all peoples are brothers

Very nice picture

Lila romane 5

Arakhimasko konsenso vash e specialne trubujmata e minoritatengo: e sikavimata katar o Chapman v. UK - "An Emerging Concensus on the Special Needs of Minorities: The Lessons of Chapman v. UK"

4 June 2004

Luke Clements

K-o 18to Januarjo, 1998to bersh, e Evropako Kriss vash e Manushenge Chachimata dine avri e decizia vash o Chapman v. UK kaso, thaj aver shtar phangle kasuria. O shov-to kaso (Varey v. UK) sas nakhado katar o guverno UK dji kana areslo ke Kriss thaj khatar biformalno krissipe sas dino vash kado kaso.

Chapman v. UK si o palutno andar e serja vashnenge kasuria line katar e krissaria ando UK thaj Holandia marindos pes e restrikcienca karing e shajmata e Romenge ko beshipen ande khera. Pe angluni rig, kadala kasuria sikaven pes relevanto kodolenca andar e Evropake thema kaj e Roma inke djiven sar nomadi (phiren). Sa jekh, e kasuria vazden problemuria but vashne andar savorre Roma.

E facturia ando Chapman v. UK si but phralne kodolenge andar o angluno kaso savo e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata pakiaja, kodo anavdo Buckley v. UK (1996). I rajuni Chapman djivdias peske familiasa ande lengi karavana, savi von parkisarde pe kodo than savo lako sas. I phuv sas kaj o agor jekhe tikne gavesko thaj vi kana I rajuni Chapman manglias permisia te thol lan pe laki phuv, o konsilio chi kamlias (vi kana voj djivdias ande kodo than but bersha thaj nas lan than kaj te djivel). I rajuni Chapman sas protiv/mamuj e bikamlimasko e Krissengo andar o UK feri chi lias resultaturia lache.

E fakturia ande Varey v. UK sas phralne. Vi e manusha save ruje pes sas Roma thaj kinde thana kaj te parkin peske karavani. O than sas, orisar, tradicionalno usirime katar e Roma sar kampo thaj e rajesko thaj e rajuniako Varey mangipe vash e planifikaciaki permisia sas akceptuirime anglunes thaj pala kodo I decisia sas paruvdi katar jekh governosko ministro.

Ando UK, vareso so si specifichno e romenge si o phirimasko djivipen, thaj partikularno, I purani tradicia vash o djivipen ande karavani thaj aver phirimaske khera. I rajuni Chapman aba but phendias kaj avela virtualno imposibilo kaj e Roma te len permisia katar e autoriteturia te parkin peske karavani ande gava inke pe thana saven e Romen sas.

Ande Kriss phendias pes kaj 80 procenturia andar e gadje save mangle permisia te vazden khera pe thana save len sas aba line lan, thaj feri 20 procenturia andar e Romenge mangimata e permisiake te thon e karavani pe el thana saven len sas, sas akceptuime.

E rajuniako Buckley rovipen chi sas akceptuime ando 1996 to bersh soske e Kriss pakiaias ke e autoriteturia andar o UK chi sikade ke kerde bigogiarde butia. Von dine e rajuniake Buckley o shaipe te beshel pe aver than thaj e akcia save line protiv/mamuj lake chi sas but bilachi - sas te pokinel cira love. E rajuniako Chapman rovipen sas cira aver soske voj sas te pokinel maj but love thaj e autoriteturia chi dine lake shaipe te djal pe aver than.

I. Analiza

1.1 E madjoritatea E decisia vash o Chapman, kaj o madjoriteto sas 10:7, sas ke othe chi sas ushteadi e Evropaki Konvencia vash e Manushenge Chachipena. Kado si pasheder sar o Buckley v. UK (1996) (kaj o majority sas 6:3) thaj sikavel kaj o UK si les phareder buti te lel lache resultaturia pe kadala kasuria. Chaches, dinias avri andar e kriss o Varey, dji akana but probabilno si ke xasarenas o angluno kaso pe Romenge chachipena ko Strasbourg.

1.2 O paruvindos akceso kaj e minoritatenge chachimata Jekh but vashno kluchia savi dikhel po nivelo kaj e Evropake normi roden o respekto e minoritatengo sas stabilime. E madjoritatea pakiaje kaj von chi resle jekh kritichno gogiaverimasko nivelo sar si te phenel zorasa protiv/mamuj UK; e minoritatea pakial kaj von resle. Implichitno ande kado bixachiaripen si ke maj palal si but posibilno kaj kadala normi te aven sufichiento stabilime te mukhen e Kriss te phenel jekh protivno phenipen.

Èsecialno anda kado o krissipen si jekh ingiaripen maj palal e eksekuciako andar o UK. Dji kana chi kerela pes jekh baro lacharipen kaj e lokalno tratamento e Romengo ande avutne bersha, e Kriss si virtualno sigurno te arakhel protiv /mamuj UK - soske kasavo tratamento nashti avel maj dur.

1.3 De kana o akceptuimos e akcienge katar UK kaj sas dikhlo sar mamuj e generalne Evropake standarduria sas kasavi vashno problema, si but interesanto te keras analisa pe kodo sar e krissaria alosarde, dikhindos kaj lenge origini. Andar e deshuefta krissaria, pe desh shaj kerel pes deskripcia ke aven andar e Vest Evropake thema thaj efta aven andar e Est thaj Centralno Evropake thema.(vi I Turkia) E efta krissaria katar e Est thaj Centralno Evropake thema savore, ba jekh, alosarde protiv /mamuj jekhe phagerimasko, thaj e madjoritatea e krissarengo katar I Vest Evropa (6:4) pakiaje kaj e chahimata e rajunike Chapman sas phagerde. E impikacia sas kaj katar o Vest Evropako dikhipen, o UK pelas tela e "akceptuirimaske standarduria".

II. E legalne argumenturia e rajuniake Chapman

2.1 E krissaria e rajuniake Chapman rodine te keren duj butia. Jekhto von rodine te keren e Kriss te pakial ke e fakturia andar kado kaso si diferento katar kodola andar Buckley v UK (1996). Dujto von zorasa phende (o ERRC djutinias) kaj inke katar o 1996to bersh kerdas pes jkeh konsensus mashkar e internacionalne organisacie soske trubul te len pes specifichne akcie te sikaven e Romengi pozicia, mashkar aver, sar si o beshimos ande khera thaj generalne djivimaske kondicie. Pe el Kotora 8 thaj 14 si musaj te kerel pes intepretacia soske si te kerel pes klarifikacia e mashkarthemutnesko konsensuso vash e Romengi bilachi situacia thaj o trebujpen te lel pes urgento akcia pe kodo. (dikh krissipen kaj o paragrafo 89)

2.2 Thaj maj but, e krissaria rodine te keren klarifikacia pe varesave aspekturia katar I decizia e Krisseski ando 1996to bersh vash o Buckely. Vash kado but vashno sas o legalno puchipen kana e themeski akcia zorasa te mukil e karavana jekhe Romane manusheski sas po Kotor 8 - kaj garantuil o chahipen kaj privatno thaj familialno djivipen, kher thaj korespondenca - soske chi muklas lan te avel lan lako kher, vaj sas po Kotor 8 soske o maj buxlo thaj maj personalno problemo chi mukel te avel "privatno thaj familialno djivipen".

III E Krisseski posicia

3.1 Sar sas ramome maj anglal, e Kriss sas phagerdi ande peski decisia, feri savore pakiaje kaj o plano zorasa te mukis jekh karavana chi respektuisardias o Kotor 8 na feri soske sas o chahipen ko kher, soske othe kaj sas jekh kasht chi sas feri privatno thaj familialno djivipen, sas tradicionalno djivipen.

3.2 Kado si vashno soske e Kriss buxliardas o impakto e kasave mukimatengo, akceptuindos ke von materialno xamin pes e familako djivipenesa na feri e kheresa.

O praktichno vashnipen si phanglo katar o problemi pe sode vrama si te beshen pe thana.

E Kriss aba phendias maj anglal ke o chahipen ko "respekto e varekasko kher" te sikavela pes ande kasave kasuria, e karavana si te avel ingerdi ilegalno pe jekh than pe varesavi vriama (o chahipen chi existuil kaj e beshipena sas pe cira vriama). Sa jekh, pala e posicia e Krisseski kaj sas ko Chapman, e problema e "familiako djivipen" akana si ke savore mukimata si te aven protektuime katar o Kotor 8, soske e familiake phanglimata si independento katar e vriama e beshimatengo.

3.3 O dikhipen e majoritateako E madjoritatea e Krissesko pakiaje ke e materialne kondicie e rajuniake Chapman na-j diferento kodolenge andar o Buckley kaso. Kana e Evropako Kriss vash e Manushikane chachimata naj obliguime te djal sa pe kodola decizie so maj naglal dinias avri, atunchi zumavel te lel iste decizie pe amalne kasuria

O aver xachiaripen pe kado krissipen si ke e Romenge problemuria pakial pes ke si kontroversime thaj e Kriss chi kamel te lel akcia dji kana e themengi akcie si bilache.

Ande Kriss kado si phendo sar te mekhes e Themenge Membruria "jekh buxli dikhimaski marginea". (e Kriss del e Themes but zor te lel decizia)

3.4 E Kriss lias tradicionalno (sasti vriama) kadi posicia soske chi kamlias te lel decisia pe but sensitivno butia (kaj xamil kalifikime chachimata sar si o chachipen ke jekh privatno djivipen, ke slobodo phenipen vaj ande pacea te loshal e butiandar so si les).

Aba kado si klaro sar si limiti pe kado gandipen thaj akcentuime (zuriardo) ke so si maj baro phageripen, avela maj tikno o pisibiliteto gandimasko.

Decisie sar si te del permisia si kodoleske jekh kaj e Kriss si baro shajpe te del e themes baro shajpe te gandil. E Kriss si shajpe te avel maj cira lachi othe kaj del pes duma pe kasave problemi sar discriminacia pe relacia (phanglipen) e edukaciake provisii vaj, shaj, beshipen ande khera ande foruria.

3.5 But vashno, ando Chapman krissipen, e Kriss akceptuisardias ke kana jekh generalno akceptuime standardo eksistuil ande sasti Evropa vash e chachimata e minoritatengo, atunchi shaj mangel e UK te kerel pala kado. Pe kado phenel pes (ko para 93-94):

Othe shaj avel phendo ke si jekh arakhimasko mashkarthemutno konsenso mashkar e Thema save si ko Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo,na feri protekcia vash e minoritatenge interesuria ba te inkiaren o kulturalno diversiteto e saste komunitateako.Sa jekh, e Kriss chi si lan bari pakiv pe kodo ke o konsenso si dosta konkretno anda kodo te lel sosko sikavipen ko phiravipen (sherutnipen) vaj standarduria save e Kontractuime Thema pakian ke si kamle ande savore situacie.

3.6 Ande vriama kana kadi evaluacia si depresivno, si but klaro ke e Kriss kerela preparacia te arakhel jekh diferento decizia pe kado kaso, kana kadala standarduria aresle dosta konkretno. Musaj te avel jekh vramiaki problema dji kana kado avela: o ushteavimos (ritmo) si sigeder. Ande neve masuri si thodine vashne rekomandacie katar e Evropako Konsilio, o buxliaripen e Kotoresko 14 katar i Konvencia via Protokol 12, o reporto katar OSCE, thaj e Direktiva katar EU vash e Rasialno Ekualiteto.

3.7 Ande vriama kana e efta krissaria ando minoriteto chi kamle kado dikhipen, inke o madjoriteto akceptuisardas kodo ke o UK chi reslias lache resultaturia kana rodas te aresel peske themutne thaj mashkarthemutne obligacie thaj pe kado shaj kerel pes deskripcia sar "rovimasko":

E problema vash e determinacia anglal e Kriss ande kado kaso na-j ke akceptuil pes vaj na jekh generalno situacia, orisar rovimaski, ande Khetane Thagarimata (UK) ke KT so trubul te kerel pala o mashkarthemutno zakono, aba kodo limitime kana e partikularne kazoske kondicie sikaven jekh pahgeripen(ushteavipen) e chachimasko e rajuniako Chapman ke pesko kher pala o Kotor 8 katar i Konvencia. Kana kerdias jekh kasavi zurali deklaracia karing o bilacho tratamento e Romengo ando UK, e Kriss djanglas ke kadi situacia sas aba kritikime katar e Britaniake Krissaria.Sar misaliake, jekh baro krissari pakial kaj kodo sas "jekh bilacho gandipen vash o themutno gindipen."

3.8 Baro posibilno shajpen andar e avutne decizie si kodo ke, kana lelas pes e krisseski decizia po Chapman, e Kriss phendias palem peski decizia ande Thlimmenos v Greece (2000) ke ilegalno diskriminacia shaj kerel pes othe kaj o them del iste sankcie e manushen ande differente materialne situacie. Bibaxtales, vi kana e Kriss kerdias

preparacia te dikhel e zurale ameajmata mashkar sar sas tratime e rajuni Chapman thaj o raj Iakovos Thlimmenos, arakhlias jekh ushteavipen( phageripen) ande o kaso katar i Grekia thaj ( dikhindos ke "dikhimaski marginea") chi jekh ushteavipen ande UK kaso.

3.9 Tipichno, e diskriminacia sas aba koncentruime pe governonge bilache resultaturia te tratin similarno manusha ande isto modo(felo). O Thlimmenos kaso sas pe jekh manush savo kerdias phandjmos soske chi kamlas te djal ande armia pe raligiake motivuria. Pala kodo aba nashtisailas ke resel kontabilo(manush savo kerel buti e lovenca) lilesa soske kerdas kado phandajpe. E Kriss phendias kaj kadi akcia chi reslias lache resultaturia soske chi kerdas dinstincia mashkar e manusha save kerde phandajmos soske bilache sas thaj kodola save kerde phandajmos pe religiosno motivuria.

Isto principio(gandipen) trubul te kerel pes aplikacia ande romengi situacia soske von phenen ke von ushteaven(phagaren)planoski kontrola pala lengo kulturalno djivipen, diferento avere manushendar save phageren(ushteaven) soske aver motivuria si len.

3.10 O bixachiardo minoriteto Soske kodola efta krissaria kerde preparacia te den krisseski decizia ke jekh ushteavipen (phageripen) sas kerdo kodo si but vashno soske kodko si sar o UK sas pasheder te xasarel ande kado kaso sar ande angluni Buckley decizia.

3.11 Ando Buckley krissipen, jekh partikularno zuralo bixachardo gandipesas phendo katar o francuzo krissari Pettiti, savo phendias mashkar aver:

O pharipen e instituciengo andar o Strasbourg kana keren indentifikacia pe kasave problemi si ke o kmalo xamipen thaj kidipen e zakonurengo administrativne (svako shaj avel akceptuime korkori) kerel, jekhto, totalno biposibilno andar jekhe Romengi familia te akharen pe kriss pala lengo beshipen, socialno djivipen thaj e chavorrengi integracia ande shkola, thaj dujto, ande diferente departamenturia katar o governo save keren buti po inkiaripen e foroski natura, po dromengo akceso, pe permisiengo mangipen, po dromesko sekuriteto thaj publichno sastipen, xacharel pes kaj e Buckely familia si astarde ande jekh "bilacho truj".

3.12 O minoriteto ando Chapman sa kadia phende ke chi kamen kodo phenipen ke chi sas jekh zuralo Evropako akceso kaj o tratamento e minoritatengo, thaj phende (kaj o 3to para pala lengo gandipen):

Si jekh arakhimasko konsenso mashkar e Thema Membruria katar e Evropako Konsilio save keren prindjaripen pe specialne trubuimata e minoritatengo thaj pe obligacia te keren protekcia vash lengo sekuriteto, identiteto thaj djivimasko stilo.

Kado konsenso prindjarel ke e protekcia vash e minoritatenge chachimata, sar e Roma, chi mangel feri e Kontraktime Thema te arakhen pes te praktikuin kodola politke save keren diskriminacia pe minoriteturia thaj inke, othe kaj trubul, von trebun te roden te lacharen lengi situacia te implementuin specialne programuria thaj te lacharen o zakono. Kodoleske amen nashti te kamas so o madjoriteto kamel kodo ke o konsenso na-j dosta konkreto vaj lengi decizia ke o pharipen po maripen mashkar interesuria bichalel e Krisseske jekh but striktno dikhimaski misia.

3.13 O minoriteto lias decizia (ko 5-to para pala lengo Dikhipen/Phenipen) ke e bilache resultaturia save sas line pe lungo(bari) vriama katar e lokalne autoriteturia kana ande lenge politike rodine te len lache decizie vash e Roma, sas mishto dikhle de kana rodias pes te kerel pes implementacia pe e Romenge duj riga, publichno thaj privatno, ke o governo katar UK djanglas kaj o zakono thaj e politka ande praktika chi rodel e trubuimata e Romenege thaj lengi politika kana mukhle e Lokalne Autoriteturia te len decizia pe Roma sas lan cikno efekto. Pe kado von pakian ke:

Si bilaches te rodes te mukis jekh Romengi familia anda lengo kher pala lengo than ande kodola kondicie kana chi sikadas pes te avel aver legalno, shaimasko than puterdo vash lende.

