotar lenge familiji thaj si čhudime pe gavernonge institucije

# Pe varesave thema e štatoske avtoritetura blokuin te avel pes dži pe gasave informaciji. Sar egzamplo — Kana o ERRC kerelas o rodipe ano Čehiko them, kotar e avtoritetija šaj sas te šunas kaj gasave informacija ande škola naj kerde, vaj kaj našti te keren gasave informacije soske kodo naj legalno. E manuša so ka phenen tumenge kaj naj gasavi statistika šaj te blokuin tumen te aven dži po čačine numeri thaj informacije.

# Te avel gasavi jekh baza lači, o rodipe musaj te ovel mištes kerdo. Trubuj te džan pe khera lilenge (librarije), te den vorba socijologoncar, demographencar vaj te keren kontakto amencar ko ERRC.

Numa mepanda či džanav kodi si diskriminacija vaj na...

Andi kodi problematika vaš diskriminacija si gjal vakerde eksperturape pe sako phundro. But olendar ka phenen tumenge kodo kaj numa pe kodo so tumen hačarden tumen diskriminirime či phenel kaj tumen sasas čače diskriminirime. Sar te si mištes si te ikeren kodola buča an tumari godi.

# Sar majavguno — but harno numero olendar džanen so si diskriminacija thaj so phenel o zakono vaš kodo. But olendar so phenen peske ekspertura vaš diskriminacija či hačaren sasto temato vaš rasaki diskriminacija. Te gindingen tumen kaj upral tumende sas kerdi diskriminacija šaj te keren komparacija kodolestar so aba phendem vaš direktno thaj indirektno diskriminacija. Te si pe kodola duj kategoriji, kodo phenel kaj kodo šaj te ovel diskriminacija. Šaj te keren kontakto amencar ano ERRC vaj pe vaver lokalne anti-diskriminacijake organizacije thaj te dikhen šaj te keren varesavi akcija vaj na.
# O internacionalno zakono vaš anti-diskriminacija si but zuralo. Thaj sar sophenel kodo zakono gasavi diskriminacija si pe but thema thaj pe but thana, vi kana tumaro them či dijas pensko potpis vaj ratifikacija pe internacionalno konvencije vaj zakonura.

Pe agor, kana das duma vaš rasaki diskriminacija tumaro instiktošaj te legareltumen mištes. Te hačarden kaj mamuj tumnde sikerdi diskriminacija tegani si bare šansi kodo te ovel čačini diskriminacija.
Sar te marav man mamuj e rasikani diskriminacia?

Si but instrumentura save si kerdine po drom te žutil pes e manušenge save si e viktimura rasikane diskriminaciaki:

# Themutne kontra-diskriminaciake zakonura;
# Aver kontra-diskriminaciake zakonura save naj direkto ande relacia diskriminaciasa numaj šaj žutin ande diskriminaciake kazusura sar si protekcia/arakhipen manušeske dignitetoski;
# E maškar-themutni konvencia pala e eliminacia svakone formaki rasistikane diskriminaciaki (ICERD), specialo o kotor/artiklo 14 (ICERD) del šaipen e komitetoske vaš e eliminacia rasistikane diskriminaciaki te kerel analiza pala e komunikacia svakone manušeski thaj vi e grupaki ande relacia pala e dukhavipen e konvenciako;
# E Europaki konvencia pala e manušikane čačimata (kotor 14) kerel prohibicia pala e diskriminacia respektosa pala e čačimata save si dinde ando fremo e konvenciako. O protokolo 12. ECHR-esko savo si putardino pala o somnipen katar o 2000-to berš, ka šuvel ande peste jekh uži prohibicia kontra/mamuj e diskriminacia;
# Ande piri aplikacia pala svako čačipen savo si šuvdino ando zakono ande relacia pala e ratifikacia save kerde e thema save si membrura Europake Konzilosko. E aktivisturen si jekh bari rola te keren presia pe governura po drom te e governura keren ratifikacia protokeleski 12;
# E Europake Uniaki direktiva savi vazdel opre egaliteto maškar e rase: Kadi direktiva kamel katar e thema te keren jekh užo kontra-diskriminaciako zakono thaj te keren jekh komiteto savo ka žutil te godo kerel pes. Kava si ande relacia e Europake Uniake zakonosa saveske membrura thaj e thema save kamen te aven membrura našti godo aven te naj len gasavo zakono. E aktivisturen si jekh bari rola po drom te lenge thema keren korekcia pala piri legislacia.

O ERRC marel pes mamuj i diskriminacija buteder aktiviteturencar:

# Publiciribe e informacijen vaš manušikane čačipenengi situacija e Romecar;
# Pizden (bucinen) e Romenge čačipena pe internacionalno nivelo;
# Del zor e Romenge kodolesar so kerel olenge edukacija sar te maren pes vaš olenge manušikane čačipena;
# Keren e dokumentura vaš kris e Romenge save čačipena si hagerde pe lokalno thaj pe inter-nacionalno nivelo.

Te pačan kodo kaj mamuj tumende si kerdi varesavi diskriminacija thaj trubuj tumen lokalno fiškatoro, te keren buči olesar šaj te roden kotar o ERRC granto vaš legalno reprezentiribe. I informacija vaš aplikacija šaj te arakhen pe amaro website (

- ) pe romani thaj inglišicko čhib vaj kotar e manuša so keren buči ano ERRC.

# Ma bistren, i legalno akcija majvažneder ano maripenmamuj i diskriminacija. Numa, i legalno akcija korkori peske, bizo impakto avrijal si numa jekh individualno kejso. Akcija vaš manušikane čačipena majmišto si te ovel planirimi ki koordinacija. Majmišto si kana kodola akcije kerena pes e lokalne thaj internacionalne medijencar NGO-encar, maškargaverneskere organizacijencar thaj vaverencar. Ki Ostrava, sar egzamplo, na numa so sikavdam kaj deš thaj panč čhavore si segregirime kotar e edukacijako sistemo, amen kerdem vi kodo;
# Kerdem pres konferencija manušenge kotar e lokalne thaj internacionalne medije te phenas vaškodo kaj o zakono naj mišto;
# Ikaldam liloro pe čehko thaj pe ingliš te sikavas e segregacija pe čehiko edukacijako sistemo;
# Kerdem buči lokalne organizacijencar thaj grupencar angleder thaj pala kodo dijem pe kris;
# Sa e materijali so kedindžam sar ERRC dijem avri ko UN Komiteto vaš rasako diskriminacijako eleminiripe thaj ko Europako konsilesko komiteto mamuj rasizmo thaj natolerancija;
# Majodorig kerasas kontakto medijencar thaj žurnalistencar te das somajbaro publiciteto vaš kodi buči.

E ERRC-eske mištes ka aven save te si diskusije aktivistoncar, organizacijencar vaš sa so tumen ka sikaven intereso an kodi diskriminacija. Buteder informacije šaj te arakhen pe amaro web site (

- ) vaj kontaktosar po

Po Box 906/93
H-1386 Budapest 62
Hungary

Tel.: (36 1) 41 32 200
Fax: (36 1) 41 32 201
E-mail: office@errc.org

O ERRC ande akava momento kerel jekh nevo projekto khetane duje organizacienca-Interights andar o Londono thaj Migration Policy Group andar o foro Brussels. Lengo khetano areslipen si te keren maj bari šansa te so maj but vazden pes opre e anti-diskriminaciake krisimata thaj e advokatura save si kerdine andar e Europake Uniaki Rasikani Direktiva-protokolo 12 pala o ECHR. Te kamen te len than ande kava projekto savo kerel promocia pala e anti-diskriminaciaki legislacia ande sasti Europa vaj kamen te akceptuin maj but informacie pala kadale aktiviteta šaj keren kontakto amare ofisosa.
=====================================================================================

Maškar-themutno Pakto pala e civil thaj politikake čačimata - International Convenant for Civil and Political Rights

4 June 2004

Angluno alav

E thema save somnisarde kava Pakto,

Gindosa kaj si ande relacia e kanonurenca save si vazdine ando Charteri Jekhethaneske naciengo, manušesko digniteto, egalutne čačimata baza pala e sloboda, čačipen thaj patja ande sasti luma. Kaj kadale čačimata svakone manuše si kana bianel pes;

Gindosa kaj ande relacia Univerzal deklaraciasa pala e manušikane čačimata idealo manuše trubul te avel civil thaj politikake čačimata te na avel les dar thaj kaj godo šaj te avel numaj kana kerel pes šaipen te svako utilizil pire civil thaj politikake čačimata sar vi pire ekonomikane,social thaj kulturake čačimata,

Gindosa kaj o Charteri Jekhethaneske naciengo tradel e themen te anglunaren/vazden maj opre e manušikane čačimata,

Gindosa kaj svakone manuše si obligacia anglal aver manuša thaj anglal o komuniteto kaj trail/dživdinel thaj kaj si obliguime te respektuil thaj te vazdel maj opre e čačimata andar kava Pakto,

Khetane glasonca vazde opre kadale kotora:

I

Kotor 1

1. Svakone theme si čačipen te korkore anel decizji pala peste.Ande relacia pala kava čačipen von slobodo alosaren piro politikano statsuso thaj slobodo keren piro agrikulturako, societatosko thaj kulturako buxljaripen.

2. Po drom te realizuil pire areslimata svakone theme si čačipen te kerel so kamel pire natural-barvalipasa numaj te na rumul e obligacie save inkljen avri andar maškar-themutni agri-kulturaki ko-operacia.Khonik našti jekhe themese lel godola natural-barvalimarta sostar vov trail.