Thaj ke e lokalne autoriteturia kodoleske trabun te roden kodola shajmata save shaj te protektuin o kher, privatno djivipen e romengo sar e kodoleske kaj manglas.

3.14 O Krissari katar I Malta, o Giovanni Bonello, phendias piro gindipen savo na-j sasa sar vi averenge krisarengo. Vov rodias te sikavel ke si bilaches te kerel pes koncentracia pe kodo ke e rajuni Chapman chi reslias lache resultaturia katar o UK zakono, kana o Governo phagerdas(ushtadias) peske mashkarthemutne obligacie vash e minoriteturia, thaj e lokalne autoriteturia chi djangle te keren peske butia pala o themutno zakono katar UK. Vov phendias:

6. Jekh publiko autoriteto si musaj te respektuil jekh zakono sar svako individulano manush. Lesko responsabiliteto si bareder jekhe manushesko savo djivel ande kasave grupuria save virtualno si zorime te ushteaven o zakono ka te avel len shajpe ko chahipen ke jekh privatno thaj familiako djivipen - individualne manusha save trubun te ushteaven o zakono soske e autoriteturia chi resle lache resultaturia maj anglal.

7. Pe kado kaso, sol duj e autoriteturia thaj e individualne manusha nakhle e legalno granica (xotari). Feri sas e autoritatengi dosh kana dikhle o zakono savo kerdas e manushen te aven doshale. Kodo ke e autoriteturia chi resle lache resultaturia andias jekh situacia savi rodel te kerel eksplikacia pe trubuimaski protekcia. Soske jekh kriss pe manushikane chachimata si musaj te dikhel shukareder po dureardo zakonosko phageripen(ushteavipen) kerdo katar o zuralo, de sar pe kodo zorime po bizuralo, chi sas inke kerdi eksplanacia.

8. Khate si jekh situacia kaj jekh djeno sas athado te phagarel o zakono soske jekh publichno autoriteto sas protektuime(arakhado) ande pesko phageripen.

E Krissesko gandipen savo sas pe e palutneski rig, thaj nasulipe kerdias e angluneske, si, me pakiav, bilaches. Jekh Kriss vash e Manushenge Chachimata savi pakial ke jekh autoriteto kerdias buti "pala o zakono"feri si klaro ke phagerdias o zakono, kerel jekh maj but bilacho dikhipen pe el prindjarde ethichne(gogiake) niveluria (leveluria).

IV. Praktichno akcia

Ande individualne kasuria:

4.1 Pakiaindos pesko krissipen pe le themeski "buxli dikhimaski marginea" kana te lel e decizia kana o chachipen si mashkar e Romenge chachipena thaj e bare komunitateake interesuria, e Evropako Kriss phenel ke kasave phare decizienge planifikacie si te aven line katar e themutne Krissuria, thaj feri kana lenge decizie chi avena lache atunchi e Kriss katar Strasbourg musaj te avel preparime te kerel intervencia.

4.2 Phendas pes kaj e Kriss katar o Strasbourg chi pakial kaj o tratamento e romanego ando UK chi sas lacho(kodoleske sar phendas pes maj anglal ke kodo tratamento sas "rovimasko"(but bilacho). Kado si ke e themutne Krissuria chi dashtin te garaven pes pala i decizia. Von trebul von bari brigasa te len decizia pe kasave kasuria thaj chi trebul te mekhen e autoritatenge kasavi buxli dikhimaski marginea sar mekhel e Kriss andar o Strasbourg.

Kasuria save si len konekcia thanenca save na-j "sensitivne thana"

4.3 O kaso Chapman savo dikhelas po buxljaripen ande specifichne sensitivne thana, prindjardo ando UK sar "Zeleno xaravli" ( e kolaver shtar kasuria kaj sas pe phralne "protektuime thana" vaj thana kaj, o UK fal man, othe sas aver lache thana andar e Roma). Esencialno si ke ando plano si but vashno te kerel pes asiguracia ke e foruria andar o UK chi buxliarel pes ande pashutne gavenge thana. E rajuni Chapmna kamlias te thol peski karavana ande jekh anadra e maj protektuime thana, e Zeleno Xaravli pashutnes London, kaj aba chi jekh bararimos naj mekhlo. Avel ke e krisseski decisia si maj but birelevanto sar ande kasuria kaj propunime bararimata te aven pe thana kaj naj vashne.

Kasuria ande save e fakturia sas aver sar ando Chapman kaso

4.4 E madjoritatea nadar e Kris zuraradas ke e krisseski buti si te alosarel e poltikaki implementacia ande praktika, thaj phenel:

Vi kana kana san membro jekhe minoritateako savi tradicionalno trail(djivel) aver sar e madjoritatea anadr e komunitatea chi kerel pes protekcia katar e themeske zakonuria save protektuin lachimata e savorrenge sar si e thana, shaj avel bilaches soske kasave zakonuria si te aven implementuime. Sar xakiardas pes andar o Buckley krissipen, e but sensitivno situacia e romengi sar minoriteto si ke soske von aver train(djiven) trebul te avel specialno dikhle ande normalne situacie vi kana lel pes decisia ande partikularne kasuria. Dji akana si jekh positivno musajpen katar e Kontraktuime Thema sar ando 8 to Kotor te lokhiaren e romengo djivipen.

4.5 Si trin vashne principura save shaj aven baza pala kava gindipen:

jekhto, e sherujmaski kriteria vash e alosarde individualno planifikaciake mangimata kaj si pe Roma o problemo shaj trebul te avel aver sar kodola kaj si pe gadje. dujto, e Kriss si te lel sama but seriosno pe savore bilachimata(bichachimata) save avena kana kerela pes e implementacia katar e permisiengi planifikacia. Kado sas ando Varey v. UK rovipen. Ande kado kaso, o lokalno krissari (prindjardo ando UK sar "Planifikaciako Inspektori") kerdias investigacia(rodias) pe kodo rovipen thaj lias i decizia ke lenge musaj si te den than. O Ministro, orisar, phagerdas kodi decizia. O Guverno katar UK kamlas zurales kaj (soske e Romane kasuria but sensitivno si) e Evropako Kriss vash e Manushikane Chachimata chi kerdas toleracia vash kodo bichachimasko kaso. Pe kodo kaso lias pes jekh amalni decizia - pokindile e legalne pokinimata thaj dias pes 60 000 (pounds) kompensacia, thaj o manush savo rujas pes kamlas kadi decizia. trito ke e Kriss shaj kerel intervencia ande jekh kaso kaj e mukikasko proceso si aver sar ande Buckley vaj Chapman kasuria. Sar misialake, kana e akcia mamuj/protiv o ilegalno baraiaripen kerel te lel pes e karavana, te peren phandade, vaj te mukil len othar bi te del len aver than kaj te beshen etc. E maj buxli politikanio akcia

4.6 E Romane organizacie musaj si te keren presia pe Evropake Governuria te len positivno akcia te keren pala e mashkarthemutne musajmata(obligacie) vash e minoriteturia, thaj atunchi kadala shaj aven akceptuime ande praktika katar e maj but Thema Membruria.

4.7 Si jekh vriamaki problema dji kana e Kriss arakhel jekh phageripen ande kasuria sar kadala. Kado shaj avel 4, 5 bersha maj palal, feri kana jekh kaso kaj partikularno zorake fakturia arakhel pes, atunchi e vriama shaj avel maj xarni. Kodoleske si musaj savore Governonge te len akcia te lacharen o akceso e Romengo ko lacho beshipen ande khera. Ande UK, e Romane organizacie line iniciativa anda kado thaj kerde preparacia pe jehk zakonosko proposal(?) " Zakonoski Reforma vash e Manusha save phiren" thaj roden te avel akceptuime katar o Parlamento.

4.8 E propunime zakonuria chi roden specialno tratamento vash e Roma. Si aver sar roden te phagaren e legalne thaj administrativne praktike save indirektno kerel diskriminacia vash e Roma ando UK. Kadia buxliarel e Governoske dimata vash o publichno kherengo keripen te den pes love vash e thana kaj e Roma te thon peske karavani. Sa kadia, si legalne provisie vash i edukacia, mukipen, planifikacia, cifliarenge zora, rasialno diskriminacia etc.
=====================================================================================

Maškarthemutno Pakto pala e Ekonomikake,Sociale thaj Kulturake Čačipa - Romani language translation of the International Convenant on Economic, Social and Cultural Rights

4 June 2004

Angluno alav/svato

E thema save somnisarde kava Pakto, gindosa, ande relacia pala e konvencia Jekhethaneske naciengi, kaj si e manušesko digniteto leske čačipa baza pala e sloboda ,pakiv thaj čačipe ande sasti luma, respektosa kaj kadala čačipa aven andar e manušesko digniteto thaj manušesko personaliteto, respektosa kaj ande relacia Univerzalnone Deklaraciasa pala e manušikane čačipa, ideali pala o slobodo manuš, savo si slobodo katar e dar thaj čoripe, šaj kerel pes numaj te si kerdine kondicie save den svakone te utilizil pire:ekonomikane, sociale thaj kulturake čačipa, sar vi pire civile thaj politikake čačipa, gindosa kaj Jekhethaneske Naciengi Konvencia tradel e themen te respektuin manušikane čačipa thaj slobode, gindosa kaj svakone manuše si responsabiliteto pala aver manuš thaj pala o komuniteto ande savo trail thaj kaj trubul te vazdel opre/anglunarel e čačipa andar kava Pakto, jekhe glasosa vazde opre kadala kotora:

I
Kotor 1.

1. Svakone theme si čačipe te korkore-vojasa vazdel o decizji sar kamel te trail.Ande relacia pala kava čačipe von slobodo šaj arakhen piro politikako statuso thaj te keren piro agrikulturako,socialo thaj kulturako buxljaripe.

2. Po drom te realizuin/keren kadale areslipa,svako them šaj slobodo te utilizil pire naturale barvalipa.Khonik našti lel e themestar kodola barvalipa savestar kodo them trail.

3. E themen save somnisarde kava Pakto si obligacia te den šaipe e nacienge te realizuin pire čačipa ande relacia pala e paragrafura andar e Jekhethaneski Deklaracia.

II
Kotor 2.

1. Svakone theme savo somnisarda kava Pakto si obligacia te kerel sa so šaj, sar korkore kade vi maškar maškarthemutno ažutipe thaj kooperacia specialo pe ekonomikako thaj tehnikako plano, po drom te apsoluto realizuin pes e čačipa andar kava Pakto.

2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te garantuin kaj čačipa save si ramome/skrinisarde kate ka realizuin pes bi diskriminaciako savi si bazirime pe rasa,kolori,religia politikako vaj aver gindipe.

3. E thema save naj kade barvale,ande relacia pala piri nacionalo agrikultura, trubun te dikhen sode šaj garantuin e ekonomikake čačipa andar kava Pakto e manušenge save avile andar varesavo aver them.

Kotor 3.

E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno šaipe e muršenge thaj e džuvljenge te utilizin sa e ekonomikake, sociale thaj kulturake čačipa save si šuvdine ande kava Pakto.

Kotor 4.

E thema save somnisarde kava Pakto šaj keren limito pala kadale čačipa numaj ande relacia pala o zakono po drom te šukarel pes thaj barvarel pes o demokratikano societato.

Kotor 5.

1. Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes kade kaj del šaipe,varesave themese,grupake vaj manušese čačipe, te kerel varesavi buti savi šaj litjharel e čačipa thaj e slobode andar kava Pakto.

2. Khanikase či ka del pes te kerel varesavo limito vaj te opril manušikane čačipa kade kaj ka phenel kaj o Pakto či respektuil len sar godo kerel e themesko zakono.

III
Kotor 6.

1. Thema save somnisarde kava Pakto respektuin o čačipe pe buti,savo del svakone manušese šaipe te kerel pese e love pala o trajo katar e buti savi slobodo alosarda,thaj ka keren e aktiviteta te protektuin kava čačipe.

2. E aktiviteta save ka keren e thema save somnisarde kava Pakto ka intjarel ande peste vi e manušengi edukacia pala e buti savi von kamen te keren,politikake thaj tehnikane aktiviteta save šaj vazden opre agrikulturako,societatosko thaj kulturako buxljaripe, telal e kondicie save den šaipe e manušenge te avel len lenge politikane thaj ekonomikane slobode.

Kotor 7.

E thema save somnisarde kava Pakto den svakone manušese egalutne butjaripaske kondicie sar:

a) maj bare love svakone manušese savo kerel lačhi buti:

1) egalutno butjarimasko pokinipe vaj egalutne bareder love pala sa e manuša save keren egalutni buti bi diferenciako;specialo džuvljange trubun te garantuin pes kondicie save či troman te aven maj bilačhe katar e kondicie saven si e muršen.

2) Normalo trajo pala butjarimaske manuša thaj lenge familije ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko;

b) protekcia thaj higijenikane kondicie pala e buti;
c) egalutno šaipe pala svako manuš te džal maj dur ande piri buti te avel les maj bari kategoria;
d) vakacia, slobodo vrama lačhi butjarimaski vrama thaj pokin kana o manuš našti jekh vrama kerel buti sar vi specialo pokinipe pala e themeske bare djesa.

Kotor 8.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den:

a) čačipe svakonese te avere manušenca kerel sindikatura, te lel than korkorevojako ande sindikatura thaj kava šaipe šaj avel limitirime katar e organizaciako zakono.Kava šaipe šaj avel limitirime vi katar e themengo zakono so vi trubul ande jekh demokratikano societato po drom te protektuil pes nacionalo sekuritato vaj avere manušenge slobode.
b) čačipe sindikaturengo te keren nacionale federacie vaj konfederacie thaj čačipe kadale federaciengo vaj konfederaciengo te keren maškarthemutne sindikale organizacie vaj te len than ande lende;
c) čačipe e sindikatonengo te slobodo keren piri buti bi limitosko.Te si limitura von šaj keren pes numaj ando intereso e themesko te protekuil pes o nacionalo sekuritato vaj te protektuin pes e čačipa thaj e slobode avere manušengo;
d) čačipe po štrajko, numaj vov šaj kerel pes kade te avel ande relacia pala o zakono e themengo.

2.Kava kotor či opril te keren pes zakonengere limitura save realizuin e policia vaj e themeske institucie.

3. Či jekh paragrafo andar kava kotor či del šaipe e themen save somnisarde e Konvencia Maškarthemune Butjarimaske Organizaciaki andar 1948-to berš pala e sindikale slobode thaj protekcia sindikale čačipengo te keren e zakoneske aktivitetura save si bilačhe pala opre ramosardini Konvencia.

Kotor 9.

E thema save somnisarde kava Pakto ka den svakonese čačipe pe socialo protekcia thaj vi o socialo sekuritato.

Kotor 10.

E thema save somnisarde kava Pakto khetane vazde opre kaj:

1. Maj bari protekcia thaj ažutipe trubul te del pes e familijake,savi si maj importanto kotor e societatosko,specialo kana e familija trubul te kerel pes thaj dži kaj si voj responsabilo te bararel pire čhavren.O prandipe šaj kerel pes numaj kana godo kamel vi o murš vi e džuvli.

2. Specialo protekcia trubul te del pes e dejange ande vrama anglal o bijandipe thaj palal o bijandipe.Ande kava vramako periodo e dejan ka avel pokin bi butjarimasko vaj ka del pes lenge socialo sekuritato.

3. Speciale ažutipaske vaj protekciake aktivitetura pala sa čhavre thaj terne manuša bi diskriminaciako. E čhavre trubun te aven protektuime po drom te khonik našti utilizil len. Von našti keren buti pe thana save si bilačhe pala lengo morali thaj sastipe. E manuša save kava keren ka aven došardine anglal o zakono. E thema trubun te keren vi jekh beršengo limito thaj te varesave čhavre naj kodole berša vov našti kerel buti.

Kotor 11.

1. E thema save somnisarde kava Pakto ka den šaipe svakones po traimasko/dživdipasko standardo savo si lačho leske thaj leske familijake,lačho xabe,kher,gada thaj sa maj lačhe traimaske kondicie.E thema save somnisrade kava Pakto ka keren e aktivitetura te realizuin kadala čačipa.

2. E thema save somnisarde kava Pakto gindosa kaj svakones si čačipe te na avel bokhalo ka keren aktivitetura thaj programura:
a) te vazden opre e metode pala e xamaski produkcia thaj prezervacia.E thema ka utilizin sa e tehnikane džanipa, ka sikaven so si godo sasto xabe thaj ka buxljaren e agrare sistemura.
b) te so maj lačhe paruden o xabe samasa pe problemura ande thema save si membrura kadale Paktosko kade vi ande thema katar avel o xabe.

Kotor 12.

E thema save somnisarde kava Pakto den šaipe svakone manušese te avel les lačho fizikano thaj societatosko sastipe.

E aktivitetura save e thema ka keren si :

a) ciknjaripe e gendosko(numbresko)cikne chavengoro save meren;
b) šukaripe pala e industriaki higiena thaj pala e manušesko trujalipe;
c) opripe thaj sastaripe nasvalipengo;
d) keripe šukare kondiciengo te svakone manušese šaj žutil o sastarno(doktori).

Kotor 13.

E thema save somnisarde kava Pakto respektuin čačipe svakone manušesko pe edukacia(sikavipe) thaj kadi edukacia trubul te žutil te o manuš vazdel pes thaj te vazdel piro digniteto.E thema khetane vazde opre kaj e edukacia del šaipe svakonese te khelel lačhi rola ando slobodo societato,kaj del šaipe pala o xatrjaripe thaj amalipe maškar e nacie thaj politikake vaj religiake grupe thaj te žutil e butji Jekhethaneske Naciengo.

E thema save somnisarde kava Pakto po drom te realizuin godo so si opre phendino khetane vazde opre:

# e cikni(elementarno) edukacia si obligacia pala svako manuš thaj kadi edukacia či pokinel pes;
# e maškarni edukacia trubul svakonese te avel muklini ande relacia pala e manušenge kondicie thaj godo trubul te avel bi lovengo;
# e cikni (elementaro) edukacia trubul te ispidel pes sode šaj thaj specialo trubul te del pes šaipe te agorin kadi cikni edukacia e manuša saven naj sas šaipe maj anglal;
# ka buxljarel pes e školaki ambrela pe sa levela thaj ka kerel pes lačho sistemo pala e stipendie;
# e thema save somnisarde kava Pakto ka respektuin e sloboda e manušenge te alosaren pala lenge čhavre vi aver škole save naj ande themesko sistemo thaj save si ande relacia pala o themesko zakono;

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te xatjarel pes kade kaj či del pes sloboda varesave manušenge te keren škole numaj von trubun te aven ande relacia pala e themengo zakono.

Kotor 14.

Svakone theme saves ando momento kana somnil kava Pakto naj šaipe te del bi lovengo elementaro edukacia lel pe peste obligacia te ande duj beršengi vrama/periodo kerel o plano savo džal po drom te realizuil kadi obligacia.

Kotor 15.

1.E thema save somnisarde kava Pakto den svakonese čačipe:

a) te lel than ande kulturako dživdipe/trajo,
b) te xatjarel o barvalipe katar e scienstikano anglunipe,
c) te o manuš kerda varesavi pustik/kniška vaj artistikano produkto vov šaj godo vi te utilizil.(šaj rodel vaj lel love pala godo)

2. E aktiviteta save e thema kaj somnisarde kava Pakto ka keren po drom te realizuin kadala čačipa si e protekcia thaj buxljaripe pala e sciencia thaj kultura.

3.E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda savi si importanto pala e scienstikano rodipe thaj kreativo buti.

4.E thema save somnisarde kava Pakto dikhen savo si barvalipe savo avel opre andar e kooperacia ando fremo e kulturako thaj scienciako.

IV
Kotor 16.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala e pragrafura e Paktoske den raporto pala e aktiviteta save kerde thaj vi ande relacia pala o anglunipe e čačipengo andar o Pakto.

2.a) Sa e raportura ka bičhalen pes e general sekretareske Jekhethaneske Naciengo savo maj dur ka tradel kadala raportura po Ekonomikano thaj Socialo Konzilo te von keren lengi analiza.
b) O Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka del vi varesave institucienge e raportura vaj kotora e raporturenge save si bičhaldine katar e thema save somnisarde kava Pakto.

Kotor 17.

1. E thema save si membrura kadale Paktosko den raportura katar e vrama pe vrama sar godo phenel o Ekonomikano thaj Socialo Konzilo ande jekh beršengo periodo/vrama katar o djes kana kava Pakto avilo pe čači zor.

2. E raportura šaj sikaven so si e pharipa save či den e themen šaipe te keren e obligacie andar kava Pakto.

3. Te si e informacie maj anglal tradine Jekhethaneske Nacienge vaj varesave instituciake katar varesavo them vov či trubul vadži jekhvar godo te kerel,numaj trubul te phenel kaj godo kerda.

Kotor 18.

O Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj kerel kontraktura e speciale institucienca te von keren thaj traden raportura,savo si ande relacia pala o anglunaripe sar respektuin pes e paragrafura andar kava Pakto.Kadale raportura šaj intjaren ande peste e informacie pala e decizja thaj rekomodacie save vazde opre e organura andar e specialenge instituciengo.

Kotor 19.

Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel e Komisiake pala e manušikane čačipa e raportura pala e manušikane čačipa save svako them tradel ande relacia pala o kotor 16. thaj 17. sar vi e raportura pala e manušikane čačipa save den speciale institucie ande relacia pala o kotor 18.

Kotor 20.

E thema save somnisarde kava Pakto thaj e speciale institucie šaj den sugestie e Ekonomikake thaj Sociale Konziloske pe svako rekomodacia ande relacia pala o kotor 19, vaj pe svako akharipe pe rekomodacia savo si šuvdino ando raporto e Komisiako pala e manušikane čačipa vaj ande svako dokumento savo si sikadino ando raporto.

Kotor 21.

Ekonomikano thaj socialo konzilo šaj del katar e vrama pe vrama Generalnone Parlamentoske raportura save intjaren ande peste generale rekomodacie thaj cikni introdukcia e informaciengi akceptuime katar e thema save somnisarde kava Pakto thaj katar speciale institucie pala e aktivitetura save keren pes po drom te respektuin pes manušikane čačipa andar kava Pakto.

Kotor 22.

Ekonomikano thaj Socialo Konzilo šaj tradel avere organuren Jekhethaneske Naciengo,ažutimaske organuren andar e Jekhethaneske Nacie,speciale institucien pe svako pučipe savo vazden opre e raportura sikadine ande kava kotor e Paktosko thaj savo šaj žutil kadale organenge/institucienge te phenen sarsave trubun te aven e maškarthemutne aktivitetura save šaj ažutin te kerel pes implementacia kadale Paktoski.

Kotor 23.

E thema save somnisarde kava Pakto čhinade pes maškar peste te e aktivitetura saven si maškarthemutno karakteri thaj save kamen te vazden opre e manušikane čačipa andar o Pakto intjaren ande peste vi e metode sar keripe e konvenciengo,keripe rekomodaciengo/ advetonengo, tehnikano ažutipe, khetane e governonca save kamen,khetanipe po regionalo levelo po drom te den pes advetura/rekomodacie thaj te kerel pes analiza.

Kotor 24.

Či jekh paragrafo andar kava Pakto našti xatjarel pes sar bilačhipe pala e Jekhethaneske Naciengi Konvencia thaj maj bare zakonengo speciale instituciengo save šuven po than e relacia thaj responsabiliteto varesave organurengo Jekhethaneske Naciengo thaj speciale instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel opre kava Pakto.

Kotor 25.

Či jekh paragrafo kadale Paktosko či trubul te xatjarel pes sar čimuklipe varesave naciake te utilizil pire naturale barvalipa.

V
Kotor 26.

1. Kava Pakto si putardo pala o somnipe svakone themese savo si membro Jekhethaneske Naciengo vaj membronge lenge speciale institucienge,svakone themese savo somnisarda statuto Maškarthemutne Čačipaske Krisosko sar vi svakone avere themese kas akharel o Generalo Parlamento Jekhethaneske Naciengo te avel membro kadale Paktosko.

2. Kava Pakto trubul te ratufikuil pes.Ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

3. Kava Pakto ka avel putardino pala o lethanipe svakone themese savo si ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko.

4. O lethanipe/dženutnipe ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

5. Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen save somnisarde kava Pakto sar thaj ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia.

Kotor 27.

1. Kava Pakto ka avel pe čači zor kana deponuil pes ka Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo tranda thaj pandžto instrumenti pala e ratifikacia thaj lethanipe.

2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ande leste kana anel pes o tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia thaj lethanipe ,les (e Pakto) ka avel čači zor trin čhon katar o djes kana godo them deponuil e instrumentura pala e ratifikacia thaj lethanipe.

Kotor 28.

Paragrafura kadale Paktosko ka utilizin pes pe svako kotor jekhe themesko bi limitosko.

Kotor 29.

1. Svako them savo somnisarda kava Pakto šaj del sugestia te parudel pes vaj ramol pes/skrinil pes vareso maj but ando teksto thaj te del pes generalne sekretarese Jekhethaneske naciengo.Generalo sekretari ka bičhalel kadale nevipa sa e themenge save somnisarde kava Pakto thaj ka rodel lendar te phenen kamen vaj na te keren khetanipe pe savo ka dikhen si kadale nevipa lačhe vaj na.Te maj cerra/minimum duj trite kotora e themengo save si membrura phenen kaj kamen te keren kava khetanipe o Generalo sekretari ka kerel konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo.Svako parudipe vaj nevipe savo akceptuil but thema thaj savo lel than ando alosaripe trubul maj palal te akceptuil pes vi katar o generalo parlamento Jekhethaneske naciengo.

2. Kadala parudipa vaj nevipa ka aven pe čači zor kana aven akceptuime katar o Generalo Parlamento Jekhethaneske naciengo thaj akceptuime katar duj trite kotora e themengo save somnisarde kava Pakto.

3. Kana kadale parudipa thaj nevipa aven pe čači zor von si obligacia pala sa e thema save akceptuisarde kava,aver thema ka akceptuin numaj e paragrafura kadale Paktoske thaj parudipe vaj nevipe save von akceptuisarde maj anglal.

Kotor 30.

Na ande relacia e vakaripenca andar o paragrafo 5. kotor 26, o generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka informišil sa e themen save trubul ande relacia pala o paragrafo 1. kadale kotoresko:

a) pala e somnura save si šuvdine po kava Pakto thaj ratifikaciake instrumentura ande relacia pala o kotor 26,
b) pala e datumura/djesa kana kava Pakto avel pe čači zor ande relacia pala o kotor 27. thaj pala o datumo kana kerda pes svako parudipe vaj nevipe andar o kotor 29.

Kotor 31.

1. Kava pakto savo si nakhadino pe:Anglikani, Kinezikani, Španjolikani, Francikani thaj Rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Jekhethaneske Naciengo.

2. Generalo sekretari Jekhethaneske Naciengo ka bičhalel e kopie kadale Paktosko svakone themese ande relacia pala o kotor 26.
=====================================================================================

Konvencia Pala O Statuso Naąalde manuąengo - Romani language translation of the substantive paragraphs of the 1951 Convention Relating to the Status of Refugees (“1951 Geneva Convention”) and its 1967 New York Protocol.

4 June 2004

Foro Ženeva, 28-to jul 1951-to berš

E thema save čhinade pes,

# gindosa kaj o Šerutno lil Jekhethaneske Naciengo thaj e Generalo Deklaracia pala e manušenge čačipa, save po 10-to decembri 1948-to berš akceptuisarda/mukla o Generalo kidipe, vazde opre o principo kaj e manuša, bi diferenciako, trubun te utilizin manušenge čačipa thaj bazikane slobode,
# gindosa kaj e Organizacia Jekhethaneske Naciengo butivar sikada sar lel sama pe našalde manuša thaj kaj kadalesa kamla te del šaipe te svako utilizil manušikane čačipa thaj bazikane slobode,
# gindosa kaj avelas lačhe te e purane maškar-themutne kontraktura pala o statuso našalde manušengo avel revidirime thaj kodifikuime thaj te e neve kontraktosa buxljarel pes e utilizacia kadale instrumentongo thaj protekcia pala e našalde manuša,
# gindosa kaj o dinipe čačipasko po azilo šaj keren bare pharipa pala varesave thema thaj kaj phagav-ipe e problemosko našti kerel pes bi maškar-themutne ažutipasko, kamipasa te sa thema save akceptuisarde socialo thaj humanitaro karakteri e problemosko pala e našalde manuša keren sa so šaj po dromm te kava na kerel problemo mašakar e thema, džanglipasa kaj o Baro Komesari Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša lel sama sar utilizin pes e maškarthemutne konvencie save protektuin e našalde manušen, khetane phangle:

JEKTO ŠERUTNO KOTOR

Generale Paragrafura

Kotor 1

Ko si o našaldo manuš

A. Ande relacia pala kadi konvencia, anav “našaldo manuš“ ka utilizil pes pe svako manuš:

1. Savo dikhla pes sar našaldo ande relacia pala e aranžmanura katar o 12- to maj 1926-to berš thaj 30- to jun 1928-to berš,vaj ande relacia pala e Konvencie katar 28-to oktobri 1933- to berš thaj 10-to februari 1938-to berš thaj Protokoli katar 14-to septembri 1939- to berš vaj ande relacia pala o Maj Baro Zakono Maškarthemutne organizaciako pala e Našalde Manuša.

E decizja save vazda opre e Maškarthemutni organizacia pala e našalde manuša ande vrama kana sasa lako mandato či oprin te statuso sar našalde manušengo len e manuša save peren telal e kondicie ande relacia pala o paragrafo 2 kadale kotoresko;

2. Save, džanglipasa so sasa maj anglal 1-tone januarosko 1951-tone beršesko thaj daratar kaj ka aven tradine kaj si aver rasa, kaj si len aver religia, etnikani bučim, politikano gindipe, šaj arakhen pes ando them savesko themutnipe si les thaj savo daratar či kamel te rodel protekcia kodole themesko; vaj savo, te naj les themutnipe pal naj ando them kaj permanento dživdil daratar či kamel te iril pes/avel palpale ande godo them.

Te e manuše si maj but katar jekh themutnipe definicia” them kasko themutnipe si les” ande relacia si pala svako them kasko themutnipe godole manuše si. Či ka gindil pes kaj si lindi protekcia e themeski kasko themutnipe e manuše si, svako manuš savo či roda protekcia jekhe themeske kasko themutnipe si les.

B.

1) Ande relacia pala kadi konvencia definicia “sa godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ”savo si ramosardino ando kotor 1, paragrafo A, šaj xatjaren pes sar:

a) godo so sasa maj anglal 1951-tone januar-esko ande Europa; vaj

b) godo so sasa maj anglal 1-tone januaresko 1951-tone beršesko ande Europa thaj maj dur; thaj svako them ka, kana del piro somno, ratifikacia, phenel sode si importante kadale definicie godolese kaj andar kadale definicie aven avri/inkljen vi obligacie save e thema len pe peste pe baza kadale konvenciaki.

2) Svako them savo lia than ande kadi konvencia thaj savi alosarda e definicia a) šaj alosarel vi definicia b) notifikaciasa savi ka bičhalel Generalnone sekretarese Jekh ethaneske naciengo.

C. Kadi konvencia ka, ande tele sikadine/ramosardine kazura, ačhel te utilizil pes pe svako manuš savo si ande relacia e paragrafurenca andar o kotor A:

1) te vov korkore-vojako vadži/inke jekhvar roda protekcia e themesko kasko themutnipe si les; vaj

2) te o manuš, savo xasarda themutnipe kodole themesko vadži jekhvar pire vojako lel les; vaj

3) te e manuše si nevo themutnipe thaj kava them vi protektuil les; vaj

4) te o manuš korkore-vojako irisajlo/avilo palapale ando them andar savo djelo godolese kaj sas les dar kaj ka avel tradino; vaj

5) te si e situacia ande savo o manuš sasa akceptuime sar našaldo phagardini, vov našti vi maj dur opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les;

Gindosa kaj e kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, po drom te opril protekcia e themeski kasko themutnipe si les, sikavel sar kava them maj anglal trada les;

6) te e manuše naj themutnipe pal situacia, ande savo vov lia te avel našaldo, nakhli vov šaj te iril pes/džal palpale ando them ande savo bešla maj anglal.

Gindosa kaj kadale paragrafura či ka utilizin pes pe svako našaldo manuš pala savo vakarel pes ando paragrafo 1. somno A kadale kotoresko savo šaj, te či kamel te iril pes ando them ando savo maj anglal bešla, sikavel sar si tradino ande angluni vrama andar kava them.

D. Kadi konvencia či ka utilizil pes pe manuša saven si akana protekcia varesave organurengo vaj insituciako Jekhethaneske naciengo sar vi e protekcia Bare komesaresko Jekhethaneske Naciengo pala e našalde manuša.

Kana kadi protekcia ačhel pal o problemo kadale manušengo naj phagardino, ande relacia pala e rezolucie save vazda opre o Generalo kidipe Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša, kadale manuša šaj utilizin o režimo kadale konvenciako.

E. Kadi Konvencia či ka utilizil pes pe manuša pala save o them kaj kava manušbešel gindil kaj si les čačipa sar vi averen ande godo them.

F. Paragrafura kadale Konvenciako či ka utilizin pes pe manuša pala save gindil pes:

a) kaj kerde varesavo džungalipe kontra e pakiv, maripasko džungalipe vaj kriminaliteto kontra o manušipe;

b) kaj kerde baro kriminaliteto kontra maškar-themutno čačipe avral e themesko savo mukla len pe piri phuv maj anglal deso si mukline ande godi phuv sar našalde manuša;

c) kaj kerde džungalipa save si kontra e ares-lipanca Jekhethaneske naciengo.

Kotor 2 – Generale obligacie

Svakone našalde manuše si obligacie pala o them kaj bešel thaj specialo si les obligacie pala e zakonura thaj paragrafura save len sama pala o oficielo trajo.

Kotor 3 – Nadiskriminacia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin lake paragrafura bi diskriminaciako ande relacia pala o kolori, religia vaj etnikano bučim.