3. E thema save somnisarde kava Pakto vi kodola saven si responsabiliteto te len sama pe teritorie save naj lenge trubun te ažutinen te e nacionura realizuin pire čačimata te korokore alosaren piro drom thaj te respektuin svako čačipen ande relacia pala e kotora andar e Jekhethaneske Naciaki Deklaracia.

II

Kotor 2.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te repektuin e čačimata, andar kava Pakto, svakone manušese savo si pe lengi teritoria bi diferenciako specialo ande relacia pala e rasa, kolori, si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, politikako vaj varesavo aver gindipen, barvalipen,biandipen vaj varesavo aver statuso.

2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala piro maj baro zakono thaj ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko keren akcia te len opre kadale aktivitetura saven si zakonesko vaj aver karakteri save si lačhe te realizuin pes e čačimata andar kava Pakto thaj save naj planirime.

3. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te:

a) den šaipen svakone manušese saveske čačimata thaj slobode(save si vazdine ande kava Pakto) si phagardine, te kerel jekh rovipasko lil vi te kodo phagaripen kerda varesavo oficielo manuš;

b) den šaipen te e krisura vaj aver zakoneske institucie len sama pala e manušenge čačimata save bičhalde rovipasko lil thaj te buxljaren o šaipen pala e kriseske juristikane drabura.

c) den šaipen te e oficial themeske institucie vorbin thaj anen decizji pala svako rovipako lil.

Kotor 3

E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno čačipen vi muršenge vi džuvljange te avel len politikake thaj civil čačimata save si vazdine ande kava Pakto.

Kotor 4

1. Ande vrama kana si e egzistencia jekhe naciaki dukhadini e e thema save somnisarde kava Pakto šaj keren aktivitetura (ande relacia pala e situacia)savenca ka phagaren e obligacie andar o Pakto.Numaj kadale aktivitetura trubun te aven ande konekcia e maškar-themutne čačipasa thaj či troman te keren diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, si o manuš murš vaj dzuvlji, čib, religia, etnikano bučim.

2. Maj paluno paragrafo či del šaipen te na respektuin pes e kotora 6, 7, 8, (paragrafo 1 thaj 2), 11, 15, 16, thaj 18.

3. E thema save somnisarde kava Pakto save kamen pe jekh skurto/cikni vrama te na respektuin kava Pakto ka infomišin perdal o general sekretari Jekhe-thaneske naciengo vi aver thema pala e paragrafura e Paktoske save phagarde thaj sostar godo kerde. Kavi procedura ka keren vi kana palapale kamen te utilizuin normalo o Pakto.

Kotor 5

1. Ni jekh paragrafo andar kava Pakto či tromal te hatjarel pes kaj varesavo them,grupa vaj manuš šaj kerel vareso po drom te phagarel e čačimata andar kava Pakto vaj te kerel varesavo limito maj baro deso si godo phendino ando Pakto.

2. Či tromal te kerel pes nisavo limito katar e fundamental manušikane čačimata save si vazdine opre vaj katar varesave save si pe zor ande varesave thema save somnisarde kava Pakto.

Kotor 6

1. Svakone manušes si čačipen po dživdipen.Kava čačipen trubul te avel protektuime zakonosa.Ni jekh manuš našti lel korkore-vojako averesko dživdipen.

2. Ande thema kaj naj phagardini e mudaripaski doš, gasavo decizji o krisi šaj phandel numaj pala maj phare mudaripske aktura save kerde e bange manuša thaj kava decizji či tromal te avel ande kontra relacia kadale Paktosa vaj e Konvenciasa pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

3. Kana sikavel pes kaj si varesavo mudaripen genocido atoska či jekh paragrafo kadale kotoresko či del šaipen e themese savo somnisarda kava Pakto te phagavel varesavi obligacia savo lia pe peste kana somnisarda kava dokumento vaj e Konvencia pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

4. Svakone manušes savo si došardino po mudaripen si čačipen te kerel rovipasko lil thaj te o krisi del leske aver doš. Amnestia vaj parudipen mudaripaske došaski o krisi šaj del pala svako kazuso.

5. E mudaripaski doš našti kerel pes pe manuša save si maj terne dešu-oxto beršendar thaj našti kerel pes pe khamne džuvlja.

6. Ni jekh them savo somnisarda kava Pakto našti akharel pes pe varesavo paragrafo kadale kotoresko po drom te na kerel vaj lungarel mudaripaski doš.

Kotor 7

Pe či jekh manuš naj slobodo te kerel pes tortura vaj varesavo dukhavipen. Specialo naj slobodo te kerel pes varesave medicinake egzamura bi manušeske mulimasko(te o manuš godo či kamel).

Kotor 8

1. Na-oficielo (korkore vojako) intjaripe varesave manušesko ando phanglipen naj slobodo. Vi kin-bikinipen e manušengo naj slobodo.

2. O manuš manuše či tromal te intjarel ande gasavi relacia te jekh lendar či džanel te trail bi averesko.

3.a) O manuš našti tradel avere manuše te kerel butji te vov godo či kamel.

b) O paragrafo a) kadale kotoresko či trubul te hatjarel pes kaj o manuš savo si došardino katar o krisi našti tradel pes te kerel butji.

c) Či xatjarel pes sar tradipen pe butji:

(i). te si kava krisesko decizji(paragrafo b)

(ii). te si godo butji savi o manuš kerel ande armia,thaj svako aver nacional butji savi rodel e manušendar te keren vareso ande relacia pala o zakono.

(iii). Svako butji savi kerel pes ande varesave special situacie (vramaki bibaxt,maripen) thaj save šaj keren bari bibaxt e societatoske.

(iv). Svako butji savi si kotor pala e manušeske civil obligacie.

Kotor 9

1. Svakone si čačipen pe sloboda thaj khonik našti avel phandino korkore-vojako. Khonik našti avel phandino te godo naj muklino katar o krisi thaj te naj si ande relacia e zakonosa.

2. Svakonese ko avel phandino ande so maj cikni vrama ka phenel pes sostar si phandino thaj thaj so maj sigo ka phenel pe lese so si leske bangimata.

3. Svako ko si phandino godolese kaj kerda varesavi doš ka avel ande so maj cikni vrama tradino anglal o krisari vaj varesavo aver oficielo manuš thaj ande jekh normal periodo ka avel leske krisime vaj ka avel muklino andar o phanglipen.Te šuven pes ando phanglipen e manuša save si bange či trubul te avel varesavo kanono vaj muklipe pe sloboda varesave manušesko trubul te avel ande relacia pala e garancia (savi trubul te del pes) kaj o bango manuš ka iril pes kana avel o krisipen vaj kana godo trubul.

4. Svakone savo si tradino ando phanglipen si čačipen te kerel rovipasko lil e krisoske po drom te o krisi anel decizji si lesko tradipen ando phanglipen kontra o zakono. Te si, atoska vov trubul te avel muklino andar o phanglipen.

Kotor 10

1. O manušesko digniteto ka respektuil pes svakonese savo si ando phanglipen.

2. a) O manuš pe savo gindil pes kaj si bango (numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) intjarel pes na khentane e došarde manušenca,so si ande relacia lenge special statutosa kaske o krisi vadži či krisisarda.

b) E manuša maj terne dešu-oxto beršendar pe save gindil pes kaj si bange ( numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) ka šuven pes ande special phandipa te na aven khetane e manušenca save si maj purane dešu-oxto beršendar.

3. E došale manuša save si terne ka aven telal jekh special režimo kasko reslipen si te bararen len sar lačhe manušen thaj te palapale bičhalen len sar neve manušen ando societato.

Kotor 11

Khonik našti avel phandino numaj godolese kaj či džanel te realizuil varesavi themeski obligacia.

Kotor 12

1. Svakones si čačipen ando jekh them te slobodo phirel thaj te trail kaj kamel te si muklino leske ande relacia pala o zakono te avel ande godo them.

2. Svako manuš si slobodo te džal andar varesavo them thaj vi andar piro.

3. Opre ramosardine čačimata šaj aven limitirime numaj katar o zakono save si importante te protektuil pes o nacional sekuriteto, sa-themengo sastipen, morali, čačimata thaj slobode avere manušengo thaj ande harmonia avere čačimatenca andar kava Pakto.

4. Khonik našti korkore-vojako opril avere manušese te del ando them savo si lesko.

Kotor 13

Aver-themesko manuš savo legalo trail ande varesavo them savo si membro kadale Paktosko šaj avel tradino andar godo them numaj kana godo decizji vazdel o them ande relacia pala o zakono thaj te godo naj problemo pala o nacional sekuritato e themesko les trubul te avel šaipen te phenel sostra či trubul te avel tradino andar godo them thaj te kerel pes vadži jekhvar analiza pala lesko kazuso. Gasave manušes ka avel vi lesko advokato.

Kotor 14

1. Savore si jekh sar aver anglal o krisi. Svakones si čačipen te avel ašundino katar o krisi savo butjarel ande relacia pala o zakono savo ka anel decizji pala svako manuš savo si tradino po krisi. E štampa (žurnala) šaj aven involvirime ando kazuso vaj ande sasto krisipen ando intereso e themeske sistemosko, manušenge moralesko,nacional sekuritatosko vaj ando kotor e krisipasko te si godo ande intereso e manušengo save si po krisi po drom te protektuil pes lengo privato trajo/džuvdipen vaj kana o krisi gindil kade gindosa kaj o publiciteto šaj dukhavel o krisimasko proceso.Svako decizji savo kerda o krisi ka avel oficielo tradino avri. Oficielo či ka aven tradine avri e decizja pala e manuša saven naj dešu-oxto berš, pala e rrom thaj rromni save kamen te agoripen piro prandipen,thaj pala e kazusura kana trubul te anel pes decizji ko ka lel sama pala e čhavre kana o rrom thaj e rromni agorin piro prandipen.