Kotor 4 – Religia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizuin egalutno zakono pe našalde manuša save si pe lengi teritoria sar vi pala pire manuša ande relacia pala e sloboda thaj religia.

Kotor 5 – Dinde čačipa save naj ande relacia pala kadi konvencia

Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj ande relacia avere čačipenca dinde našalde manušenge avere dokumentonca.

Kotor 6 – Telal egalutne kondicie

Ande relacia pala kadi konvecia vakaripe ”telal egalutne kondicie ” si kana sa e kondicie (specialo kodola save si ande relacia pala o bešipasko than, kondicie pala o bešipe ando them) save jekh manuš trubul te kerel po drom te utiulzuil o čačipe pala savo vakarel pes,trubun te keren pes numaj či trubun te keren pes kodole kondicie save jekh našaldo manuš našti kerel.

Kotor 7 – Bi reciprocitetosko

1. Telal e rezerva maj lačhe paragrafurengi planirime kadale konvenciasa, svako them savo somnisarda kadi konvencia ka uzilituil o režimo (ande relacia pala e našalde manuša) savo generalo utilizil vi pala averthemeske manuša/strenura.

2. Kana nakhen trin berša sa e našalde manuša save si pe teritoria e themengi save somnisarde kadi konvencia ka aven slobode katar o zakonesko reciprociteto.

3. Svako them savo somnisarda kadi konvencia vi maj dur ka del našalde manušenge čačipa pe save len vi sasa pretenzia po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.

4. E thema save somnisarde kadi konvencia pherde ilesa ka len sama po šaipe te e našalde manušenge den, kana naj reciprociteto, maj but čačipa katar godola pe save len si pretenzia ande relacia pala o paragrafo 2, 3 sar vi šaipe te e našalde manuša save našti keren e kondicie save si ramosardine ande paragrafura 2 thaj 3 šaj aven slobode katar o reciprociteto.

5. Lekharipe/ramosaripe andar e oprune paragrafura 2 thaj 3 utilzuin pes vi pe čačipa pala save vakarel pes ande kotora 13,18,19,21 thaj 22 kadale konvenciako sar vi pe čačipa save naj ramopsardine ande late.

Kotor 8 – Sloboda katar e speciale aktivitetura

Te keren pes varesave speciale aktivitetura kontra varesave manuša andar varesavo them e thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren kadale aktivitetura pe našalde manuša save si vi formalo andar godo them numaj kaj si les godo themutnipe. E thema save somnisarde kadi Konvencia save našti utilizin generalo gindipe savo si ramosardino ande kava kotor ka muken ande varesave kazura e našalde manušen.

Kotor 9 – Cerra/zala vramake aktivitetura

Či jekh paragrafo andar kadi konvencia naj sar areslipe te opril varesave theme savo somnisarda kadi konvencia, kana si o maripe vaj ande varesavi aver specialo vrama, te kerel pe jekh vrama aktivitetura save kadava them gindil kaj trubun te keren pes po drom te arakhel pes nacionalo sekuritato.

Kotor 10 – Continuity of residence

1. Te sasa o našaldo manuš deportuime (tradino andar piro them) kana sasa o dujto themesko maripe thaj te sasa tradino pe teritoria e themaski savi somnisarda kadi konvencia thaj te akana gothe trail, e vrama savi vov bešla sar tradino manuš ka dikhel pes sar vi e vrama savi vov bešla sar vi aver.

2. te sasa varesavo našaldo manuš deprotuime katar e teritoria e themeski savi somnisarda kadi konvencia kana sasa o dujto themesko maripe thaj irisajlo/avilo palapale ande godo them maj anglal deso kadi konvencia avili pe čači zor te ande godo them trail, e vramako periodo maj anglal e dportacia sar vi o periodo palal e deportacia ka dikhel pes sar permanento bešipe ande godo them.

Kotor 11 – Refugee seamen

Mornara sar našalde manuša Te e našalde manuša sajekh/permanento keren buti sar membrura pe varesavo pajesko kaštuno vurdon pe savo si šuvdino o flago varesave themesko savo somnisarda e konvencia godo them pherde ilesa ka dikhel sar te arakhel varesavo šaipe te muken pes te train pe lengi teritoria thaj te del lenge personale lila vaj pe jekh vrama te mukel len pe piri teritoria spcialo godolese te lokharel lengo kamipe te ždan ande varesavo aver them.

DUJTO ŠERUTNO KOTOR

Juristikano statuso

Kotor 12 – Personalo statuso

1. Personalo statuso svakone našalde manušesko ka regulišil pes zakonosa e themesko savo si lesko domocilo vaj te naj o domicilo zakonesa e themeske kaj akana bešel.

2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka respektuil e čačipa save sesa e našalde manuše thaj save aven avri andar personalo statuso, specialo kodola save aven kana e manuša prandin pes, rezervasa, te godo trubul, te keren pes e formalite-tura save si ande relacia e zakonosa kodole themesko numaj trubul te džanel pes kaj o čačipe,savo si opre ramosardino, trubul te avel katar kodola čačipa save trubun te aven akceptuime katar o juristikano them te o manuš saves si intereso pala kava či avilo našaldo.

Kotor 13 – Mobilo thaj namobilo pala dadesko barvalipe

E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren so maj lačhi procedura e našalde manušenge sar godo keren vi averthemenge manušenge ande relacia pala o mobilo thaj namobilo paladadesko barvalipe.

Kotor 14 – Intelektualo thaj industrikano manušesko barvalipe

Ande relacia pala e protekcia/arakhipe indstrikane manušeske barvalipasko specialo pala varesave pilte, fabrikake somnura, komerciale anava, ande relacia pala e protekcia lilengi/kniške/pustika, artistikane thaj saensistikane manušeske barvalipasko, e našalde manušen ka avel (ando them kaj bešen) egalutno tretmano sar vi averen. Pe teritoria savi si e themeski savo somnisarda kadi konvencia kadale našalde manušen ka avel egalutno čačipen sar vi si e manušen save ave andar godo them kaj bešel o našaldo manuš.

Kotor 15 – Čačipe po khetanipe

E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni procedura pala e našalde manuša sar vi pe averthemeske manuša te von kamen te keren varesavo amalipe save naj politikano areslipe thaj save naj lukretivo. Kade ka avel vi te kamen te keren sindikatura.

Kotor 16 – Čačipe te sikaven pes anglal o krisi

1. Svakone našalde manuše ka avel, pe teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia, slobodo thaj lokho akseso anglal e krisura.

2. Ando them savo somnisarda kadi konvencia, kaj o našaldo manuš sajekh bešel, ka avel les egalutni procedura sar vi avere manušen ande relacia pala o akseso anglal o krisi, sar vi krisikano ažutipe thaj sloboda katar cautio judicatum solvi.

3. Ande thema save somnisarde kadi konvencia, avral andar godi kaj bešel thaj ande relacia pala e pučipa andar o paragrafo 2, pala svako našaldo manuš ka kerel pes egalutni procedura sar vi normalo civilo andar godo them.

TRINTO ŠERUTNO KOTOR

Lukrative butjarimaske thana

Kotor 17 – Pokinde profesie

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren pala svako našaldo manuš savo bešel pe lengi teritoria maj lačhi procedura savi kerel pes telal kodole kondicie vi pala averthemeske manuša/strenura ande relacia pala o pokinipe pala varesavi profesionalo buti.

2. E limitura save utilizin pes pala e averthemeske manuša po drom te protektuin pes o kherutno butjarimasko marketo či ka utilizil pes kontra e našalde manuša save sesa katar ethema save somnisarde kadi konvencia mukline po djes kana kadi konvencia avili pe čači zor vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:

a) te trin berša bešle ande godo them;

b) te si len prandimasko amal/partneri saves si themutnipe e themesko kaj bešen. O našaldo manuš našti utilizil kava čačipe te mukla pire prandimaske amale/partnere; vaj či ka utilizil pes pe našalde manuša save šaj astaren e kondicie:

c) te si les jekh vaj maj but čhavre saven si the-mutnipe e themesko kaj bešel;

3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka len sama pherde ilesa pe aktivitetura kasko areslipe te e čačipa našalde manušengo, ande relacia pala e profesie save pokinen pes, egalizuin/keren jekh sar aver e čačipenca kodole themenge manušenca/civilenca thaj specialo pala našalde manuša save die pe lengi teritoria sar manuša save trubum te butjaren vaj te bararen e populacia e manušengi ande godo them.

Kotor 18 – Na pokinimaske profesie

E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilzin pala e našalde manuša save arakhle pes pe lengi teritoria/phuv so maj lačhi procedura thaj kadi procedura či ka avel maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura ande relacia pala napokinimaske profesie ande agrikultura, industria, kin-bikinipe.

Kotor 19 – Slobode profesie

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka utilizil pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria, saven si diplome katar o barederipe varesave themesko thaj kamen te keren buti, so maj lačhi procedura, thaj kadi procedura či trubul te avel maj bilačhi katar e procedura savi utilizil pes pala e averthemeske manuša/strenura.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren sa so šaj, thaj ande relacia lenge bare zakonosa, te den šaipe e našalde manušenge pala bešipasko than ande sa e metropole/bare forura pe save von len sama.

ŠTARTO ŠERUTNO KOTOR

Barvalipe

Kotor 20 – Racionacia

Kana si o sistemo pala e racionacia ande savesko fremo si o sasto societato thaj savesa kerel pes regulacia pala o parudipe e produktengo save naj but e našalde manuša thaj aver ka aven jekh sar aver.

Kotor 21 – Kher

Ande relacia pala o kher, e thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin so maj lačhi procedura pala e našalde manuša save bešen pe lengi teritoria; Kadi procedura či trobul te avil maj bilačhi katar godi savi utilizil pes pala e averthemeske manuša.

Kotor 22 – Generalo edukacia

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren egalutni/jekh sar aver procedura sar vi averenca e našalde manušenca ande relacia pala e elementaro edukacia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka utilizin/keren pala e našalde manuša so maj lačhi procedura savi či ka avel maj bilačhi katar e procedura savi kerel pes pala e averthemeske manuša ande relacia pala aver kategorie e edukaciake thaj specialo ande relacia pala e studie/bare škole.

Kotor 23 – Publiko ažutipe

Ande relacia pala o ažutipe e thema save somnisarde kadi konvencia ka keren godi procedura našalde manušenca save bešen pe lengi teritoria sar vi averenca.

Kotor 24 – Butjarimasko zakono thaj socialo sekuritato

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka keren e procedura našalde manušenca sar vi averenca:

a) te si godola pučipa regulišime/kerdine zakonosa vaj si ande relacia administrative barederipasa: love pala o butjaripe, khetane e familiake ažutimaske pokinimasa, katar thaj dži kaj trail e buti, maj but časura e butjarimaske, pokinipe pala e beršeski vakacia, limito ande relacia e butjaki ando kher;

b) ande relacia pala o socialo sekuritato zakoneske paragrafura pala e bibaxtalipa po butjako than; pala profesionale nasvalipa; pala e bijandipa, pala e nasvalipa; pala o invaliditeto; pala o puranipe thaj meripe; pala o nabutjaripe; pala e familiake obligacie sar vi pala svako aver riziko savo si regulišime sistemosa pala o socialo sekuritato, telal e rezerva:

i) pala e aranžmanura save intjaren e čačipa save sesa e manuše thaj e čačipa save trubun te aven e manuše;

ii) pala e speciale paragrafura ramosardine ando nacionalo zakono e themesko kaj o našaldo dživdil save si ande relacia pala o dinipe kaj opaš dinipe save pokinen pes andar e publike fondura, sar vi pala o ažutipe savo del pes e manušenge save či astaren e kondicie ande relacia pala o dinipe pala permanento penzia.

2. Čačipe pe lovengo dinipe, kana o našaldo manuš merel godolese kaj sasa les bibaxt pe butjako than (kaj kerel buti) vaj kaj profesionalo nasvajlilo, či ka avel limitirime godolese kaj o manuš bešel avral e teritoria e themeski savo somnisarda kadi konvencia.

3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka buxljaren pe našalde manuša čačipe pe utilizacia e kontraktonenca save phangle vaj ka phanden maškar peste po drom te intjaren pes e čačipa vaj te astaren pes e čačipa pala o socialo sekuritato, te e našalde manuša šaj astaren e kondicie save si kerdine pala e civilura andar e thema save somnisarde e kontrakura pala save vakarel pes.

4. E thema save somnisarde kadi konvencia ka dikhen o šaipe te buxljarel pes vi pe našalde manuša čačipe pe utilizacia savo avel avri andar e kontraktura (pala save si ramosardino opre) save sesa vaj ka aven pe čači zor, maškar e thema save somnisarde o kontrakto thaj maškar godola save na.

PANDŽTO ŠERUTNO KOTOR

Administrative aktivitetura

Kotor 25 – Administrativo ažutipe

1. Te pala realizacia e čačipaski katar varesavo našaldo manuš trubul ažutipe katar averthemutne bvarederipa/autoritetura savenca o našaldo manuš našti vakarel, e thema save somniosarde kadi konvencia pe savi teritoria o našaldo trail ka ažutin leske vaj numaj lenge barderipasa vaj varesave maškarthemutne barederipasa.

2. O barederipe vaj barederipa pala save vakarel pes ando paragrafo 1 ka den avri vaj ka keren te telal lengi kontrola, den avri e našalde manušenge personale lila saven si vi averthemutne manušen ande godo them.

3. Gasave personale lila ka paruden oficiale aktura save averthemune mnušenge den lenge nacionale barederipa.

4. Gasave aktivitetura, save si ramosardine opre,trubun te pokinen pes numaj kava pokinipe ka avel egalutno e pokinimasa save den vi e civilura andar godo them pala kadale servisura.

5. E paragrafura andar kava kotor naj mamuj/kontra e kotorenca 27. thaj 28.

Kotor 26 – Sloboda pala o miškipe

Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka del e našalde manušenge save permanento/sajekh bešen pe lengi teritoria čačipe te alosaren o than kaj ka bešen thaj te slobodo miškin pes telal e kondicie save utilizin pes vi pala e averthemenge manuša.

Kotor 27 – Lila pala o identiteto

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e lila pala o identiteto svakone našalde manušese savo bešel pe leski teritoria thaj saves naj lačhe personale lila.

Kotor 28 – Personale lila pala o slobodo miškipe

1. E thema save somnisarde e konvencia ka den e našalde manušenge save sajekh bešen pe lengi teritoria lila pala o miškipe save ka den lenge šaipe te džan vi avral kadale teritoriatar te godo naj kontra o nacionalo sekuritato; o paragrafo katar o apendix A ka utilizin pes pe kadala lila khetane e konvenciasa. E thema save somnisarde kadi konvencia šaj den gasave lila svakone dujtone našalde manuše savo bešel pe lengi teritoria; e thema ka len specialo sama pe kazura ande save e našalde manuša save si pe lengi teritoria thaj save našti te aresen e miškipaske lila te džan andar o them kaj permanento train.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin e miškipaske lila save die, ande relacia pala e purane kontraktura, thaj ka dikhen pe kadale lila sar kana si kerdine ande relacia ladale kotoresa.

Kotor 29 – Fiskale obligacie

1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka roden katar e našalde manuša varesave speciale takse save si maj bare katar e takse save len pes katar normale civilura ande gasave situacie.

2. Te e našalde manuša kamen sar averthemeske manuša administrative dokumentura sar vi e identitoske lila godo ka pokinel pes.

Kotor 30 – Barvalipasko transfero

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka mukel e našalde manušen, ande relacia zakonesa ande godo them, te o barvalipe savo ande pe lengi teritoria indjaren pesa pe teritoria avere themeski kaj ka bešen permanento.

2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia ka lel sama pe mangipaske lila save den e našalde manuša save kamen oficielo šaipe te indjaren pesa piro barvalipe kaj ka bešen sajekh/permanento.

Kotor 31 – Našalde manuša save bi muklipasko bešen ande varesavo them

1. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka keren sankcie kana e našalde manuša den pe lengi teritoria bi lenge muklipasko kana e našalde manuša aven katar e teritoria kaj si lengo trajo vaj sloboda dukhadine ande relacia kotoresa 1. E našalde manuša trubun kana den ande averthemeski teritoria te džan ande oficiale themeske institucie thaj te phenen sostra našle.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia či ka utilizin, ande relacia pala e našalde manušengo miškipe, varesave aver limitura numaj godola save trubun te keren pes; kadala limitura ka utilizin pes/keren pes numaj dži kaj ando them kaj našalde manuša avile ši regulišil pes lengo statuso vaj dži kaj von či džan ande varesavo aver them. Godolese/vaš odi e thema save somnisarde kadi konvencia ka den e našalde manušenge jekh vramako periodo sar vi varesave lokharipa.

Kotor 32 – Tradipe

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka traden e našalde manuše katar pširi teritoria numaj te o našaldo manuš kerel problemo pala o nacionalo sekuritato.

2. Tradipe našalde manušengo ka kerel pes numaj kana annel pes o decizji savo si ande relacia e zakonesa. E našalde manušese trubul te del pes,te godo naj kontra nacionalo sekuritatosa, šaipe te phenel sostar trubul te ačhel sar vi šaipe te kerel rovipasko lil thaj te arakhel pes advokato savo ka reprezentui les anglal o barederipe/autoriteto.

3. E thema save somnisarde kadi konvencia ka den gasave našalde manušese lašho vramako periodo po drom te den lese šaipe te arakhel varesavo aver them kaj te džal. E thema save somnisarde kadi konvencia čaj ande kava periodo keren aktivitetura pala save von gindin kaj trubun te keren.

Kotor 33 – Tradimasko opripe

1. Či jekh them savo somnisarda kadi konvencia či ka tradel vaj iril zorasa e našalde manuše pe teritoria katar vov našlo godolese kaj sasa les rasno, religiako, themutnipasko problemo vaj aver politikano gindipe.

2. Pe kava paragrafo našti akharel pes o našaldo manuš savo šaj dukhavel e themesko sekuritato kaj arakhel pes ande godo momento vaj te kerda varesavo kriminalo akto thaj te si krisisardo.

Kotor 34 – Naturalizacia

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den so maj baro šaipe te kerel pes asimilacia thaj naturalizacia našalde manušengo. Von specialo ka sidjaren e procedura pala e naturalizacia thaj ka keren maj lesne love pala kadi procedura.

ŠOVTOŠERUTNO KOTOR

Egzekutive thaj nakhipaske paragrafura

Kotor 35 – Ko-operacia nacioinale barederi-pasko Jekhethaneske nacienca

1.E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren ko-operacia bare komesaresa Jekhethaneske naciengo pala našalde manuša thaj svakone avere organosa/instituciasa Jekhethaneske naciengo save šaj aven po than bare komesaresko specialo te lokhare lese te lel sama sar utilizin pes e paragrafura kadale konvenciako.

2. Po drom te den šaipe bare komesareske vaj svakone avere instituciake Jekhethaneske naciengo save šaj aven po lesko than pala dinipe e raporturengo Jekhethaneske nacienge, e thema save somnisarde kadi konvencia te den lenge ande lačhi forma informacie thaj statistika ande relacia pala:

a) statuso našalde manušengo

b) utilizacia kadale konvenciako

c) pala e zakonura, paragrafura save ka aven pe čači zor pala e našalde manuša.

Kotor 36 – Informacie pala e nacionale zakonura

E thema save somnisarde kadi konvencia ka den e Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakoneske tekstura save šaj anen po drom te protektuin/arakhen utilizacia kadale konvenciaki.

Kotor 37 – Sarsavi sas relacia purane konvencianca?

Bi dukhavipasko paragrafosko 2 kotoresko 28, kadi konvencia avili po than, maškar e riga (e thema) save somnisarde kadi konvencia, kontrakturengo katar o 5-to juli 1922-to berš, 31-to maj 1924-to berš, 12-to maj 1926-to berš, 30-to jun 1928-to berš thaj 30-to juli 1935-to berš, sar vi e konvenciako katar 28-to oktobri 1933-to berš, 10-to februari 1938-to berš, protokoli katar 14-to septembri 1939-to berš thaj kontraktosko katar 15-to oktobri 1946-to berš.

EFTATOŠERUTNO KOTOR

Maj palune paragrafura

Kotor 38 – Sar phagavel pes o problemo?

Svako problemo maškar e thema save somnisarde kadi konvencia ande relacia pala e konvenciako xatjaripe thaj utilizacia savo našti phagavel pes varesar ka phagavel o Maškarthemutno čačipasko krisi kana godo mangel jekh katar e thema saven si problemo.

Kotor 39 – Somnipe, ratifikacia thaj lethanipe

1. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe ando foro Geneva katar 28-to juli 1951-to berš thaj pala godo datumo ka avel deponouime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.Voj ka avel putardi pala o somnipe ande Europako ofiso Jekhethaneske naciengo katar 28-to juli dži kaj 31-to avgust 1951-to berš, pala godo palpale ka avel putardi pala o somnipe ando šerutno bešipasko than Jekhethaneske naciengo katar 17-to sepembri 1951-to berš dži kaj 31-to decembri 1952-to berš.

2. Kadi konvencia ka avel putardi pala o somnipe katar sa e thema save si membrura Jekhetheneske nacienge sar vi katar svako them savo naj membro numaj si akhardino pe oficielo pe konferencia pala o statuso našalde manušengo thaj manušengo saven naj themutnipe vaj svako them kase o Generalo kidipe/kongreso bičhalel akharipe te somnil.Voj ka avel ratifikuime pal e ratifikaciake instrumentura ka aven deponuime ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

3. E thema pala save vorbil pes ando paragrafo 2 kadale kotoresko šaj somnin kadi konvencia katar 28-to juli 1951-to berš. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor 40 – Paragrafo pala e teritorialo utilizacia

1. Svako them kana somnil kana somnil, kerel ratifikacia vaj lethanipe šaj phenel kaj kadi konvencia ka avel buxljardini pe sa e teritorie save si leske. Kava vakaripe/vorba ka avel čači katar o djes kana godi konvencia avel pe čači zor ande godo them.

2. Ande svako vrama maj palal kava buxljaripe ka kerel pes notifikaciasa savi ka avel bičaldine generale sekretarese Jekhethaneske naciengo thaj ka avel čači katar o 90-to djes kana o Generale sekretarese Jekhethaneske naciengo aresel e noitifikacia vaj po djes kana kadi konvencia avel pe čači zor ande godo them.

3. Ande relacia pala e teritorie pe save kadi konvemcia či ka utilizil pes po djes kana kerel pes o somnipe, ratifikacia vaj lethanipe svako them saves si intereso ka dikhel si šaipe vaj na te so maj anglal kerel e aktivitetura te utilizil kadi konvencia pe opre ramosardine/lekhardine teritorie telal jekh kondicia te piro glaso den vi e governura kadale teritoriangi.

Kotor 41 – Federalo paragrafo

Ando kazo kana si ando pušipe jekh federativi vaj naunitaro them ka uzilizin pes telune paragrafura:

a) ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe, obligacia federale governoski ka egalutni obligacienca e themenge saven naj federalo konstitucia.

b) ande relacia pala e membrura kadale konvenciaki kasko zakono perel po federalo barederipe pal ande peste intjaren e kantonura save korkore vazden opre kadale decizja o federalo governo, so maj anglal, ka informišil pozitivo kadale kantonura pala kadale kotora.

c) federativo them savo somnisarda kadi konvencia ka del, te godo rodel aver them savo somnisarda kadi konvencia perdal o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, raporto pala e zakonura save si pe zor ande federative kotora save keren godo them ande relacia varesave paragrafosko kadale konvenciako.

Kotor 42 – Rezerve

1. Kana del pes o somno, ratifikacia vaj lethanipe svako them šaj šuvel/thol rezerve pe kotora kadale konvenciaki numaj našti pe kotora 1, 3, 4, 16 (1), 33, 36. dži kaj kotor 46.

2. Svako them savo somnisarda kadi konvencia thaj savo šuvda rezerva ande relacia pala o paragrafo 1 kadale kotoresko šaj kana kamel cirdel kadi rezerva kade kaj ka informišil Generale sekretare Jekhethaneske naciengo.

Kotor 43 – Avipe pe čači zor

1. Kadi konvencia avel pe čači zor 20-to djes katar o djes kana deponuil pes 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe.

2. Pala svako them savo ka ratifikuil e konvencia vaj khetanil pes e konvenciasa kana deponuil pes o 6-to instrumento pala e ratifikacia vaj lethanipe,voj ka avel pe čači zor 90-to djes kana deponuin pes e instrumentura godole themesko pala e ratifikacia vaj lethanipe.

Kotor 44 – Cirdipe

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj cirdel piro somno katar e konvencia jkana godo kamel notifikaciasa savi trubul te bičhalel Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.

2. O cirdipe ka avel pe čači zor jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil kadi notifikacia.

3. Svako them savo dia piro raporto vaj notofikacia ande relacia pala o kotor 40 šaj maj palal informišil Generalnone sekretare Jekhethaneske naciengo kaj či ka utilizil pes e konvencia pe teritoria savi si sikadini ando raporto/notifikacia. E konvencia atoska/atunči ka ačhel te utilizil pes pe godi teritoria jekh berš katar o djes kana o Generalo sekretari akceptuil godi iinformacia.

Kotor 45 – Revizia

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te rodel revizia kadale konvenciaki kade kaj ka tradel/bičhalel jekh lil Generalnone sekretarese Jekhethaneske naciengo.

2. O Generalo kongreso Jekhethaneske naciengo ka phenel sarsave aktivitetura trubun te keren pes, te godo trubul, ande relacia pala godo lil.

Kotor 46 – Notofikacia Generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo

Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo ka notifikuil sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pala save vakarel pes ando kotor 39:

a) informacie pala save vakarel pes ando somno I kotoresko 1;

b) somnura, ratifikacie thaj lethanipa pala save vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39;

c) notifikacie pala save vakarel pes ando kotor 40;

d) rezerve, šuvdine vaj cirdine,pala save vakarel pes ando kotor 42;

e) o datumo kana kadi konvencia ka avel pe čači zor ando egzamplo kotoresko 43;

f) cirdipa thaj informacie ande relacia pala o kotor 44;

g) revizia pala savi vakarel pes/vorbil pes ando kotor 45.

Kerdino ando foro Ženeva po 28-to juli 1952-to berš ande jekh kopia thaj anglikano sar vi francikano teksto si jekh sar aver. Von ka aven deponuime ande arhiva Jekhethaneske naciengo pal oficiele kopie ka aven bičhaldine sa e themenge save si membrura Jekhetheneske naciengo sar vi e themenge save naj membrura pal pala lende vakarel pes/vorbil pes ando kotor 39.

Protokoli pala o statusi našalde manušengo

(Foro New York, 31-to januari 1967-to berš)

E thema save somnisarde kava protokoli, gindosa kaj e Konvencia pala o statuso našalde manušengo si kerdini po 28-to juli 1951-to berš ando foro Ženeva (maj dur ando teksto konvencia) intjarel ande peste numaj kodola manuša save si našalde manuša godolese kaj vareso sasa maj anglal 1-to januari 1951-to berš, gindosa kaj katar e vrama kana si e konvencia lindi/akceptuime sesa but situacie ande save si kerdine vadži/inke našalde manuša thaj kaj kadale našalde manuša godolese našti aven šuvdine/thodine ando fremo kadale konvenciako, gindosa kaj sa e našalde manušen trubul te avel egalutno statuso sar si phendino ande definicia e konvenciaki, bi reakciako pala o vramako periodo dži kaj 1-to januari 1951-to berš, čhinade pes/phande e vorba:

Kotor I – Generale paragrafura

1. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin e kotora 2. dži kaj 34 pe našalde manuđša sar si godo maj dur ando teksto definišime.

2. Ande kava protokoli o termino “našaldo manuš“, numaj na ando punkto 3. kadale kotoresko, ka utilizil pes svako manuš savo si definišime kotoresa 1. kadale Konvenciako

3. E thema save somnisarde kava protokoli ka utilizin les bi geografgikane limitosko, numaj e vakaripa save si dinde katar e thema save si membrura e Konvenciaki ande relacia pala o kotor 1B (1)(a), te naj buxljardine ande relacia pala o kotor 1 B (2), ka utilizin pes pe baza e protokoleski.

Kotor II – Kooperacia nacionale barederipasko Jekhethaneske nacienca

1. E thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia kaj ka keren khetani buti/kooperacia e oficosa Bare komesaresko Jekhethaneske naciengo, vaj svakone avere agenciasa savi ka avel pe ofisosko than thaj kerel kodola butja, e thema specialo ka a\utin kade kaj ka dern leske šaipe te lel sama sar utilizil pes kava protokoli.

2. Po drom te del pes ofisose bare komesareske vaj svakone avere agenciase Jekhethaneske naciengo te kerel raportura organurenge Jekhethanese naciengo, e thema save somnisarde kava protokoli lie pe peste obligacia te den lenge lačhe informacia sar vi e statistika:

a) pala e kondicie sar train/dživdinen e našalde manuša;

b) sar utilizil pes kava protokoli;

c) zakonura, paragrafura pala e našalde manuša savi si vaj ka aven pe čači zor.

Kotor III – Dinipe e informaciengo pala o nacionalo zakono

E thema save somnisarde kava protokoli ka den e generale sekretarese Jekhethaneske naciengo zakonenge tekstura save si kerdine po drom te protektuil pes/arakhel pes kava prtokoli.

Kotor IV – Sar phagaven pes e problemura

Svako problemo mašakar e thema save somnisarde kava protokolo savi si ande relacia pe lesko ginavipe vaj utilizacia, thaj savo našti avel phagardino pe varesavo aver drom, ka bičhalel pes anglalo o Maškarthemutno čačipasko krisi te godo kamel jekh katar e thema saven si problemo.

Kotor V – Lethanipe ando protokolo

Kava protokoli si putardino pala o lethanipe ando anav sa e themengo save si membrura e Konvenciaki thaj svakone avere themesko savo si membro Jekhethaneske naciengo vaj membro varesave speciale agenciako vaj kodolake kaske avel bičhaldino akharimasko lil katar o Generalo Kongreso Jekhethaneske naciengo te lel than. O lethanipe ka kerel pes kade kaj ka deponuin pes e instrumentura pala o lethanipe ka Generalo Sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor VI – Klauzula pala e federacie

Ande kazura kana si o them kerdino sar federacia ka utilizin pes kadala paragrafura:

a) ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia federale zakoneske barederipasko, obligacie federale governosko ka aven egalutne sar vi pala e thema save somnisarde kadi konvencia pal naj federacie;

b) ande relacia pala godola membrura e Konvenciaki save utilizin pem ande relacia kotoresa I punkto 1. kadale protokolesko, pal peren telal zakoneski jurisdikcia e themengo sar kantono, provincia save si kotor e federaciako, saven ande relacia bare maj bare zakonesa e themeske naj obligacia te keren zakoneski akcia, o federalo governo jekhe lačhe rekomodaciasa, so maj sigo ka informišil barederipe kodole themesko, provinciako vaj kantonesko pala opre sikadine kotora;

c) federalo them savo somnisarda kava protokolo, te godo kamel varesavo aver them savo si mem-brošaj del raporto pala o zakono thaj pragmatika ande federacia thaj lake kotora ande relacia pala svako odredba e Konvenciaki savi utilizil pes ande relacia pala o kotor I. punkto 1. kadale proto-kolosko ande savo šaj phenel dži kaj areslo pes ande uzilitacia e paragrafoski zakoneske vaj avere akciasa.

Kotor VII – Rezerve thaj informacie

1. Kana kerel pes o lethanipe, svakone theme si čačipe te thol/šuvel rezerva po kotor IV kadale protokolosko vi pe utilizacia, ande relacia kotoresa I kadale protokolesko, svako paragrafo kadale Konvenciako numaj na godola save si intjardine ande kotora 1, 3, 4, 16 (1) thaj 33, telal kondicia, kana si ando pučipe o them savo somnisarda kadi Konvencia,e rezerve save si šuvdine pe baza kadale kotoreski na buxljaren pes pe našalde manuša pe save e Konvencia utilizil pes.

2. E rezerve save si šuvdine/thodine katar e thema save somnisarde kadi Konvencia ande relacia pala o kotor 42. utilizil pes, te naj cirdine, pe lenge obligacia save inkljen avri andar kava protokolo.

3. Svako them savo šuvel/thol rezerva ande relacia punktosa 1. kadale kotoresko šaj vi cirdel las, numaj trubul pala kava te informišil vi e generale sekretare Jekhethaneske naciengo.

4. Ka gindil pes/lel pes sar čače kaj e informacie save o them savo somnisarda e Konvencia thaj savo lel than vi ando protokolo del ande relacia e kotoresa 40. punkto 1. thaj 2. e Konvenciako, si ande relacia vi kadale protokolesa, kondiciasa te kana o them lethanil pes či informišisarda generale sekretare Jekhethaneske naciengo. Ka gindil pes kasj e paragrafura kotoresko 40. punkto 2. thaj 3. thaj kotoresko 44. punkto 3. e Konvenciako urilizin pes pe kava Protokolo mutatis mutandis.

Kotor VIII – Avipe pe čači zor

1. Kava protokoli ka avel pe čači zor po djes kana deponuin pes 6-to instrumento pala p lethanipe.

2. O protokolo avel pe čači zor pala svako them savo kamel te lel than kana deponuil pes 6-to instrumento pala o lethanipe ando protokolo, po djes kana deponuil pes o instrumento pala o lethanipe katar godo them.

Kotor IX – Cirdipe

1. Svako them savo somnisarda šaj vi cirdel pes andar o protokolo ande svako vrama, kade kaj ka kerel lil savo trubul te bičhalel generale sekretareske Jekhethaneske naciengo.

2. Kava cirdipe avel pe čači zor pala o them savo somnisarda savo bičhalda o lil pala o cirdipe jekh berš katar o djes kana o cirdipe si akceptuime katar o generalo sekretari Jekhethaneske naciengo.