2. Svako manuš pala savo o krisi gindil kaj si bango šaj xatjarel pes sar užo dži kaj o krisi či sikavel kaj si bango.

3. Svakone manuše pala savo o krisi gindil kaj si bango si čačipen:

a) te, ande maj cikni vrama užes thaj pe čhib savi hatjarel,avel lese phendino pala soste si bango;

b) te si les vrama te kerel preparacia sar te protektuil pes anglal o krisi thaj te vakarel pire advokatosa saves korkore ka alosarel;

c) te na lungarel pes lesko krisipen;

d) te avel personalo po krisipen thaj te protektuil pes korkore vaj advokatose ažutimasa,te avel lese phendino sarsave čačimata si les.Svako decizji savo vazdel o krisi ka avel publiko;

e) te pučen pes sa e /džanale/e manuša save phenen kaj si vov bamgo/ thaj te pučen pes vi kodola manuša/džanale/ save phenen kaj vov naj bango;

f) te avel les bi pokinimasko o manuš savo ka ričhibarel lese o krisipen te vov či hatjarel e čhib;

g) te khonik či tradel les te phenel kaj si bango anglal o krisi.

4. Kana kerel pes krisipe e manušenge saven naj dešu-oxto berš ka lel pe sama pe leske berša thaj po lengo intetreso.

5. Te o krisi anel o decizji kaj si o manuš bango svakone manuše si čačipen te lesko kazuso džal pe maj baro krisi.

6. Kana phagavel pes maj palal o final krisipasko decizji vaj kana o manuš avel muklino andar o phanglipen godolese kaj si varessave neve faktura save sikavaen kaj vov naj bango atoska o krisi ka del love/pokinel e manušeske ande relacia e zakonosa.

7. Te si e manušese krisisardo pala vareso,thaj te si kerdini final decizja khonik našti maj but,vadži jekhvar,te došarel les pala godo.

Kotor 15

1. Khonik či ka dikhel pes sar bango pala varesave aktura save naj juristikane doša ande themesko vaj maškar-themutno čačipen ande vrama kana sesa kerdine. Pe aver rig khonik našti došarel pes maj but deso godo o zakono phenel.Te maj palal kana kerda o bangipe o zakono vazdel kaj šaj maj lokhes te došarel pes, o bango manuš šaj godo te utilizuil.

2. Khanči ande kava paragrafo naj kontra o fakto te krisil pes e manušenge pala e aktura save sesa ande vrama kana si kerdine juristikane doša ande relacia pala e general juristikane kanonura.

Kotor 16

Svakones si čačipen te kamel katar svako them te respektuil lesko juristikano personaliteto/manušipen.

Kotor 17

1. Khonik našti kontra o zakono te del ande varekasko privato dživdipen ,ande leski familia, ande leske lila thaj khonik našti kontra o zakono meljarel varekasko digniteto.

2. Svakones si čačipen te rodel oficial protekcia katar gasave aktivitetura.

Kotor 18

1. Svakones si čačipen po slobodo gindipen,thaj te slobodo alosarel e religia.Kava čačipen trubul te hatjarel pes sar korkre-vojaki manušeski decizja te ačhel ande piri religia vaj te lel varesavi aver religia savi o manuš kamel sar vi te korkore vaj khetane averenca sikavel piri religia.

2. Khonik či ka kerel vareso so ka dukhavel leski sloboda, vaj alosrel e religia vaj sitjuvipen savo či kamel.

3. Sloboda te sikavel pes piri religia vaj sitjuvipen šaj limitiril numaj o them po drom te kerel sekuritatoski protekcia,sastipaski protekcia,te protektuil o morali vaj fundone slobode avere manušenge.

4. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda dadeski thaj dejaki te sikaven e religia thaj te bararen pire čhavren sar von kamen.

Kotor 19

1. Khonik khanikas či tromal te dukhavel godolese kaj gindil averčhande.

2. Svakones si čačipen te phenel so gindil; kava čačipen intjarel ande peste sloboda pala o rodipen,sloboda te akceptuil thaj te buxljarel svako ideja thaj informacia vakarimasa, perdal o lil, perdal e štampa vaj maškar o artistipen vaj sar godo o manuš kamel.

3. E slobode andar o paragrafo 2. kadale kotoresko cirdel pala peste special obligacie thaj responsabilitetura.Vov (o paragrafo 2. kadale kotoresko) šaj avel limitirime numaj ando fremo e zakonesko kana trubul te:

a) respektuin pes e čačimata thaj digniteto avere manušengo;

b) protektuil pes nacional sekuriteto sa-themengo sastipen vaj morali;

Kotor 20

1. Svako propaganda savi vazdel opre o marime si oprime.

2. O zakono ka opril svako nacional,rasaki vaj religiaki na-tolerancia.

Kotor 21

E manušen ci čačipen te khetanin pes. Kava čačipen šaj limitiril pes naumaj ande relacia pala o zakono thaj ando intereso pala o nacional sekuritato, sa-themengo sastipen, morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.

Kotor 22

1. Svakone si čačipen te khetanil pes avere manušenca vaj šaj kerel sindikatura thaj te lel than ande lende po drom te protektuil pire interesura.

2. O čačipen andar o paragrafo 1. kadale kotoresko šaj limitiril pes ando fremo e zakonesko thaj ando intereso pala o nacional sekuritato,sa-themengo sastipen,morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.Kava čačipen šaj opril e armia thaj e policia.

3. Či jekh paragrafo kadale kotoresko či ka del šaipen e themen, save somnisarde e Konvencia pala e maškar-themutni organizacia e butjaripaski andar o 1948-to berš pala e sindikal slobode thaj protekcia sindikal čačimatengo, te keren zakoneske aktivitetura save ka dukhaven e garancie andar kadi konvencia.

Kotor 23

1. I familia si baza e societatoski thaj si las čačipen te o them thaj o societato protektuil las.

2. E muršen thaj e džuvljan si čačipen te prandin pes te si len berša pala godo.

3. Našti kerel pes o prandipen te jekh katar e manuša save prandin pes či kamel.

4. E theme save somnisarde kava Pakto ka keren e aktivitetura po drom te den egalutne čačimata e muršenge thaj e džuvljange save si prandime thaj vi kana kamen te phagaven godo prandipen.Te si o prandipen phagardino ka kerel pes o decizji sar ka protektuin pes e čhavre.

Kotor 24

1. Svakone čhavore, bi diferenciako pala e rasa, kolori, dal si murš vaj džuvlji, čhib, religia, nacional thaj societatosko bučim, barvalipen vaj bijandipen, si čačipen pe protekcia katar leski familia, societato thaj o them kaj trail.

2. Svako čhavoro ka registruil pes kana bijanel pes thaj ka avel lese dindo anav.

3. Svakone čhavore si čačipen po themutnipen.

Kotor 25

Svakone civilo bi diferenciako savo si ramosardino ando paragrafo 2.kadale kotoresko si čačipen thaj šaipen:

a) te kerel varesavi oficial butji vaj korkore vaj perdal pire reprezentantura;

b) te alosarel thaj te avel alosardino pe alosarimata, te si les egalutno alosarimasko čačipen sar vi averen;

c) te egalutne kondicienca sar vi aver kerel varesavi oficialo butji ande piro them.

Kotor 26

Savore si anglal o zakono jekh sar aver thaj savoren si čačipen pe egalutni zakoneski protekcia bi diferenciako. O zakono ka opril svako diskriminacia thaj ka del garancia savorenge pala zurali protekcia kontra svako diskriminacia, specialo pala e diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, dal si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, religia, politikako vaj aver gindipen, nacional vaj societatosko bučim, barvalipen vaj varesavo aver statuso.

Kotor 27

Ande thema kaj train/dživdinen etnikane, religiake vaj čhibake minoritetura e manušen save si membrura kadale minoritetorenge si šaipen te vael len lengo kulturako dživdipen, te slobodo sikaven thaj vazden opre piri religia vaj te vakaren pe piri čhib.

Kotor 28

1. Ka kerel pes o komiteto pala e manušenge čačimata/xakaja (maj dur ande akava Pakto ka akharel pes Komiteto). Kadale komiteto ka avel dešu-oxto membrura thaj les ka aven varesave funkcie;

2. E komitetoske membrura ka aven e manuša andar e thema save somnisarde kava Pakto thaj von trubun te aven respektuime manuša saven si baro morali thaj save džanen but pala e manušikane čačimata.Ka lel pes sama sode si importanto te ande kava komiteto len than e manuša saven si juristikani expirianca.

3. E membrura e komitetoske alosaren pes thaj len than ando komiteto ande piro anav.

Kotor 29

1. E membrura e komitetoske alosaren pes po garudino alosaripen katar o lil savo si kerdino pe principura save si vazdine opre ando kotor 28. Kadale principura khetane vazde opre e thema save si membrura kadale Paktosko.

2. Svako them savo si membro kadale Paktosko šaj del sugestia pala duj pire manuša save ka aven membro kadale Komitetosko.Kadale manušen trubul te avel themutnipen kodole themesko savo dia sugestia pala lende.

3. Jekh manuš šaj avel butivar membro e Komitetosko.

Kotor 30

1. Maj angluno alosaripen ka kerel pes maj but šov čhon katar o djes kana kadale Pakto avel čači zor.

2. Maj cerra štar čhon anglal o djes kana kana alosrael pes o Komiteto ande relacia pala o kotor 34. o general sekretari Jekhethaneske naciengo lilesa akharel e themen save si membrura kadale Paktosko te alosaren e kandidaturen pe save von gindin kaj šaj aven membrura e Komitetosko.kava proceso kerel pes vi kana šuvel pes ando Komiteto o membro savo ka avel ando-than varesave avere manušesko savo našti maj but te avel ando Komiteto.