Kotor X – Notifikacia generale sekretaresko Jekhethaneske naciengo

Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo informišil e themen save si sikadine ando kotor V pala o avipe pe čači zor, pala e lethanipa, pala e rezerve, pala e cirdipa e rezervengo thaj cirdipa andar o protokolo sar vi pala e informacia save si ande relacia pala kava so si opre ramosardino.

Kotor XI

Kopia kadale protokolesko, kasko anglikano, francikano, rusikano thaj španjolikano teksto si egalutne, somnisardo katar o prezidento Generale thaj katar o Generalo sekretari Jekhethaneske naciengo, deponuin pes ande arhiva e sekretariatoski Jekhethaneske naciengo. O Generalo sekretari ka del oficiele kopie sa e themenge save si membrura Jekhethaneske naciengo thaj vi avere themenge save si sikadine ando opruno kotor V.
=====================================================================================

Faktolilengo lil: Kidipe ko kidipe rekordo pe Romane čačimata

17 May 2010

Ka septembriako 2008-to romano kidipe, o Europako Centro pe Romane Čačimata/ Hakaja (ECRC) cyrda o gindo e Europako Uniako thaj e politikane kerimatorenge pe manuškane hakajenge standartura vaš e romenge protekcijake. Kaj o Dujto Europako romano kidipe avel, kava faktonengo lil dikhel kozom si respektirime e principura ande Thema kotora katar e Europaki Unia (EU) thaj ande thema ando akseso ando EU de katar gadaja vrjama.

Violencia/zoripe mamuj e Roma: Ande kazusura kerde katar o ECRC, o Europako Kriso pe Manuškane Čačimata kerda konfirmacija kaj o them trubul te kerel rodipe thaj krisako proceso palal manuša - privatni vaj themeske, save kerde zoripe/violencia mamuj e roma. O Kriso zurjarda kava mesažo adno 2009-to thaj 2010-to ande kazusura ingjarde katar o ECRC mamuj e Croatia thaj e Bulgaria. Maj but katar e manuša save keren zoripe mamuj e Roma ando EU, ačhen bikrisome.

Katar o 2008-to, ande Češko Republika, Ungriko Them thaj e Italia anti-Romane zorimata/violencie sas seriosno thaj baro problemo; roma katar aver thema sas vi von afektirime. Ando Ungriko Them, o ECRC registrisarda em zalaga 45 reportura pe zorime atake mamuj e Roma thaj vi 9 merimata save astarde te len than katar o 2008-to. ECRC-sko reporto phenel kaj sade/numa ekh došalo kerimatori sas arakhado ži agive (kerel pes leske apelacia). Ande Češko Republika em zalaga 7 atake mamuj e Roma sas reportirime, maj but lendar sas kerde Molotove kokteilenca, thaj bižanglo nomero maršura save resade sar anti-Romane atake. Ande ekh katar e atake, ekh duje brešengi cikni čhoru sas te merel dukhendar katar e jagake bombe. Mediake reportura indikirin kaj došale kerimatorja sas arakhade sade/numa ande duj atake. Ando novembro 2009-to, te phiras palal o zoripe/violencia mamuj e roma ande Italia, mafia kerdi katar 200-300 žene, kerda ataka thaj phagla e romenge khera ande Alba Adriatica. Ando aprilo 2009-to, YouTube visitorja šaj dikhenas sar ekh grupa šingale/policía katar e Slovakia keren doš šove terne romane čhavenge, save sas ando phandipe. Ando juno 2009-to ande Opruni Irlandia (UK) ekhe grupake romane familienge sas lenge kerde serie zorime atake ande lenge khera ando Belfast; e khangeri ande savi von rode žutipe sas vi voi atakuime. Ande Turkia, paše ekh milja žene atakuisarde romane malave turjal e Manisa Selendi ando januaro 2010-to. E mafia phagla thaj phabarda e khera, care thaj vordonura e romenge thaj cipisarda sloganura: “Ame ni mangas roma ande Seleni”. Sar resultati, 74 roma našle katar o foro.

Barjardo aktiviteto e ekstremime politikane partienge, politikanenge thaj šingalenge: Katar o 2008-to, ande but EU thema extremime polikane partie thaj politikane manuša zurjarde piri anti-romani ritorika thaj kerimata thaj kerde klimato ande savo čačimatonengo phagipe ačhel bikrisome.

Ando Ungriko Them, e Magyar Garda, ekh paramilitarime organizacia savja si la rasistime agenda, žal maj angle ande pire aktivitetura thaj kerel buki, dako sas phandi ando 2009-to ekhe decisiasa katar o Baro Kriso. Ande gadava breš, e Jobbik, ekh ekstremime partia anti-romane programasa, la štar thana ande elekcie e Europake Parlamentoske. Ande Italia o governmento ni ačada te vakjarel mamuj e roma, te zurjarel e publikako gindo mamuj e roma thaj sintura, ži kana zurjarelas emergenciaki situacia mamuj e roma thaj meškisalo agresiasa te del palal/kerel evikcie e romenge katar lenge khera thaj te čhol len ekhe kupate ande kontrolime kampura: gasave evikcie maj but ačhhile ando 2010-to. Ande Slovakia ando 2010-to e ekstremime Ludova strana Nase Slovensko (Manušengi partia Amari Slovakia) sas but aktiv karing e ritorika mamuj e roma, konkretno karing o “Romano doškeripe/criminaliteto”. Ando novembro 2008-to e Češko Bukjarnengi Partia (DS) kerda mitingo ando Litvinov panžšele Neo-nažisenenca thaj mangla te kerel marcho ande ekh romani malava maj anglal te avel ačhadi katar e policía/šingale palal violenciake konfrontacie. Ando februaro 2010-to e Romaniako Avruno Ministero vorbisarda publikane kaj e romengo doškeripe si ande lengo geno. Media reportirisarda kaj o Presidento Traian Basescu inkjarda palal o Ministero thaj phenda kaj e Romania si la kaljardo imažo maškar sa e thema kerdo katar e Roma save žan te mangen pe “sako ekh rig e dromeski”.

Aksesosko bidipe po sastipe thaj socialno asistencia: Diskriminacia ando akseso ži ko sastipe thaj socialno asistencia ačhel bariera savi blokiril o akseso e romengo ži ka kala servisura ande but Thema ando EU. Ande duj decisie kerde anodo 2009-to, e Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Bulgaria te phagel e Europaki Socialno Harta kaj ni inkjarda pe piri vorba te del garantía kaj e romen si len lačho akseso ži ka sistema po sastipe thaj socialno asistencia. O governmento da postivno pučiripe/respondo kaj kerda nevimata ando zakono pe socialno asistencia te eliminiril vrjamaki limitacia pe gasavi asistencia. Ando Kosovo, plumbaki contaminacia sas ando kampo-kher pe romane andrune thodinde manuša (IDPs) ande Upruni Mitrovica, savi si gindi te avel ekh katar em e bare medikane krize ando regiono. Date si bari maškarthemutni thaj EU atentia pe situacia, e roma važe train ando kampo de katar 10 breš, biprotektirime katar e plumbaki contaminacia, savi kerda but mudaripe.

Zorimaski sterilizacia e romane romnjange ni ačhavel: Ando Ungriko Them, o ERRC dokumntirisarda sporadime kazusura, katar save em o sigo si katar o 2008-to. Češke kazusura, em sigo kerdo ando 2008-to, sas reportirime thaj maj but katar 20 neve ašugjaren rodipe, savo te kerdol pes katar e regionalne sastimaske autoritetura. Ando 2009-to o Češko governmento da piro ertisaripe karing e kurbanura/viktimura kadale prakticiake thaj o governmento ando Ungriko Them da compensacia ekhe kurbanosko/victimoske. O governemnto ande Slovakia ni kerda nisave padmada te adresiril gadava problemo thaj ni e governmentura ande Češko republika thaj Slovakia adoptirisarde akhjardo plano te den conpensacia sa e kurbanonen/viktimen. Reforma ando sastipmasko zakono trubul te kerdol pes ando Ungriko Them te del garantia kaj informcia si dindi palal o konsento pe sterilizacia.

Sistematikani segregacia e romene čhavenge ande školje ni ačhavel: O Europako Kriso pe Manuškane Čačimata pale phenda kaj e segregacia e romane čhavenge (ande školje vaš čhavenge invalidura thaj školje ulavde katar e gaženge vaj sade romane klasura ande školje) si bizakonoski diskriminacia. Ando marto 2010-to, e Bari Kamara (chambero) e Europaki Krisoski pe Manuškane Čačimata mothoda pi posizia ando kazuso Oršuš thaj Aver mamuj Croatia kaj e segregacia e romane čhavenge ande ulavde klasura bazirime demek pe čhibako bižanglipe si bizakoneski diskriminacia. Dako o Kriso kerda bidogindone trin decisie katar o 2007-to, e sikavimaski segregacia e romane čhavenge si sistematikani ande but thema ande Europaki Unia: Bulgaria, Češko Republika, Grecia, Ungriko Them, Romania thaj Slovakia, segregaciake raportortonenca ande Opruni Irlandia (UK), Portugalia thaj Espania. Ande sasti Europaki Unia, romane čhave resaven školja maj cikne suksesosa katar pire gažikane školjake amala.

O pučiripe/responso e themenge kotor katar e EU ni sas totalno adekuatno: Ande Češko Republika, o governamento phenda kaj si gasavo problemo, ama lesko plano-kerimata si bi vrjamake limitosa thaj targetosa, thaj gadaleske našti lačharel o problemo. Ande Bulgaria si suksesoske integraciake proektura, ama maj but katar deš breš von ni sas kotor katar e governmntoske progmrame. Ande Slovakia, o Premiero da gindo maj bare segregaciake e romenge - te sikjon ande internatura thaj kava, vov phenel, si lačhi politika.

Durestebičhaldi thaneski segrecia dukhavel e romen: Ekh reporto katar o 2009-to breš e Agenciako vaš Fundamentime Čačimata karing e EU, arakhada kaj “e segregacia si evidento ande but thema kotor katar e EU, sar e Bulgaria, e Romania, e Češko Republika, Grecia, Espania, Francia, Kipro, Ungriko Them, Italia, Litva, Polša, Portugalia, Romania, Slovenia thaj Slovakia, khaj drom sar resultato katar e governentoske politike”. Ande Italia, o thodipe e romenge thaj e sintonenge ande “nomadonenge kampura” žal maj angle oficialnone politikasa te kerel segregacia e romenge thaj e sintonenge katar e majorime italiano populacia. Roma save bešen ande segregirime rajonura maj lokeste šaj achen kurbanura ande rasistutne atakake.

Evikcie bi alternativime akomodaciasa phagel o manuškano čačimatonengo zakono: Ando februaro 2010-to, o Europako Komiteto pe Socialne Čačimata arakhada e Francia ando phagipe e Europake Socialnone Hartake kašte lake praktikake te kerel evikcie e phirutnenge thaj aver phagimata e čačimatonenge po kheripe. Katar o 2008-to, romenge evikcie save phagle o maškarthemutno zakono ni ačhade te len tan ande Bulgaria, Italia, Macedonia, Serbia thaj Slovakia. E Italia sas but aktivime ande 20 evikcie e romenge ando Milano ando 2010-to.

O Europako Romano Čačimatotnego Centro kerel apelo karing e institucie ande EU thaj karing e thema kotor katar e EU te astaren te keren buki pe legislaciaki thaj politikaki implentacia thaj te resen progresivno zi ka respekto e čačimatonenge thaj ekualiteto e romenge.

Maj bute informaciake roden:
Rob Kushen, ECRČ-sko directoro, rob.kushen@errc.org. +1.917.747.3285
Ostalinda Maya, Koordinatoro pe žuvlikane čačimata thaj ekualiteto, ostalinda.maya@errc.org +36.30.500.1959
Sinan Gokcen, ECRČ-sko mediako oficero, sinan.gokcen@errc.org, +36.30.500.1324
=================================================================================

Le shera pa muro kadava site-o sas line pa o:

http://www.eurobrussels.com/job_display/14698/Legal_Trainee_ERRC_European_Roma_Rights_Centre_Budapest
So si Europako Rromano Čačimasko Centro?

Europako Rromano Čačimasko Centro (ERRC) si jekh maškarthemutni organizacia pala zakonura savi kerel baro numbri e aktiviteturengo kasko ares/golo si te phagavel rasistikani diskriminacia thaj manušikane čačimaski violencia mamuj Rroma. Drom savo alosarda o ERRC intjarel ande peste participacia ande vasne krisipa, maškarthemutni advokatura, rodipe thaj politikano buxljaripe thaj keripe treningurengo pala Rromane aktivistura. Katar 1996-to berš kana si kerdino o ERRC dia but bari zor te e Rroma astaren sa so trubul len thaj kade te phagaven diskriminacia thaj te astaren egalutno akseso (access) pala governo, edukacia, butjaripe, sastipaski protekcia, urbanizmo thaj publike (sa-themenge) servisura. O ERRC kerel buti te phagavel stereotipura thaj diskriminacia mamuj Rroma sar vi te vazdel opre egaliteto maškar Rroma thaj gadže sar vi te vazdel opre respekto pala Rroma.

Sa so kamen te džanen pala ERRC-eske generale butja, keren kontakto e rajosa Dzavit Berisha: dzavit.berisha@errc.org.

* Faktolilengo lil: Kidipe ko kidipe rekordo pe Romane čačimata
* Importanto dokumentora pe romani chib

http://www.eurobrussels.com/job_display/14698/Legal_Trainee_ERRC_European_Roma_Rights_Centre_Budapest

Lila romane 4

So si diskriminacija? — Skurto liloro e manušenge save kerena buci pe Romengere cacipena - Romani language version of "Recognising and Combating Racial Discrimination: A Short Guide" by the ERRC.

4 June 2004

I diskriminacija savi si bazirimi upral i rasa, koloro vaj etniciteto (rasaki diskriminacija) sakana si bazično phageripe e manušikane čačipenengo. Vorbencar kotar e Internacionalno Konvencija vaš eliminiripe sa e formi kotar e rasaki diskriminacija, šaj te hačarel pes kaj o vorbi rasaki diskriminacija, šaj te phenen vi kodo kaj vareko kerel varesavi restrikcija,lejbe avrijal, pe baza koloreski, nacionalno vaj etnikumo vaš najkehipe pe manušikane čačipena thaj bazične politikane, ekonomikane, socijalne, kulturake vaj vaver rig kotar e dživdipe. Fundamento vaš e na diskriminacijeke principura si jekhipe pe čačipena vaš manušenge kotar vaver rasa, etnikano vaj nacionalno minoriteto angleder o zakono thaj jekh protekcija po zakono. Kodola čačipena si vaš jekhpe an edukacija, sastipen, khera thaj phutarde servisura. E čhemen si obligacija (musaj) te keren prevencija pe gasavi rasaki diskriminacija.

O akanutno Europako zakono kerel diferenca maškar direktno thaj indirektno diskriminacija. Sar so phenel e Europaki Unijaki Direktiva vaš Rasako Jekhipe 2000-43-EC, direktno diskriminacija si kana varesave manušeske či del pes jekh šajipena sar vaverenge soske si kotar vaver rasa. Sar egzamplo šaj te vakeras jekh šajipena vaš buči (kana e Romen či khamen te len an buči), kana naj len jekh čačipena vaš khera thaj normalno kondicije dživdipaske.

Indirektno diskriminacija avela kana varesave kriterije ande praktika save so sikavena pes pe varesavi neutralno verzija. Thaj ki komparacija vavere manušencar ki praktika naj legitimne. Sar egzamplo vaš kadi diskriminacija šaj te vakeras kana vaš lunge cohi varesave džuvlja či meken ande bolti vaj manušen so legarena stadika pe lenge šere. Kodo naj regulirimo zakonesar, numa si diskriminacija soske džanel pes save manuša egzakto (kotar savo minoriteto) legaren lunge cohi, vaj stadika an po šero.

Pe varesave thema kote o ERRC kerel buči, but manuša pačan kaj mamuj e Roma naj diskriminacija. Kodo avelakodolestar so i Konstitucija themeski vaj vaver zakonura phenen kaj i diskriminacija naj legalno thaj kaj e Roma si prindžarde sar minoriteto. Numa, kodo si jekh baro bihaljobe soske egzaktno gasavi diskriminacija sikavela pes pe thema ande Europa. Kodo so si zakono mamuj i diskriminacija pe tumaro them, či phenel kaj tumen našti te arakhen tumeni ki situacija te oven diskriminirime. Kodo phenel numa kodo kaj tumen si instrumentura te maren tumen mamuj e diskriminacija. Tumen šaj te arakhen tumen butivar pe diskriminacijake aktura sako džives.

Numa pe but limitirime kejsura i diskriminacija šaj te ovel avrijal kotar o zakono. Pi relacija e direktno diskriminacijasar kodo šaj te phenel pes sar, sar tikno egzamplo — Kana jekhe Rabineske na dela pes šajipen te aplicirinen bučake e Židovencar vaj kana Romeske či del pes šajipen te kerel buči sar bučarno e thernencar.