3. General sekretari Jekhathaneske naciengo ke kerel jekh lista pala e kandidatura e komitetoske,thaj ka ramol/lekharel andar save thema aven thaj maj palal kadi lista ka bičhalel sa e themenge save si membrura kadale paktoske maj but jekh čhon anglal e alosarimata.

4. E membrura e komitetoske alosaren pes po kidipen e themengo save si membrura e Paktoske savo kerel o general sekretari Jekhethaneske naciengo ando bešipasko than e organizaciako.Pe kava kidipen pe savo trubun te aven mej cerra duj trite kotora e themenge save si membrura e paktoske (kvorumo) ka alosaren pes kodola kandodatura saven si maj but glasura thaj apsoluto butipen e glasonengo katar e thema save si membrura thaj save si ande godo momento prezentuime po alosaripen.

Kotor 31

1. Ando Komiteto našti avel maj but jekhe manušestar andar jekh them .

2. Kana keren pes e komitetoske alosarimata ka lel pes sama te ande leste alosaren pes e manuša andar sa e thema.

Kotor 32

1. E Komitetoske membrura alosaren pes pe štar-beršengo periodo.Von šaj aven palpale alosardine te e thema katar aven den sugestia pala lende vadži jekhvar.O mandato pala e inja manuša save si alosardine pe maj anglune alosarimata agoril pes pala duj berša;maj palal maj anglune alosarimatengi e anava kadale membrurengi ka aven alosardine po loto katar o prezidento e kidipasko ande relacia pala o paragrafo 4. 30-to kotor.

2. Kana nakhel o mandato ka keren pes e alosarimata ande relacia pala e paragrafura thaj e kotora andar kava Pakto.

Kotor 33

1. Te si godo khetano gindipen avere membrurengo kaj jekh membro e Komitetosko či kerel maj but piri butji na numaj pe jekh vrama, o prezidento e Komitetosko phenel godo e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo maj palal del avri kaj si jekh čučo than pe savo sasa o manuš savo našti maj but kerel kadi butji.

2. Te varesavo membro e Komitetosko merel vaj či kamel maj but te kerel kadi butji o prezidento so maj sigo del kadi informacia e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo tradel avri e informacia kaj si jekh čučo than ando Komiteto.

Kotor 34

1. Kana si e informacia tradini avri kaj si jekh čučo than ando Komiteto ande relacia pala o kotor 33. thaj te o mandato e membrosko savo trubul te avel parudino na agoril pes ande šov-čhonengo periodo katar o djes kana si oficielo tradino avri kaj si jekh čučo than, o general sekretari Jekhethaneske naciengo tradel kadi informacia sa e themenge save si membrura kadale Paktosko, save šaj ande duj-čhonengo periodo den sugestia pala pire kandidatura ande relacia pala e paragrafura andar o 29-to kotor, po drom te šuvel pes varesavo nevo manuš po čučo than ando Komiteto.

2. O General sekretari Jekhethaneske naciengo ka kerel abecedaki lista kandidatorengi thaj ka bičhalel e themenge save si membrura kadale Paktosko. O alosaripen ka kerel pes ande relacia pala e paragrafura andar kava Pakto.

3. Svako membro e Komitetosko savo si alosardino po than savo ačhilo čučo ande relacia pala o kotor 33. Lel than ando butjaripen e Komitetosko katar o djes kana agorisarda pes o mandato e membrosko kasko than ačhilo čučo ande relacia pala o 33-to kotor kadale Paktosko.

Kotor 35

E membrura Komitetoske šaj akceptuin/aresen vi e pokin muklipasa General bešipasko Jekhethaneske naciengo telal e kondicie save ka vazdel opre o General bešipen samasa sode si importanto thaj responsabilo o Komiteto.

Kotor 36

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo del žutipen (love,manuša) savo trubul e Komitetoske te so maj lačhe kerel piri butji.

Kotor 37

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo akharel e Komitetoske membruren po maj angluno kidipen ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo.

2. Palal o angluno kidipen, o Komiteto khetanil pes kana si godo ramosardino ande lengo butjaripasko lil.

3. Kidipa e Komitetoske keren pes ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande Jekhethaneske naciengo departmano ando foro Geneva.

Kotor 38

Svako membro e Komitetosko trubul maj anglal deso ka avel membro te del vakaripen po kidipen pe savo trubul te phenel kaj užes thaj lačhe kerel piri butji.

Kotor 39

1. O Komiteto alosarel pire manušen pe duj-beršengo periodo.Von našti palpale te alosaren pes.

2. O Komiteto korkore kerel piro butjarimasko lil;vov ka intjarel ande peste vi kadala paragrafura:

a) dešu-duj membrura keren o kvorumo;

b) decizja e Komitetoske keren pes perdal glasonengo butipen membrurengo save si prezentuime po kidipen.

Kotor 40

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den raportura pala e aktivitetura save keren po drom te realizuin e čačimata andar kava Pakto sar vi te ramon sarsave anglunipa kerde po drom te e manuša xatjaren kadala čačimata:

a) ande jakh-beršesko periodo katar o djes kana kadale Pakto sasa čači zor ande kodo them;

b) kana o Komiteto godo kamel.

2. Sa e raportura ka bičhalen pes general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel len e Komitetoske savo ka kerel lengi analiza. Ando raporto ka sikavel pes, te godo trubul, pe faktura thaj pharimata save si problemo po drom te o Pakto(leske kotora) lačhe realizuin pes.

3. O general sekretari Jekhethaneske naciengo šaj maj palal kana kerel konsultacie e Komitetosa del e raportura varesave special institucienge.

4. O Komiteto kerel analiza pala e raportura save si dinde katar e thema save sominisarde kava Pakto.Vov bičhalel kadale themenge vi raportura save vov (o Komiteto)kerda sar vi varesave general sugestie.O Komiteto šaj bičhalel e Konzilonenge pala e ekonomia tha social butja e sugestie khetane e lilesa savo akceptuisarda katar e thema save somnisarde kava Pakto.

5. E thema save somnisarde kava Pakto šaj den e Komitetoske gindimata pala sa e ugestie save ka keren pes ande relacia pala e paragrafo 4.kadale kotoresko.

Kotor 41

1. Svako them savo somnisarda kava pakto šaj akharel pes po kava kotor ,kana godo kamel, thaj te phenel kaj lel kava Komiteto sar čačo te akceptuil thaj kerel analiza pala e raportura ande save varesavo them, savo somnisarda kava Pakto, phenel kaj aver them andar o Pakto či kerel sar trubul pire obligacie.E raportura save si bičhaldine pe baza kadale kotoresko šaj akceptuin pes vaj šaj kerel pes lengi analiza numaj te godo kerda o them savo del pakiv e Komitetoske.O Komiteto či ka akceptuil e raportura katar e thema save či den pakiv lese. Ande relacia pala e raportura save ka akceptuin pes ka keren pes kadala aktivitetura:

a) te jekh them savo somnisarda kava Pakto gindil kaj varesavo aver them andar o Pakto či utilizil e paragrafura e Paktoske atoska o them savo kava gindil šaj bičhalel lil godole themese ande savo ka phenel so naj lačhe.Ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana o them akceptuisarda o lil vov trubul te iril o lil vaj te phenel e themse savo bičhalda o lil so si thaj sar si.

b) Te ande šov-čhonengo periodo, katar o djes kana o them akceptuisarda o lil katar aver them o problemo vadži naj phagardino vi jekh vi aver them ka bičhalen pire lila e Komitetoske thaj ka bičhalen godo lil vi jekh averese.

c) O Komiteto šaj kerel varesavo decizji numaj kana dikhel kaj si sa utilizuime,sa juristikane draba, ande relacia pala sa e barvalipa maškar-themutne čačipaske.Kava drom či utilizuil pes kana e utilizacia juristikane drabengi lungarel o proceso.

d) O Komiteto kerel e kidimata kana kerel analiza raporturengi andar kava kotor.

e) Ande relacia pala o punkto c) o Komiteto ka avel serviso e themenge saven si problemo jekh averesa po drom te kerel pes jekh amalikani solucia thaj te respektuin pes e manušikane čačimata thaj slobode save respektuil vi kava Pakto.

f) Pala svako kazuso savo si bičhaldino o Komiteto šaj rodel katar e thema saven si problemo jekh averesa te den sa e informacie save si importante pala o kazuso.

g) E themen, saven si problemo jekh averesa save si vazdine opre ando paragrafo b),si čačipen te aven prezentuime ande vrama kana o Komiteto kerel analiza pala o pučipen thaj te vakarimasa (direkto) vaj lilesa (indirekto) phenen pire sugestie.

h)E Komiteto si obligacia te del o raporto ande dešu-duj čhonengo periodo/vrama katar o djes kana akceptuisarda raporto pala savo vakarel pes ando punkto b)

i) te si vazdini opre e solucia ande relacia pala e paragrfura andar o punkto e),o Komiteto ande piro raporto ka limitiril pes pe faktura so sasa thaj sarsavi si solucia kerdini.

j) te e solucia ande relacia pala punkto e) našti vazda pes opre o Komiteto skurto ande faktura ka phenel sostar. O ramosardino teksto pala dinde sugestie thaj e sugestie save si numaj phendine katar e thema save sesa subjekto e kazusosko ka del pes khetane e raportosa.O raporto ka bičhalel pes vi kadale themenge.

2. E paragrafuren, kadale kotoresako, ka avel čači zor kana deš thema save somnisarde kava Pakto den piro vakaripen ande relacia pala o paragrafo 1) kadale kotoresko. Kadale vakarimata e thema save somnisarde kava Pakto ka deponuin ka general sekretari Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel lengi korespodencia vi avere themenge save somnisarde kava Pakto. O vakaripen šaj cirdel pes ande svako vrama jekhe lilesa savo trubul te bičhalel pes e general sekretarese. Kava cirdipen či ka avel ande relacia varesave pučipasa pala savo lia te kerel pes analiza;Kana o general sekretari akceptuil o vakaripen ande savo o them phenel kaj kamel te cirdel pes, katar godo them či akceptuil pes maj but či jekh raporto te o them palapale či del piro vakaripen.

Kotor 42

1.a) Te varesavo pučipen savo si bičhaldino e Komitetose ande relacia pala o kotor 41. naj phagardino lošasa pe liduj thema maškar save sas o problemo,o Komiteto šaj muklipasa kadale themengo te kerel ad hoc komisia pala o “palem-phralipen”.Kadi Komisia ka del vojasa sa piro ažutipen themenge maškar save si o problemo po drom te kerel pes jekh amalikani solucia pe baza savi respektuil vi o Pakto.

b) Ande Komisia bešen šov membrura muklipasa e themengo kasko problemo trubul te phagarel pes.Te kadala thema či phanden maškar peste ko ka aven e membrura e Komisiaki ande trin-čhonengo periodo e membruren ka alosarel e Komisia po garudino alosaripen.

2. E membrura e Komisiake keren kadi butji ande piro anav.Von našti aven katar e thema savengo problemo e Komisia trubul te phagarel. E membrura e Komisiaki našti te aven či e manuša andar e thema save či somnisarde o Pakto thaj maj palal e membrura e Komisiaki našti aven či e thema save či die piro vakaripen ande relacia pala o kotor 41. kadale Paktosko.

3. E Komisia ka alosarel pire prezidento thaj ka kerel piro butjarimasko lil.

4. E Komisia normalo kerel pire kidimata ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande ofiso Jekhethaneske naciengo ande foro Geneva.Kadale kidimata šaj keren pes vi po than kaj godo e membrura e Komisiake khetane e general sekretaresa Jekhethaneske naciengo kamen.

5. O Sekretariato andar o kotor 36. del pire servisura e Komisienge ande relacia pala kava kotor.

6. E informacie save akceptuil thaj kerel lengi analiza o Komiteto šaj utilizil e Komisia,pal e Komisia šaj rodel katar e thema saven si intereso te del len sa informacie save trubun len.

7. Kana kerda analiza pala sa e pučipa ande relacia pala e čačimata save si vazdine ande akava Pakto maj but ande dešu-duje čhonengo periodo e Komisia del raporto e Komitetoske prezidentose savo maj dur del informacia e themenge saven si intereso;

a) te e Komisia ande dešu-duje čhonengo periodo našti phagavel o problemo voj ka ramol ande piro raporto dži kaj aresli po drom te phagavel o problemo;

b) te e thema maškar peste phagarde o problemo e Komisia ka ramol sarsavi solucia e thema vazde maškar peste thaj so si e faktura;

c) te či phagarda pes o problemo ande relacia e punktoski b),e Komisia ramol ande piro raporto e konkluzie pala sa e faktura save si ande relacia pala o problemo maškar e thema save krisin pes maškar peste sar vi pire gindipa sar šaj te phagavel pes o problemo.Kava raporto intjarel ande peste ramosarde sugestie thaj vi vakarimaske sugestie save die e thema save krisin pes maškar peste;

d) te si o raporto e Komisiako dindo ande relacia punktosa c) e thema save krisin pes maškar peste ka phenen godo e Komitetoske prezidentose, ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana akceptuisarde o raporto, čaljol lenge vaj na e Komisiako raporto.

8. E paragrafura kadale kotoresko či dukhaven e Komitetoske ingerencie save si ramome ando kotor 41.

9. Sa e pokinimata Komisiake membrureske egal ka pharuven maškar peste e thema save krisin pes pal e estimacia kerel o sekretari Jekhethaneske naciengo.

10. General sekretare Jekhethaneske naciengo si šaipen,te godo trubul,te pokinel e Komisiake membrurenge pala lengi butji maj anglal deso e thema save krisin pes godo keren ande relacia pala o punkto 9. kadale kotoresko.

Kotor 43

Komitetoske membrura thaj e membrura andar e ad hoc Komisia pala o “palem phralipen” save šaj aven alavardine ande relacia kotoresa 42, si čačipen pe prvilegie thaj imuniteto savo del pes e manušen save keren varesavi butji pala e Jekhethaneske nacie kade sar si vi phendino ande varesave kotora Konvenciaki pala e privilegie thaj imunitetura Jekhethaneske naciengo.

Kotor 44

O paragrafo pala e utilizacia kadale Paktoski ka kerel pes telal e kondicie save si vazdine pala e manušikane čačimata thaj ande relacia maj bare zakoneske instrumenturenca thaj Konvencianca Jekhethaneske naciengo thaj special instituciengo.E themenge či ka opril pes te arakhen varesavo aver drom sar te phagaven o problemo ande relacia pala general vaj special maškar-themutne kontrakturenca save si ande godola thema pe čači zor.

Kotor 45

O Komiteto del svako berš raporto e Jekhethaneske nacienge pala piro butjaripen perdal e ekonomiake thaj social konzilura.

Kotor 46

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen paragrafurengo andar o Charteri Jekhethaneske naciengo thaj maj bare zakonengo special instituciengo ande save užes phenel pes relacia thaj responsabiliteto Jekhethaneske nacienge organurengo thaj special instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel kava Pakto.

Kotor 47

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen e čašimasko savo si e themengo vaj svako naciako te apsoluto thaj slobodo utilizuin pire natural barvalimata.

Kotor 48

1. Kava Pakto si putardo pala o somnipen svakone themse savo si membro Organizaciako pala Jekhethaneske nacie,savakone themese savo si membro lenge special insitucienge,svakone themese savo somnisarda o statuto Maškarthemutne čačipaske krisosko thaj svakone avere themese kas akharel e general kidipen Jekhethaneske naciengo te avel membro kadale Paktosko.

2. Kava Pakto perel telal e ratifikacia.E instrumentura pala e ratifikacia ka deponuin pes ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

3. Kava Pakto ka avel putardino pala o somnipen svakone themese pe savo gindil pes o paragrafo 1.kadale kotoresko.

4. O le-thanipen avere themengo ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o le-thanipen ka general sekretari Jekhthaneske naciengo.

5. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka phenel, informišil, sa e themen save somnisarde kava Pakto ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia vaj ko si o nevo them savo kamel te lel than.

Kotor 49

1. Kadale Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana deponuil pes tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ando Pakto maj palal kana deponuil tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia.E Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana godo them deponuil piro instrumento pala e ratifikacia.

Kotor 50

E paragrafura kadale Paktosko utilizin pes pe kompleto them bi limitosko.

Kotor 51

1. Svako them savo si membro kadale paktosko šaj del sugestia pala lesko parudipen vaj sugestija so trubul vadži te ramol pes ando Pakto thaj godo teksto te bičhalel general sekretareske Jekhethaneske naciengo.General sekretari ka bičhalel e sugestie vaj parudimata e themenge save si membrura e Paktoske pučipasa kamen vaj na te kerel pes konferencia pe savi ka kerel pes analiza trubul vaj na te akceptuin pes e themenge sugestie. Te maj cerra jekh-trito kotor e themengo kamel te kerel e konferencia atoska o general sekretari ka kerel e konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo. Svako parudipen vaj nevipen pala savo alosaren maj but katar opaš thema save ande godo momento si po alosaripen ka akceptuil pes katar o General kidipen Jekhethaneske naciengo.

2. Kadale parudimata vaj nevimata ka aven pe čači zor kana akceptuil len o General kidipen Jekhethaneske naciengo thaj kana avel akceptuime katar duj-trite kotora themengo save si membrura e Paktoske.

3. Kana kadale parudimata vaj nevimata aven pe čači zor von ka aven obligacia pala sa e thema save akceptuisarde len pal aver thema ačhen phandine paragrafurenca kadale Paktoske thaj e parudimatenca tha nevimatenca save maj anglal akceptuisarde.

Kotor 52

Vi paša e informacia savi ka del pes thaj pala savi si ramome ando paragrafo 5. Kotor 48. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen ande relacia pala o paragrafo 1. kotor 48:

a) pala e somnipa save si šuvdine pe kava Pakto thaj pala e ratifikaciake instrumentura pala o le-thenipen save si deponouime ande relacia pala o kotor 48;

b) pala o djes kana avel pe čači zor kava Pakto ande relacia pala o kotor 49. thaj pala o djes kana avel pe čači zor svako parudipen vaj nevipen ande relacia e kotoreski 51.

Kotor 53

1. Kava Pakto savo si ramosardino pe: anglikani, kinezikani, španolikani, francikani thaj rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Organizaciaki jekhethaneske naciengi.