Pe varesave gasave specifične situacije i diskriminacija si thaj ikljovel kotar o zakono.Vaš kodo ka das tumenge jekh egzamplo. Pe jekh firma savi so vazdel khera zakono si o bučarne te legaren kodi sastrnali sstadik vaš olengoro sikuriteto an buči. Te si gote bučarno savo so či khamel te legarel gasavi stadik soske kodo si mamuj lesko nacionalno identito, i firma šaj te frdel ole kotar e buči soske kodo si mamuj e interno zakonura vaš sikuriteto pekodi firma. Kodo čače si diskriminacija mamuj e manušenge saveso či khamen gasave sastrnale stadika, numa e firma naj obligacija anglalo zakono soske kodo si interno zakono vaš sikurita pe kodi firma.

Sar te dodžanav kaj mamuj mande kerel pes gasavi diskriminacija thaj sar te sikavav averenge kaj upri mande sas kerdi gasavi diskriminacija?

Bareder numero amendar džanen te prindžaren kodi dopaš phutardi diskriminacija. Gasavi diskriminacija, bare bibahtake, si pe sako than ande Europa. Ačilas pe tumenge vaj vaverske ando restoranto ma te len pijimata kodolestar soske sijen Roma? Džanen varekas kaske či dije buči soske so Rom? E, pe kadala kejsura isi tumen kodi dopaš phutardi diskriminacija. O ERRC pe sa kadala kejsura dikhel sar diskriminacijake aktura thaj khedel iformacije so phenen e manuša so dikhle gasavi diskriminacija.

Vaver kategorija kotar gasave diskriminacijake aktura si kanae vorbi Roma vaj Cigani naj vakerde pe mišto konteksto. Sar egzamplo: Pe but restorantura či khamen te mekhen e Romen vaj kalemanušen soske vakern kaj numa membrura šaj te den andre, vaj phenen kaj si privatno rači ande restoranto. Vaver situacija si kana te vakeras: Rom po telefono rodel buči. An telefono phenen leske te avel tosara vaš intervju. Numa, kana ka dikhen kaj si Rom, phenen leske kaj naj buči vaj kaj pe kodi buči vareko vaver astardas te kerel ola.

Sar šaj pe gasave kejsura te sikaven kaj kodo sas diskriminacijako akto? Varesave organizaciji so keren buči ande Europa keren jekh lači tehnika so vakerel pes — testiribe. Kodo testiribe si kana bičhalena pes Roma thaj na-Roma te roden jekh isto buči, te džan te roden kher vaj te khuven andre ano restorantura. Kana e Roma si tretirime aver čhane kotar e na-Roma, sar egzamplo — Kana e na-Romen mekhen ani diskoteka thaj kotar e Roma rodel pes te oven membrura vaj te ovel olen membrongi karta. Pe gasavi situacija o manuša (e Roma thaj e na-Roma so kerde o testo), trubuj sa kodo te skrinisaren thaj te čhuven po lil. Buteder vaš kodi test metoda šaj te dodžanen e manušendar kotar o ERRC. Pe anglikani chib si jekh lil pala testiribe andi amaro website:

- Testing to prove racial discrimination: methodology and application in Hungary .

Vi e statistikakere numera thaj e rezultatura šaj te sikaven vi e direktno vi e indirektno dikriminacija. Pe but thema ande Europa e romane čhavoren bičhalen ki dilengi škola. Sar ilustracija — O ERRC kerdas rodipe ano foro Ostrava ko Čehiko them. O rodipe sikada kaj pe gasave školi dile čhavorenge buteder sar dopaš so Romane čhavore. Kodo phenel kaj 27 (biš thaj efta) drom buteder sar e na-romane čhavore e gadže sas avrijal kotar gasave školi. Kotar vaver rig, but Romane čhavore so naphirenas pe gasaveškoli sas bičhalde pe specifično mahali (getura) trujal Ostrava. Buteder kotar 30 školi kotar e 70 si tipične pharne školi, bizi jekh romano čhavo.

Kodo rodipe kotar o ERRC ande Ostrava sikavel kaj pe but thema trubuj te keren pes gasave rodipena. Ande Ostrava sikavdapes kaj si barithaj dramatikani segregacija. Gasave studije si but lačhe thaj musaj te keren pes vi andi edukacija, vi vaš čačipen kherenge, ano sastipen thaj majodorig. Gasave studije si lače vašo kris numa vi vaškodo o gaverno te prekerel peski politika. Te si vi tumen intereso te keren gasave studije (rodipena) musaj te džanen kodo

# Naj čačes kodo so phenen but aktivistura kaj — sako džanel amare problemura, akak amenge trubuj numa akcija. Pe but thema naj lači statistikani baza vaš e Roma. Našti te arakhen pes numeri vajprocentura vaš

—E Romane čhavorengoprocento so phiren peškoli vaš dile čhavore

—Numero e Romengo so dživen an khera so čačes naj lenge, nane registririme thaj si but bilačhi infrastruktura

—Numero e Romengo (vi e na-Romengo) so si čhudime kotar penge khera

—Numero e Romane čhavorengo thaj e na-Romane čhavorengo so si lende kotar lenge familiji thaj si čhudime pe gavernonge institucije

# Pe varesave thema e štatoske avtoritetura blokuin te avel pes dži pe gasave informaciji. Sar egzamplo — Kana o ERRC kerelas o rodipe ano Čehiko them, kotar e avtoritetija šaj sas te šunas kaj gasave informacija ande škola naj kerde, vaj kaj našti te keren gasave informacije soske kodo naj legalno. E manuša so ka phenen tumenge kaj naj gasavi statistika šaj te blokuin tumen te aven dži po čačine numeri thaj informacije.

# Te avel gasavi jekh baza lači, o rodipe musaj te ovel mištes kerdo. Trubuj te džan pe khera lilenge (librarije), te den vorba socijologoncar, demographencar vaj te keren kontakto amencar ko ERRC.

Numa mepanda či džanav kodi si diskriminacija vaj na...

Andi kodi problematika vaš diskriminacija si gjal vakerde eksperturape pe sako phundro. But olendar ka phenen tumenge kodo kaj numa pe kodo so tumen hačarden tumen diskriminirime či phenel kaj tumen sasas čače diskriminirime. Sar te si mištes si te ikeren kodola buča an tumari godi.

# Sar majavguno — but harno numero olendar džanen so si diskriminacija thaj so phenel o zakono vaš kodo. But olendar so phenen peske ekspertura vaš diskriminacija či hačaren sasto temato vaš rasaki diskriminacija. Te gindingen tumen kaj upral tumende sas kerdi diskriminacija šaj te keren komparacija kodolestar so aba phendem vaš direktno thaj indirektno diskriminacija. Te si pe kodola duj kategoriji, kodo phenel kaj kodo šaj te ovel diskriminacija. Šaj te keren kontakto amencar ano ERRC vaj pe vaver lokalne anti-diskriminacijake organizacije thaj te dikhen šaj te keren varesavi akcija vaj na.
# O internacionalno zakono vaš anti-diskriminacija si but zuralo. Thaj sar sophenel kodo zakono gasavi diskriminacija si pe but thema thaj pe but thana, vi kana tumaro them či dijas pensko potpis vaj ratifikacija pe internacionalno konvencije vaj zakonura.

Pe agor, kana das duma vaš rasaki diskriminacija tumaro instiktošaj te legareltumen mištes. Te hačarden kaj mamuj tumnde sikerdi diskriminacija tegani si bare šansi kodo te ovel čačini diskriminacija.
Sar te marav man mamuj e rasikani diskriminacia?

Si but instrumentura save si kerdine po drom te žutil pes e manušenge save si e viktimura rasikane diskriminaciaki:

# Themutne kontra-diskriminaciake zakonura;
# Aver kontra-diskriminaciake zakonura save naj direkto ande relacia diskriminaciasa numaj šaj žutin ande diskriminaciake kazusura sar si protekcia/arakhipen manušeske dignitetoski;
# E maškar-themutni konvencia pala e eliminacia svakone formaki rasistikane diskriminaciaki (ICERD), specialo o kotor/artiklo 14 (ICERD) del šaipen e komitetoske vaš e eliminacia rasistikane diskriminaciaki te kerel analiza pala e komunikacia svakone manušeski thaj vi e grupaki ande relacia pala e dukhavipen e konvenciako;
# E Europaki konvencia pala e manušikane čačimata (kotor 14) kerel prohibicia pala e diskriminacia respektosa pala e čačimata save si dinde ando fremo e konvenciako. O protokolo 12. ECHR-esko savo si putardino pala o somnipen katar o 2000-to berš, ka šuvel ande peste jekh uži prohibicia kontra/mamuj e diskriminacia;
# Ande piri aplikacia pala svako čačipen savo si šuvdino ando zakono ande relacia pala e ratifikacia save kerde e thema save si membrura Europake Konzilosko. E aktivisturen si jekh bari rola te keren presia pe governura po drom te e governura keren ratifikacia protokeleski 12;
# E Europake Uniaki direktiva savi vazdel opre egaliteto maškar e rase: Kadi direktiva kamel katar e thema te keren jekh užo kontra-diskriminaciako zakono thaj te keren jekh komiteto savo ka žutil te godo kerel pes. Kava si ande relacia e Europake Uniake zakonosa saveske membrura thaj e thema save kamen te aven membrura našti godo aven te naj len gasavo zakono. E aktivisturen si jekh bari rola po drom te lenge thema keren korekcia pala piri legislacia.

O ERRC marel pes mamuj i diskriminacija buteder aktiviteturencar:

# Publiciribe e informacijen vaš manušikane čačipenengi situacija e Romecar;
# Pizden (bucinen) e Romenge čačipena pe internacionalno nivelo;
# Del zor e Romenge kodolesar so kerel olenge edukacija sar te maren pes vaš olenge manušikane čačipena;
# Keren e dokumentura vaš kris e Romenge save čačipena si hagerde pe lokalno thaj pe inter-nacionalno nivelo.

Te pačan kodo kaj mamuj tumende si kerdi varesavi diskriminacija thaj trubuj tumen lokalno fiškatoro, te keren buči olesar šaj te roden kotar o ERRC granto vaš legalno reprezentiribe. I informacija vaš aplikacija šaj te arakhen pe amaro website (

- ) pe romani thaj inglišicko čhib vaj kotar e manuša so keren buči ano ERRC.

# Ma bistren, i legalno akcija majvažneder ano maripenmamuj i diskriminacija. Numa, i legalno akcija korkori peske, bizo impakto avrijal si numa jekh individualno kejso. Akcija vaš manušikane čačipena majmišto si te ovel planirimi ki koordinacija. Majmišto si kana kodola akcije kerena pes e lokalne thaj internacionalne medijencar NGO-encar, maškargaverneskere organizacijencar thaj vaverencar. Ki Ostrava, sar egzamplo, na numa so sikavdam kaj deš thaj panč čhavore si segregirime kotar e edukacijako sistemo, amen kerdem vi kodo;
# Kerdem pres konferencija manušenge kotar e lokalne thaj internacionalne medije te phenas vaškodo kaj o zakono naj mišto;
# Ikaldam liloro pe čehko thaj pe ingliš te sikavas e segregacija pe čehiko edukacijako sistemo;
# Kerdem buči lokalne organizacijencar thaj grupencar angleder thaj pala kodo dijem pe kris;
# Sa e materijali so kedindžam sar ERRC dijem avri ko UN Komiteto vaš rasako diskriminacijako eleminiripe thaj ko Europako konsilesko komiteto mamuj rasizmo thaj natolerancija;
# Majodorig kerasas kontakto medijencar thaj žurnalistencar te das somajbaro publiciteto vaš kodi buči.

E ERRC-eske mištes ka aven save te si diskusije aktivistoncar, organizacijencar vaš sa so tumen ka sikaven intereso an kodi diskriminacija. Buteder informacije šaj te arakhen pe amaro web site (

- ) vaj kontaktosar po

Po Box 906/93
H-1386 Budapest 62
Hungary

Tel.: (36 1) 41 32 200
Fax: (36 1) 41 32 201
E-mail: office@errc.org

O ERRC ande akava momento kerel jekh nevo projekto khetane duje organizacienca-Interights andar o Londono thaj Migration Policy Group andar o foro Brussels. Lengo khetano areslipen si te keren maj bari šansa te so maj but vazden pes opre e anti-diskriminaciake krisimata thaj e advokatura save si kerdine andar e Europake Uniaki Rasikani Direktiva-protokolo 12 pala o ECHR. Te kamen te len than ande kava projekto savo kerel promocia pala e anti-diskriminaciaki legislacia ande sasti Europa vaj kamen te akceptuin maj but informacie pala kadale aktiviteta šaj keren kontakto amare ofisosa.
=====================================================================================

Maškar-themutno Pakto pala e civil thaj politikake čačimata - International Convenant for Civil and Political Rights

4 June 2004

Angluno alav

E thema save somnisarde kava Pakto,

Gindosa kaj si ande relacia e kanonurenca save si vazdine ando Charteri Jekhethaneske naciengo, manušesko digniteto, egalutne čačimata baza pala e sloboda, čačipen thaj patja ande sasti luma. Kaj kadale čačimata svakone manuše si kana bianel pes;

Gindosa kaj ande relacia Univerzal deklaraciasa pala e manušikane čačimata idealo manuše trubul te avel civil thaj politikake čačimata te na avel les dar thaj kaj godo šaj te avel numaj kana kerel pes šaipen te svako utilizil pire civil thaj politikake čačimata sar vi pire ekonomikane,social thaj kulturake čačimata,

Gindosa kaj o Charteri Jekhethaneske naciengo tradel e themen te anglunaren/vazden maj opre e manušikane čačimata,

Gindosa kaj svakone manuše si obligacia anglal aver manuša thaj anglal o komuniteto kaj trail/dživdinel thaj kaj si obliguime te respektuil thaj te vazdel maj opre e čačimata andar kava Pakto,

Khetane glasonca vazde opre kadale kotora:

I

Kotor 1

1. Svakone theme si čačipen te korkore anel decizji pala peste.Ande relacia pala kava čačipen von slobodo alosaren piro politikano statsuso thaj slobodo keren piro agrikulturako, societatosko thaj kulturako buxljaripen.

2. Po drom te realizuil pire areslimata svakone theme si čačipen te kerel so kamel pire natural-barvalipasa numaj te na rumul e obligacie save inkljen avri andar maškar-themutni agri-kulturaki ko-operacia.Khonik našti jekhe themese lel godola natural-barvalimarta sostar vov trail.

3. E thema save somnisarde kava Pakto vi kodola saven si responsabiliteto te len sama pe teritorie save naj lenge trubun te ažutinen te e nacionura realizuin pire čačimata te korokore alosaren piro drom thaj te respektuin svako čačipen ande relacia pala e kotora andar e Jekhethaneske Naciaki Deklaracia.

II

Kotor 2.

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te repektuin e čačimata, andar kava Pakto, svakone manušese savo si pe lengi teritoria bi diferenciako specialo ande relacia pala e rasa, kolori, si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, politikako vaj varesavo aver gindipen, barvalipen,biandipen vaj varesavo aver statuso.

2. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te ande relacia pala piro maj baro zakono thaj ande relacia pala e paragrafura kadale Paktosko keren akcia te len opre kadale aktivitetura saven si zakonesko vaj aver karakteri save si lačhe te realizuin pes e čačimata andar kava Pakto thaj save naj planirime.

3. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te:

a) den šaipen svakone manušese saveske čačimata thaj slobode(save si vazdine ande kava Pakto) si phagardine, te kerel jekh rovipasko lil vi te kodo phagaripen kerda varesavo oficielo manuš;

b) den šaipen te e krisura vaj aver zakoneske institucie len sama pala e manušenge čačimata save bičhalde rovipasko lil thaj te buxljaren o šaipen pala e kriseske juristikane drabura.

c) den šaipen te e oficial themeske institucie vorbin thaj anen decizji pala svako rovipako lil.

Kotor 3

E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den egalutno čačipen vi muršenge vi džuvljange te avel len politikake thaj civil čačimata save si vazdine ande kava Pakto.

Kotor 4

1. Ande vrama kana si e egzistencia jekhe naciaki dukhadini e e thema save somnisarde kava Pakto šaj keren aktivitetura (ande relacia pala e situacia)savenca ka phagaren e obligacie andar o Pakto.Numaj kadale aktivitetura trubun te aven ande konekcia e maškar-themutne čačipasa thaj či troman te keren diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, si o manuš murš vaj dzuvlji, čib, religia, etnikano bučim.

2. Maj paluno paragrafo či del šaipen te na respektuin pes e kotora 6, 7, 8, (paragrafo 1 thaj 2), 11, 15, 16, thaj 18.

3. E thema save somnisarde kava Pakto save kamen pe jekh skurto/cikni vrama te na respektuin kava Pakto ka infomišin perdal o general sekretari Jekhe-thaneske naciengo vi aver thema pala e paragrafura e Paktoske save phagarde thaj sostar godo kerde. Kavi procedura ka keren vi kana palapale kamen te utilizuin normalo o Pakto.

Kotor 5

1. Ni jekh paragrafo andar kava Pakto či tromal te hatjarel pes kaj varesavo them,grupa vaj manuš šaj kerel vareso po drom te phagarel e čačimata andar kava Pakto vaj te kerel varesavo limito maj baro deso si godo phendino ando Pakto.