2. General sekretari Jekhethaneske naciengo ka del o teksto kadale Paktosko svakone themese pe savo gindil pes ando kotor 48.
====================================================================================
Konvencia pala e manušikane čačimata, bazične slobode thaj lengo arakhipen/protekcia - Romani language version of substantive provisions of the European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms

4 June 2004

Kerdino ande foro Rome, 4-to novembri 1950. berš

E thema save die signatura/somnato telal kadi konvencia, sar membrura pala e Europako khetanipen,

Ande relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata savo o generalno kongreso jekhethaneske naciengo trada oficielno avri ando 10-to decembri 1948 berš;

Gindosa kaj kadale deklaracia si sar reslipen te garantuil e čačimata save si andre ramome;

Gindosa kaj si e Europake kongresosko reslipen/ciljo te kerelpe so majbaro khetanipen maškar leske membrura te buvljarelpe thaj arakhenpe e bazične čačimata thaj slobode sar jekh katar e droma pe savo trubul te džalpe;

E Europako kongreso vadži jekh drom/inke jekhvar phenda kaj si e manušeski sloboda baza pala e saste lumaki čačimata thaj paća ande sasti luma thaj kaj kava majlačhe šaj te realizuilpe maškar e politikaki demokratia, pe jekh rig, thaj pe dujto rig kava šaj te realizuilpe te sa e manušen si gindo kaj trubun te respektuinpe e manušenge čačimata;

Kamipasa te sar e Europake themeske governura saven si jekh gindipen thaj jekh politikaki tradicia, idealura, slobode thaj čačimata keren khatane jekh akcia te realizuin e čačimata save si ramome ande univerzalno deklaracia,

Khetane kerde kadale kotora:

JEKTO šERUTNO KOTOR

Kotor 1

E thema save kerde kadi konvencija garantuin svakonese čačimata thaj slobode save si ramosarde/skrinisarde ando jekto kotor kadale konvencijako.

Kotor 2

1. Čačipen po trajo/dživdipen si svakone manušes thaj godo si protektuime zakonosa. Khonik khanikas či tromal te mudarel numaj o krisi šaj anel decizji pala e manušesko mudaripen te o manuš kerda baro došalipen.

2. Te o manuš arakhel pes thaj te maudarda avere manuše godolese/vaš odi kaj aver manuš kamla te mudarel les godo či lel pe kontra o čačipen/zakono.
a) Varesavo mudaripen či lelpe kontra o zakono te sas kerdino te arakhelpe/protektuilpe varesavo manuš katar o dukhavipen;
b) Či lel pe’ kontra o zakono/čačipen kana o šngalo/policiako manuš šuvel došale manuše ando phanglipen;
c) Či lel pe kontra o zakono/čačipen te e policia/šngale keren aktivitetuta kontra e violencia.

Kotor 3

Khonik khanikas či tromal te dukhavel.

Kotor 4

1. O manuš manuše či tromal te kinel thaj bikinel.

2. Khonik khanikas či tromal te tradel te kerel varesavi butji savi o manuš či kamel.

3. Tradipen po butjartipe naj:
a) e butji savi o manuš kerel kana si an phanglipe savi si an relacija pala o kotor

5. an kadi konvencija;
b) e butji kana o manuš džal an armija/katenija vol kana kerel varesavi aver butji andothan te či kamel te džal an armija/katenija;
c) e butji savi o manuš kerel kana si ando them varesavi bari kriza;
d) e butji savi si kotor katar e manušeski civilno obligacija.

Kotor 5

1. Svakones si čačipen pe sloboda thaj te arakhel/protektuil piro manušipen. Khonik khanikastar či tromal te lel leski sloboda numaj te:

a) o krisi anel decizji kaj si o manuš bango atunči/atoska o manuš šaj džal ando phanglipe;
b) te si o manuš phanglino godolese kaj či kerda vareso so sas leski obligacija an relacija pala e themesko čačipen;
c) te si o manuš phanglino godolese kaj o krisi trubul te krisil kontra leste;
d) te šuvelpe an phanglipe varesavo manuš saves naj deš-ohto berš savo kerda varesavi doš thaj o krisi kamel te šuvel/thol les an varesavi specijalno institucija pala e terne manuša;
e) te si o manuš phanglino godolese kaj si nasvalo thaj godo nasvalipe šaj te džal vi pe aver manuša, te si o manuš dilo, te si alkoholiko, te o manuš phirel dromenca thaj te naj les kher;
f) te na delpe varesave manušese šaipen te del ando varesavo them, vol te e policia kerel varesave aktivitetura ande direkcija te kerel varesave manušeski deportacija vol extradicia.

2. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipe ka avel informišime, ka phenelpe lese, pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen.

3. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipen ande relacija pala o kotor 1/c ka avel so majsigo bičhaldino ka krisari vol varesavo aver oficielno manuš saves si oficielno šaipen te krisarel. E došale manušeske ka krisilpe an na-lungo vrama/periodo thaj te na avel bango ka avel muklino pe sloboda. Kana o došalo manuš mukelpe pe sloboda trubul les garancija kaj ka avel/irilpe po krisipen.

4. Svakone manušes savo si tradino ando phanglipen si čačipen te oficielno džanel sostar si šuvdino ando phanglipen thaj te arakhelpe kaj naj bango, trubul te mukelpe andar o phanglipen.

5. Svakone manušes savo si šuvdino ano phanglipen bi-došalipasko/bi-bangipasko si čačipen te rodel katar o krisi kompenzacia.

Kotor 6

1. Svakones si šaipen kana anelpe decizja pala leske civilne čačipena thaj obligacije, vol te vareko tradel les po krisi, te rodel oficijelno krisipe. O krisipe šaj kerelpe oficijelno vol šaj kerelpe prohibicija te na aven e žurnalistura te si godo an themesko intereso, te godo rumul o morali, te si godo an intereso pala e manuša savenge krisilpe saven naj deš-ohto berš, te si godo an intereso pala e manuša te keren pe protekcija pala lengo trajo.

2. Svako ko si tradino po krisi ka avel užo dzi kaj o krisi či arakhel leski doš.

3. Svakones ko si tradino po krisi si kadala čačipena:

a) te so maj sigo džanel sostar si tradino an phanglipe thaj godo trubul te phenel pe’ lese pe čib savi hatjarel;
b) te si les vrama te kerel piri protekcija anglal o krisi;
c) te kerel protekcija anglal o krisi vol korkore vol perdal piro reprezentanto volte naj les love te o krisi arakhel lese varekas ko ka kerel leske protekcija;
d) te pučel oficijelno anglal o krisi e manušen save džanen so si lesko bangipe vol te kerel kade te vareko aver oficijelno anglal o krisi pučel e manušen so si lesko bangipe. Pe aver rig o krisi trubul te pučel oficijelno vi e manušen save džanen kaj o manuš saveske krisarelpe naj bango;
e) te o manuš saveske krisilpe či hatjarel e čhib pe savo kerelpe krisipen kontra leste o krisi trubul te arakhel lese e manuše savo ka kerel leske translacija pe čhib savi vov hatjarel.

Kotor 7

1. Khonik našti avel bango te kerda varesavo bangipe ande vrama kana godo oficijelno naj sas bangipe ni po raštrako/themesko čačipen ni po maškarthemutno čačipen. Pe aver rig o krisi našti vazdel majbari doš e manušeske deso so godo o čačipen phenda ande vrama kana si o bangipe kerdino.

2. Kava so si skrinisardo an kotor 7/1 či trubul te lelpe nasul. Te o manuš kerda vaesavo nasulipe savo si kontra o manušipe vov ka avel tradino po krisi.

Kotor 8

1. Svakones si čačipen po familijako thaj privatno trajo, thaj khonik khan ikaske lila či tromal te ginavel.

2. E šerutne institucije či troman te phagaven kadale čačimata, save si ramome ando paragrafo 1. kadale kotoresko. Kadale čačimata šaj phagavenpe numaj te si goda ande themesko intereso.

Kotor 9

1. Svakones si čačipen te slobodo gindil, thaj te sikavel piri patjiv/religia. Kava čačipen del šaipen vi te lel pe (pharuvel pe’) aver patjiv. O manuš šaj vol korkore vol khetane averenca, oficijelno vol privatno ten kerel piri patjiv.

2. Svakones si sloboda te alosarel e religija savi kamel thaj e prohibicia pala e religija šaj keren numaj e themeske čačipake institucie an relacia pala o zakono te protektuinpe e themeske interesura, o sastipen o morali vol te prtektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge.

Kotor 10

1. Svakones si čačipen po slobodno vakaripen. Svakones si čačipen pe piro gindipen. Svakones si čačipen pe piro gindipen.

2. Sar kadale slobode cirden pala peste vi varesave responsabilitetura e themeske institucie ka keren vi varesave limitura ande relacia pala o zakono thaj save si ando intereso pala e nacia, pala o teritorialno integriteto, save si kontra o kriminalo, pala e moralno thaj sastipaski protekcia, te protektuiilpe e manušengo respekto, te protektuinpe varesave intimne/garudine informacie, te protektuilpe o krisi thaj lesko respekto.

Kotor 11

1. Svakones manušes si čačipen te khetanilpe avere manušenca thaj vi te kerel o sindikato vol te avel e sindikatosko mambro thaj kade te protektuil pire interesura.

2. Pala kadala čačimata ka kerenpe cikne limitura save si ande zakonengero fremo thaj save si ando nacionalno intereso, save si kontra o kriminalo, te protektuilpe e manušengo sastipen thaj o morali, te protektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge. Kadale kotoresa či kerelpe limito te e manuša save butjaren ande oficielne institucie sar policia, armia/katona keren godo ando fremo pire butjako.

Kotor 12

E džuvlja thaj murša saven si berš pala o prandipen šaj prandipe thaj šaj keren piri familija an ralacija pala e themeske zakonura thaj čačimata.

Kotor 13

Svakonese kaske si phagarde e čačimata thaj e slobode ande relacia pala kadi konvencia si šaipen po jurisdikano drabo anglal e nacionalne institucie bi diferenciako ko phagarda e manušeske čačimata, dal si godo manuš kaj kerel oficielno themeski butji vol na.

Kotor 14

Čačipen pe slobode save si ramome ande kadi konvencia si svakones bi diferenciako dal si o manuš murš vol džuvlji, bi diferenciako pe rasa, po kolori/farba, pe čhib, pe religia, politikako vol aver gindipen, nacionalno vol socialno statuso, konekcia varesave nacional-minoritetosa, si o manuš barvalo vol na, kaj si biandino vol aver statuso.

Kotor 15

1. Kana si varesavo maripen vol aver baro bilačhipen pala e nacia o them, leske oficielne institucie šaj keren vi aktivitetura save naj an relacija kadale konvenciasa. Kava phagaripen e konvenciako kerelpe numaj kana si varesavi importantno situacia numaj vi atoska o phagaripen trubul te avel ande relacija e maškathemune čačimatenca.

2. O angluno paragrafo kadale konvenciako či del šaipen te na respektuilpe kotor 2. kadale konvenciako, numaj te varesavo manuš avel mudardino ando maripen vol te si kerdino vareso ande relacia pala o kotor 3,4(paragrafo 1.) thaj kotor 7.

3. Svako them savo dija piri signatura telal kadi konvencija šaj lel pire čačimata te cirdelpe pe rig numaj kadalestar trubul te informišil e general sekretare Europake kongresoske thaj te phenal save aktivitetura ka kerel thaj sostar. O them majpalal informišil e Europake kongreso kana ka ačhavel kadale aktivitetura thaj kana ka lenpe palal e konvenciake kotora.

Kotor 16

Či jekh paragrafo andar e kotora 10, 11, 14 či tromal te hatjarelpe kade te e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či den e duralutne manušenge, save naj andar godo them, te keren politikake aktivitetura ande godo them.

Kotor 17

Khanči ande kadi konvencija či tromal te hatjarelpe kade te varesave themen, gruponen vol manušen si čačipen te keren varesave aktivitetura save džan ande direkcija te phagaren varesave slobode, vol te keren prohibicija pala varesave slobode majbut deso si godo ramosardino ande kadi konvencia.

Kotor 18

Limito pala varesave čačimata thaj slobode save si ramosardine ande kadi konvencia či ka hatjarenpe nasul/bilačhe thaj či troman te lenpe ande direkcija savi naj ando fremo kadale konvenciako.
====================================================================================
Fremuni konvencia pala e protekcia/ arakhipen nacional minoriteturengi - The Framework Convention for the Protectionof National Minorities

20 May 2005

(Strasbourg, 10-to novembri 1994-to berš)

# E thema save si membrura Europake Konziloske thaj aver thema save somnisarde kadi fremuni konvenciaÍľ
# Gindosa kaj si o areslipen Europake Konzilosko te kerel so maj baro jekhipen maškar pire membrura po drom te protektuil thaj te realizuil e idealura thaj e principura save si khetano barvalipenÍľ
# Gindosa kaj si maj lačho drom te realizuil pes kava areslipen protekcia e manušenge čačipengoÍľ
# Mangipasa te kerel pes godo so e themenge prezidentura save si membrura vazde ande Wiena ando 9-to oktobri 1993-to beršÍľ
# Mangipasa te prtektuin e nacional minoriteturenge čačimata save train pe lenge teritorieÍľ
# Gindosa kaj e historia sikada kaj si e protekcia nacional minoritetorenge maj vasno/importanto po drom te kava kontinento ačhel stabilnoÍľ
# Gindosa kaj jekh čačo, pluralistikano amalipen/societato trubul te respektuil na numaj etnikano,kulturako, lingvistikano thaj konfesionalno identiteto varesave manušesko savo si minoriteto kaj trubul te kerel kondicie te o manuš buvljarel piro identitetoÍľ
# Gindosa kaj si tolerancia thaj dialogo maškar e manuša importanto/vasno ando jekh societatoÍľ
# Gindosa kaj pala e prosperitetno Europa trubul bari ko-operacia maškar e lokalne thaj regionalne organura thaj gindosa kaj khonik či tromal te lel avereski teritoriaÍľ
# Respektosa pala e konvencia vaš e protekcia manušikane čačimaski thaj bazikane slobodimata vi ande relacia e protokolurencaÍľ
# Respektosa pala e obligacie po drom te protektuin pes nacional minoritetura andar e konvencia thaj andar e deklaracia Jekhethaneske Naciengi thaj andar e dokumentura katar e konferencia pala e Europaki ko-operacia, thaj specialno pala e dokumentura andar o Kopenhagen 29.-to jun 1990-to beršÍľ
# Mangipasa te keren principura save trubun te respektuin pes te ande thema save si membrura thaj vi ande aver thema save šaj len kava instrumento kerel pes protekcia pala e nacional minoritetura lenge čačimata thaj slobodimata respektosa pala o teritorial integriteto thaj vi nacionalo integriteto e themengoÍľ
# Mangipasa te realizuin e principura save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia respektosa pala e nacionalne zakonura thaj e governonge politikaÍľ

Khetane phande:

Ĺ ero I

Kotor 1.

Protekcia nacional minoritetorenge lenge čačimata thaj slobodimata si jekh katar šerutne butja ande fremo e maškarthemutne protekciasa vaš e manušikane čačimata thaj kadale aktivitetura len pes sar maškar-themuni ko-operacia.

Kotor 2.

E paragrafura kadale konvenciake ka utilizuin pes numaj lačhipasa, hatjarimasa thaj toleranciasa thaj maj palal ka respektuin pes e principura pala e lačhi ko-operacia maškar e thema.

Kotor 3.

1. Svako manuš savo si nacional-minoriteto ka avel slobodo te alosarel te avel dikhindo sar vi si vol na thaj či ka avel les bilačho statuso godolese kaj alosrda sar kamla.

2. E manušen save si nacional minoriteto si čačimata save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia vol korkore vol khetane averenca.

Ĺ ero II

Kotor 4.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka e nacional minoriteturenge garantuin egaliteto anglal o zakono thaj egalutni protekcia. Ande kava konteksto naj slobodo te kerel pes varesavi diskriminacia kontra varesavo manuš savo si nacional minoriteto.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka keren, kana trubul, e aktivitetura po drom te realizuil pes egaliteto maškar e manuša save si nacional minoriteto thaj aver save na-j ando kulturako, ekonomikano, politikano thaj societosko dživdipen. Ka lel pes sama pala e specifikane kondicie ande save dživdinen varesave nacional minoritetura.

3. E aktivitetura save si oficielno vazdine opre ande relacia pala o paragrafo 2. či trubun te len pes sar diskriminacia.

Kotor 5.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren lačhe kondicie po drom te e nacional minoritetura arakhen thaj buvljaren piri kultura thaj protektuin piro identiteto, religia, čhib thaj e tradicia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj či keren e politika savi džal po drom te kerel asimilacia nacional minoriteturengi kontra lengi voja thaj ka protektuin kadale manušen katar svako akcia savi džal po drom te kerel asimilacia.

Kotor 6.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka vazden opre e tolerancia thaj maškar- kulturako dialogo thaj ka keren aktivitetura po drom te anglunaren respekto, hatjaripen, thaj ko-operacia maškar sa e manuša save train pe lengi teritoria, bi diferenciako pala lengo etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto specialno ande kultura, edukacia thaj informišipen.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes te keren e aktivitetura po drom te protektuin e manušen pe save si kerdini vol kerel pes tortura ,diskriminacia godolese kaj si len aver etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

Kotor 7.

E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin svakone manuše savo si nacionalo minoriteto te šaj slobodo kidel pes avere manušenca, te slobodo phenel godo so gindil, ande sosote patjal thaj savi religia kamel.

Kotor 8.

E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te oficielo phenen kaj svakone manuše savo si nacionalo minoriteto si čačipen te slobodo vakarel piri religia thaj te kerel religiake institucie thaj organizacie.

Kotor 9.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den čačipen svakone manušes savo si nacional minoriteto po slobodo vakaripen, po slobodo gindipen te slobodo akceptuil thaj bičhalel e informacie pe leski dajaki čhib. E thema save somnisrade kadi konvencia ande fremo pire jurisdikane sistemosko ka keren šaipen e nacional minoritetorenge te na aven diskriminuime ando informišipen.

2. O paragrafo 1. kadale konvenciako či kerel na-šaipen/prohibicia e themenge save somnisrade kadi konvencia te den e oficielne lila manušenge save si nacional minoritetura save kamen te keren radio, TV programura vol kompanie pala o filmo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren problemura e nacional minoriteturenge te von kamen te keren žurnala pe piri čhib. Ando fremo e zakonosko savo phenel pala o Radio thaj TV, e thema ka den čačipen e nacional minoriteturenge te keren e madia pala e mas-komunikacia pe piri čhib.

4. E thema save somnisrade kadi konvencia ando fremo pire jurisdikane sistemongo ka den šaipen e nacional minoriteturenge te keren butji ande media po drom te bararen e tolerancia thaj kulturako pluralizmo.

Kotor 10.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den svakone manušese savo si nacional minoriteto šaipen te vakaren pe piri dajaki čhib vi privato vi oficielo.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia ka keren šaipen te vakarel pes minoriteturengi čhib vi oficielo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te garantuin čačipen svakone manušese savo si nacional minoriteto te avel informišime pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen te šaj protektuil pes anglal o krisi pe čhib savi hatjarel, thaj te godo trubul, te o krisi del lese manuše savo ka ričhibarel leske o krisipen.

Kotor 11.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te svako manuš savo si nacional minoriteto utilizil piro familiako anav (patronim) thaj čačo anav pe piri čhib thaj godo ka avel lesko oficielno anav.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te svakone manušese savo si nacional minoriteto den čačipen te pe piri dajaki čhib šuvel varesave somnura, ramosarimata vol varesave aver informacie vol privato vol oficielo.

3. Pe thana kaj dživdinen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia, ando fremo pire jurisdikane sistemongo, ka šuven e tradicional anava, e vulicenge anava thaj aver topografikane simbolura pe čhib kodole nacional minoriteturengo te godo kamen e manuša save si nacional minoriteto.

Kotor 12.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura ande fremo edukaciako thaj rodipasko po drom te šukaren thaj bararen e kultura, čhib thaj e religia nacional minoriteturenge thaj vi e majoriteturenge.

2. Ande kava konteksto e thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoriteturenge te edukuin pire manušen save kamen te aven profesorura pala lengi dajaki čhib thaj maj palal von ka lotjharen e nacional minoriteturenge te kerel pes kontakto maškar e studentura save si nacional minoritetura thaj e profesorura.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den egalutno šaipen savorenge pala e edukacia.

Kotor 13.

1. Ando fremo pire edukaciake sistemosko e thema save somnisrade kadi konvencia ka den čačipen nacioal minoriteturenge te vi privato keren e institucie pala e edukacia.

2. Te e nacional minoritetura kamen te keren godo so si ramosardino ando paragrafo 1. e thema save die kava šaipen na-j obliguime te finansirin/den love pala gasave projektura.

Kotor 14.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia kaj svakone manušes savo si nacional minoriteto si šaipen te sitjuvel piri dajaki čhib.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto te von godo kamen o governo ka del lenge šaipen te sitjuven piri dajaki čhib vol te edukuin pes pe godi čhib.

3. O paragrafo 2. ka utilizil pes po drom te na kerel doš pala e čhib pe savi oficielno kerel pes edukacia ande godo them.

Kotor 15.

E thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoritetorenge te len than ando kulturako, societetosko, ekonomikano džuvdipen ande varesave oficielne kontaktura thaj specialno ande kodola kontaktura save save si importante e nacional minoriteturenge.

Kotor 16.

E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren e aktivitetura save džan po drom te keren egaliteto pe thana kaj train majbut e manuša save si nacional minoritetura de so e manuša save si majoriteto.

Kotor 17.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den šaipen e nacional minoriteturenge te keren kontaktura e manušenca save train ande aver thema thaj specialo e manušenca savenca si len khetano etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te na keren problemura e manušenge save si nacional minoritetura save kamen te len than ande varesave na-governoske organizacie(NGO) vi po nacionalo vi po internacionalo nivoo.

Kotor 18.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka dikhen te phanden avere themenca duj-themutne vol but-themutne kontraktura specialo po drom te protektuin e manušen save si nacional minoritetura.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura te keren ko-operacia/khetani butji po drom te ažutinen e nacional minoriteturenge.

Kotor 19.

E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te respektuin thaj utilizuin e principura andar e fremuni konvencia. E restrikcie ande relacia pala kadi konvencia ka keren pes numaj pe thana pe save e maškar-themutne jurisdikane instrumentura den godo šaipen.

Ĺ ero III

Kotor 20.

Svako manuš savo si nacional minoriteto trubul te respektuil e nacional zakonura thaj averenge čačimata thaj specialo e čačimata e themeske kaj trail sar vi averenge minoriteturenge čačimata.

Kotor 21.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar čačipen te vareko kerel vareso so si kontra maškar-themutno čačipen thaj specialo so si kontra o egaliteto maškar e manuša, kontra o teritorial integriteto thaj politikano egaliteto maškar e thema.

Kotor 22.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar limito vol kontra varesave manušikane čačimata save šaj aven protektuime zakonenca vol avere kontraktosa save ramosarde e thema save somnisarde kadi konvencia.

Kotor 23.

E čačimata thaj e slobodimata save si rezultato kadale konvenciako ka aven ande relacia e paragrafonenca andar kadi konvencia.

Ĺ ero IV

Kotor 24.

1. O komiteto e ministrengo Europake Konzilosko ka dikhel sar utilizuil pes kadi konvencia katar e thema save somnisarde kadi konvecia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia save naj membrura Europake Konzilosko ka len than ande implementaciako proceso pe modalitetura save ka keren pes.

Kotor 25.

1. Ande jekh-beršesko periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor o them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel raporto e General sekretareske Europake Konziloske save jurisdikane aktivitetura si kerdine po drom te realizuin pes e principura kadale konvenciaki.

2. Pala godo svako them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel e general sekretareske pe vramake periodura vol kana o komiteto ministrengo godo kamel, informacie save si vasne te realizuil pes kadi konvencia.

3. O general sekretari ka bičhalel e informacie e ministrurenge save si ando komiteto ande relacia pala e kondicie andar kava kotor.

Kotor 26.

1. O komiteto ministrengo khetane e experturenca ka dikhel dal si e aktivitetura save kerde e thema save somnisarde kadi konvencia, lačhe po drom te realizuin pes e principura andar kadi konvencia.

2. Ko thaj sar ka alosaren pes e expertura pala kadi butji ka dikhel o komiteto e ministrurengo ande jekh beršengo periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor.

Ĺ ero V

Kotor 27.

Kadi fremuni konvencia ka avel putardi svakone themese savo kamel te somnil las thaj savo si membro Europake Konzilosko. E konvencia ka avel putardi pala o somnato vi e themenge save e ministrurengo komiteto akharel te godo keren. E konvencia šaj ratifikuil pes, akceptuil pes vol šaj kerel pes laki konfirmacia. E instrumentura pala e ratifikacia, akceptacia vol ratifikacia ka aven deponuime ka General sekretari Europake Konzilosko.

Kotor 28.

1. Kadale konvencia ka avel čači zor po maj angluno djes ando čhon kana nakhel o trin čhonengo periodo katar o datumo kana e 12 thema save si membrura Europake Konzilosko die piro somnato telal kadi konvencia.

2. Svako them savo si membro Europake Konzilosko thaj savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te ažukarel trin čhon katar o djes kana somnisarda kadi konvencia te avel las čači zor thaj te aresen e ratifikaciake instrumentura.

Kotor 29.

1. Kana e konvencia avel čači zor thaj kana keren pes e konsultacie e themenca save somnisarde kadi konvencia o komiteto ande savo bešen e Europake ministrura ande relacia pala o kotor 20. Europake konziloske statutosko šaj akharel svakone theme savo si mebro Europake Konzilosko thaj savo či somnisarda kadi konvencia ande relacia pala o kotor 27. te somnil kadi konvencia.

2. Svako them savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te džanel kaj las ka avel čači zor maj angluno djes ando čhon palal trin čhonengo periodo katar o djes kana sesa deponuime e instrumentura pala o thanimasko linipen ka general sekretari Europake Konzilosko.

Kotor 30.

1. Svako them šaj ande vrama kana somnil vol deponuil pire ratifikaciake instrumentura phenel e teritoria kaj kamel te kadi konvencia utilizil pes.

2. Savko them šaj maj palal, lilesa savo ka bičhalel e General sekretarese, buvljarel e teritorie pe save kamel te kadi konvencia utilizil pes. Ande relacia pala kadi nevi teritoria e konvencia ka avel čači zor jekto djes ando čhon kana nakhel trin-čhonengo periodo katar o datumo/djes kana areslo godo lil e General sekretareske.

3. Svako mothovipen savo si ande relacia kadale duje maj anglune paragrafurenca šaj avel pala svako teritoria cirdini lilesa savo trubul te bičhalel pes e General sekretareske. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno čhonesko djes kana nakhel trin čhonengo periodo katar o datumo/djes kana aresli godi informacia katar o general sekretari.

Kotor 31.

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te cirdel piro somnato katar e konvencia jekhe lilesa savo trubul te bičhalel e General sekretareske Europake Konziloske.

2. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno djes ando čhon savo ka avel palal e šov čhonengo periodo katar o datumo kana e general sekretreske avilo o lil pala o cirdipen.

Kotor 32.

O General sekretari Europake Konzilosko ka phenel e themenge save si membrura Europake Konziloske avere themenge save somnisarde kadi konvencia thaj svakone themese savo kamel te somnil kadi konvencia:

a) savo them somnil e konvencia

b) ko deponuisrada e ratifikaciake instrumentura

c) svako datumo/djes kana thaj kaj kadale konvencia avel čači zor ande relacia pala o kotor 28, 29, 30.

d) Svako aver akto, informacia vol lil savo si ande relacia kadale konvenciasa.

E Konvencia si kerdini ando foro Strasbourg, po 10.-to novembri 1994.-to berš pe anglikani thaj francikani šhib. Liduj tekstura si jekh sar aver thaj po jekh kopia si deponuime ande Europake konzilosko arhivo. O General sekretari Europake Konzilosko ka del čače kopie svakone themese savo si membro Europake Konzilosko thaj ka del vi svakone themese savo si akhardino te somnil vo te lel than ande kadi konvencia.
Donate Now

> Challenge discrimination, promote equality
Be Informed

> Receive our newsletter and public announcements
Join Us

> Employment and internship opportunities
Al Jazeera: Expelling the Roma

4 August 2010



more ...

horizontal rule
CALL FOR SUBMISSIONS Roma Rights 2/2010 Funding Roma Rights: Structures, Practices, Challenges, Prospects

2 June 2010

The European Roma Rights Centre (ERRC) is looking for original articles and other submissions (book reviews, interviews with key figures and conference reports) from a broad range of disciplines addressing the topic: Funding Roma Rights: Structures, Practices, Challenges and Prospects.

more ...



European Roma Rights Centre

H-1016 Budapest
Naphegy tér 8.
Hungary

Phone: +36 1 4132200
Fax: +36 1 4132201
E-mail:office@errc.org

Employment and internship opportunities
====================================================================================

horizontal rule
Attacks against Roma in Hungary, the Czech Republic and the Slovak Republic

29 April 2010

Since January 2008, in Hungary, the Czech Republic and the Slovak Republic, anti-Roma violence has gained significant prominence in the media.