2. Či tromal te kerel pes nisavo limito katar e fundamental manušikane čačimata save si vazdine opre vaj katar varesave save si pe zor ande varesave thema save somnisarde kava Pakto.

Kotor 6

1. Svakone manušes si čačipen po dživdipen.Kava čačipen trubul te avel protektuime zakonosa.Ni jekh manuš našti lel korkore-vojako averesko dživdipen.

2. Ande thema kaj naj phagardini e mudaripaski doš, gasavo decizji o krisi šaj phandel numaj pala maj phare mudaripske aktura save kerde e bange manuša thaj kava decizji či tromal te avel ande kontra relacia kadale Paktosa vaj e Konvenciasa pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

3. Kana sikavel pes kaj si varesavo mudaripen genocido atoska či jekh paragrafo kadale kotoresko či del šaipen e themese savo somnisarda kava Pakto te phagavel varesavi obligacia savo lia pe peste kana somnisarda kava dokumento vaj e Konvencia pala o phagaripen thaj došaripen e manušengo save kerde genocido.

4. Svakone manušes savo si došardino po mudaripen si čačipen te kerel rovipasko lil thaj te o krisi del leske aver doš. Amnestia vaj parudipen mudaripaske došaski o krisi šaj del pala svako kazuso.

5. E mudaripaski doš našti kerel pes pe manuša save si maj terne dešu-oxto beršendar thaj našti kerel pes pe khamne džuvlja.

6. Ni jekh them savo somnisarda kava Pakto našti akharel pes pe varesavo paragrafo kadale kotoresko po drom te na kerel vaj lungarel mudaripaski doš.

Kotor 7

Pe či jekh manuš naj slobodo te kerel pes tortura vaj varesavo dukhavipen. Specialo naj slobodo te kerel pes varesave medicinake egzamura bi manušeske mulimasko(te o manuš godo či kamel).

Kotor 8

1. Na-oficielo (korkore vojako) intjaripe varesave manušesko ando phanglipen naj slobodo. Vi kin-bikinipen e manušengo naj slobodo.

2. O manuš manuše či tromal te intjarel ande gasavi relacia te jekh lendar či džanel te trail bi averesko.

3.a) O manuš našti tradel avere manuše te kerel butji te vov godo či kamel.

b) O paragrafo a) kadale kotoresko či trubul te hatjarel pes kaj o manuš savo si došardino katar o krisi našti tradel pes te kerel butji.

c) Či xatjarel pes sar tradipen pe butji:

(i). te si kava krisesko decizji(paragrafo b)

(ii). te si godo butji savi o manuš kerel ande armia,thaj svako aver nacional butji savi rodel e manušendar te keren vareso ande relacia pala o zakono.

(iii). Svako butji savi kerel pes ande varesave special situacie (vramaki bibaxt,maripen) thaj save šaj keren bari bibaxt e societatoske.

(iv). Svako butji savi si kotor pala e manušeske civil obligacie.

Kotor 9

1. Svakone si čačipen pe sloboda thaj khonik našti avel phandino korkore-vojako. Khonik našti avel phandino te godo naj muklino katar o krisi thaj te naj si ande relacia e zakonosa.

2. Svakonese ko avel phandino ande so maj cikni vrama ka phenel pes sostar si phandino thaj thaj so maj sigo ka phenel pe lese so si leske bangimata.

3. Svako ko si phandino godolese kaj kerda varesavi doš ka avel ande so maj cikni vrama tradino anglal o krisari vaj varesavo aver oficielo manuš thaj ande jekh normal periodo ka avel leske krisime vaj ka avel muklino andar o phanglipen.Te šuven pes ando phanglipen e manuša save si bange či trubul te avel varesavo kanono vaj muklipe pe sloboda varesave manušesko trubul te avel ande relacia pala e garancia (savi trubul te del pes) kaj o bango manuš ka iril pes kana avel o krisipen vaj kana godo trubul.

4. Svakone savo si tradino ando phanglipen si čačipen te kerel rovipasko lil e krisoske po drom te o krisi anel decizji si lesko tradipen ando phanglipen kontra o zakono. Te si, atoska vov trubul te avel muklino andar o phanglipen.

Kotor 10

1. O manušesko digniteto ka respektuil pes svakonese savo si ando phanglipen.

2. a) O manuš pe savo gindil pes kaj si bango (numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) intjarel pes na khentane e došarde manušenca,so si ande relacia lenge special statutosa kaske o krisi vadži či krisisarda.

b) E manuša maj terne dešu-oxto beršendar pe save gindil pes kaj si bange ( numaj o krisi godo oficialo inke či phenda) ka šuven pes ande special phandipa te na aven khetane e manušenca save si maj purane dešu-oxto beršendar.

3. E došale manuša save si terne ka aven telal jekh special režimo kasko reslipen si te bararen len sar lačhe manušen thaj te palapale bičhalen len sar neve manušen ando societato.

Kotor 11

Khonik našti avel phandino numaj godolese kaj či džanel te realizuil varesavi themeski obligacia.

Kotor 12

1. Svakones si čačipen ando jekh them te slobodo phirel thaj te trail kaj kamel te si muklino leske ande relacia pala o zakono te avel ande godo them.

2. Svako manuš si slobodo te džal andar varesavo them thaj vi andar piro.

3. Opre ramosardine čačimata šaj aven limitirime numaj katar o zakono save si importante te protektuil pes o nacional sekuriteto, sa-themengo sastipen, morali, čačimata thaj slobode avere manušengo thaj ande harmonia avere čačimatenca andar kava Pakto.

4. Khonik našti korkore-vojako opril avere manušese te del ando them savo si lesko.

Kotor 13

Aver-themesko manuš savo legalo trail ande varesavo them savo si membro kadale Paktosko šaj avel tradino andar godo them numaj kana godo decizji vazdel o them ande relacia pala o zakono thaj te godo naj problemo pala o nacional sekuritato e themesko les trubul te avel šaipen te phenel sostra či trubul te avel tradino andar godo them thaj te kerel pes vadži jekhvar analiza pala lesko kazuso. Gasave manušes ka avel vi lesko advokato.

Kotor 14

1. Savore si jekh sar aver anglal o krisi. Svakones si čačipen te avel ašundino katar o krisi savo butjarel ande relacia pala o zakono savo ka anel decizji pala svako manuš savo si tradino po krisi. E štampa (žurnala) šaj aven involvirime ando kazuso vaj ande sasto krisipen ando intereso e themeske sistemosko, manušenge moralesko,nacional sekuritatosko vaj ando kotor e krisipasko te si godo ande intereso e manušengo save si po krisi po drom te protektuil pes lengo privato trajo/džuvdipen vaj kana o krisi gindil kade gindosa kaj o publiciteto šaj dukhavel o krisimasko proceso.Svako decizji savo kerda o krisi ka avel oficielo tradino avri. Oficielo či ka aven tradine avri e decizja pala e manuša saven naj dešu-oxto berš, pala e rrom thaj rromni save kamen te agoripen piro prandipen,thaj pala e kazusura kana trubul te anel pes decizji ko ka lel sama pala e čhavre kana o rrom thaj e rromni agorin piro prandipen.

2. Svako manuš pala savo o krisi gindil kaj si bango šaj xatjarel pes sar užo dži kaj o krisi či sikavel kaj si bango.

3. Svakone manuše pala savo o krisi gindil kaj si bango si čačipen:

a) te, ande maj cikni vrama užes thaj pe čhib savi hatjarel,avel lese phendino pala soste si bango;

b) te si les vrama te kerel preparacia sar te protektuil pes anglal o krisi thaj te vakarel pire advokatosa saves korkore ka alosarel;

c) te na lungarel pes lesko krisipen;

d) te avel personalo po krisipen thaj te protektuil pes korkore vaj advokatose ažutimasa,te avel lese phendino sarsave čačimata si les.Svako decizji savo vazdel o krisi ka avel publiko;

e) te pučen pes sa e /džanale/e manuša save phenen kaj si vov bamgo/ thaj te pučen pes vi kodola manuša/džanale/ save phenen kaj vov naj bango;

f) te avel les bi pokinimasko o manuš savo ka ričhibarel lese o krisipen te vov či hatjarel e čhib;

g) te khonik či tradel les te phenel kaj si bango anglal o krisi.

4. Kana kerel pes krisipe e manušenge saven naj dešu-oxto berš ka lel pe sama pe leske berša thaj po lengo intetreso.

5. Te o krisi anel o decizji kaj si o manuš bango svakone manuše si čačipen te lesko kazuso džal pe maj baro krisi.

6. Kana phagavel pes maj palal o final krisipasko decizji vaj kana o manuš avel muklino andar o phanglipen godolese kaj si varessave neve faktura save sikavaen kaj vov naj bango atoska o krisi ka del love/pokinel e manušeske ande relacia e zakonosa.

7. Te si e manušese krisisardo pala vareso,thaj te si kerdini final decizja khonik našti maj but,vadži jekhvar,te došarel les pala godo.

Kotor 15

1. Khonik či ka dikhel pes sar bango pala varesave aktura save naj juristikane doša ande themesko vaj maškar-themutno čačipen ande vrama kana sesa kerdine. Pe aver rig khonik našti došarel pes maj but deso godo o zakono phenel.Te maj palal kana kerda o bangipe o zakono vazdel kaj šaj maj lokhes te došarel pes, o bango manuš šaj godo te utilizuil.

2. Khanči ande kava paragrafo naj kontra o fakto te krisil pes e manušenge pala e aktura save sesa ande vrama kana si kerdine juristikane doša ande relacia pala e general juristikane kanonura.

Kotor 16

Svakones si čačipen te kamel katar svako them te respektuil lesko juristikano personaliteto/manušipen.

Kotor 17

1. Khonik našti kontra o zakono te del ande varekasko privato dživdipen ,ande leski familia, ande leske lila thaj khonik našti kontra o zakono meljarel varekasko digniteto.

2. Svakones si čačipen te rodel oficial protekcia katar gasave aktivitetura.

Kotor 18

1. Svakones si čačipen po slobodo gindipen,thaj te slobodo alosarel e religia.Kava čačipen trubul te hatjarel pes sar korkre-vojaki manušeski decizja te ačhel ande piri religia vaj te lel varesavi aver religia savi o manuš kamel sar vi te korkore vaj khetane averenca sikavel piri religia.

2. Khonik či ka kerel vareso so ka dukhavel leski sloboda, vaj alosrel e religia vaj sitjuvipen savo či kamel.

3. Sloboda te sikavel pes piri religia vaj sitjuvipen šaj limitiril numaj o them po drom te kerel sekuritatoski protekcia,sastipaski protekcia,te protektuil o morali vaj fundone slobode avere manušenge.

4. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te respektuin e sloboda dadeski thaj dejaki te sikaven e religia thaj te bararen pire čhavren sar von kamen.

Kotor 19

1. Khonik khanikas či tromal te dukhavel godolese kaj gindil averčhande.

2. Svakones si čačipen te phenel so gindil; kava čačipen intjarel ande peste sloboda pala o rodipen,sloboda te akceptuil thaj te buxljarel svako ideja thaj informacia vakarimasa, perdal o lil, perdal e štampa vaj maškar o artistipen vaj sar godo o manuš kamel.

3. E slobode andar o paragrafo 2. kadale kotoresko cirdel pala peste special obligacie thaj responsabilitetura.Vov (o paragrafo 2. kadale kotoresko) šaj avel limitirime numaj ando fremo e zakonesko kana trubul te:

a) respektuin pes e čačimata thaj digniteto avere manušengo;

b) protektuil pes nacional sekuriteto sa-themengo sastipen vaj morali;

Kotor 20

1. Svako propaganda savi vazdel opre o marime si oprime.

2. O zakono ka opril svako nacional,rasaki vaj religiaki na-tolerancia.

Kotor 21

E manušen ci čačipen te khetanin pes. Kava čačipen šaj limitiril pes naumaj ande relacia pala o zakono thaj ando intereso pala o nacional sekuritato, sa-themengo sastipen, morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.

Kotor 22

1. Svakone si čačipen te khetanil pes avere manušenca vaj šaj kerel sindikatura thaj te lel than ande lende po drom te protektuil pire interesura.

2. O čačipen andar o paragrafo 1. kadale kotoresko šaj limitiril pes ando fremo e zakonesko thaj ando intereso pala o nacional sekuritato,sa-themengo sastipen,morali vaj ando intereso e čačimasko avere manušengo.Kava čačipen šaj opril e armia thaj e policia.

3. Či jekh paragrafo kadale kotoresko či ka del šaipen e themen, save somnisarde e Konvencia pala e maškar-themutni organizacia e butjaripaski andar o 1948-to berš pala e sindikal slobode thaj protekcia sindikal čačimatengo, te keren zakoneske aktivitetura save ka dukhaven e garancie andar kadi konvencia.

Kotor 23

1. I familia si baza e societatoski thaj si las čačipen te o them thaj o societato protektuil las.

2. E muršen thaj e džuvljan si čačipen te prandin pes te si len berša pala godo.

3. Našti kerel pes o prandipen te jekh katar e manuša save prandin pes či kamel.

4. E theme save somnisarde kava Pakto ka keren e aktivitetura po drom te den egalutne čačimata e muršenge thaj e džuvljange save si prandime thaj vi kana kamen te phagaven godo prandipen.Te si o prandipen phagardino ka kerel pes o decizji sar ka protektuin pes e čhavre.

Kotor 24

1. Svakone čhavore, bi diferenciako pala e rasa, kolori, dal si murš vaj džuvlji, čhib, religia, nacional thaj societatosko bučim, barvalipen vaj bijandipen, si čačipen pe protekcia katar leski familia, societato thaj o them kaj trail.

2. Svako čhavoro ka registruil pes kana bijanel pes thaj ka avel lese dindo anav.

3. Svakone čhavore si čačipen po themutnipen.

Kotor 25

Svakone civilo bi diferenciako savo si ramosardino ando paragrafo 2.kadale kotoresko si čačipen thaj šaipen:

a) te kerel varesavi oficial butji vaj korkore vaj perdal pire reprezentantura;

b) te alosarel thaj te avel alosardino pe alosarimata, te si les egalutno alosarimasko čačipen sar vi averen;

c) te egalutne kondicienca sar vi aver kerel varesavi oficialo butji ande piro them.

Kotor 26

Savore si anglal o zakono jekh sar aver thaj savoren si čačipen pe egalutni zakoneski protekcia bi diferenciako. O zakono ka opril svako diskriminacia thaj ka del garancia savorenge pala zurali protekcia kontra svako diskriminacia, specialo pala e diskriminacia savi si bazirime pe rasa, kolori, dal si o manuš murš vaj džuvlji, čhib, religia, politikako vaj aver gindipen, nacional vaj societatosko bučim, barvalipen vaj varesavo aver statuso.

Kotor 27

Ande thema kaj train/dživdinen etnikane, religiake vaj čhibake minoritetura e manušen save si membrura kadale minoritetorenge si šaipen te vael len lengo kulturako dživdipen, te slobodo sikaven thaj vazden opre piri religia vaj te vakaren pe piri čhib.

Kotor 28

1. Ka kerel pes o komiteto pala e manušenge čačimata/xakaja (maj dur ande akava Pakto ka akharel pes Komiteto). Kadale komiteto ka avel dešu-oxto membrura thaj les ka aven varesave funkcie;

2. E komitetoske membrura ka aven e manuša andar e thema save somnisarde kava Pakto thaj von trubun te aven respektuime manuša saven si baro morali thaj save džanen but pala e manušikane čačimata.Ka lel pes sama sode si importanto te ande kava komiteto len than e manuša saven si juristikani expirianca.

3. E membrura e komitetoske alosaren pes thaj len than ando komiteto ande piro anav.

Kotor 29

1. E membrura e komitetoske alosaren pes po garudino alosaripen katar o lil savo si kerdino pe principura save si vazdine opre ando kotor 28. Kadale principura khetane vazde opre e thema save si membrura kadale Paktosko.

2. Svako them savo si membro kadale Paktosko šaj del sugestia pala duj pire manuša save ka aven membro kadale Komitetosko.Kadale manušen trubul te avel themutnipen kodole themesko savo dia sugestia pala lende.

3. Jekh manuš šaj avel butivar membro e Komitetosko.

Kotor 30

1. Maj angluno alosaripen ka kerel pes maj but šov čhon katar o djes kana kadale Pakto avel čači zor.

2. Maj cerra štar čhon anglal o djes kana kana alosrael pes o Komiteto ande relacia pala o kotor 34. o general sekretari Jekhethaneske naciengo lilesa akharel e themen save si membrura kadale Paktosko te alosaren e kandidaturen pe save von gindin kaj šaj aven membrura e Komitetosko.kava proceso kerel pes vi kana šuvel pes ando Komiteto o membro savo ka avel ando-than varesave avere manušesko savo našti maj but te avel ando Komiteto.

3. General sekretari Jekhathaneske naciengo ke kerel jekh lista pala e kandidatura e komitetoske,thaj ka ramol/lekharel andar save thema aven thaj maj palal kadi lista ka bičhalel sa e themenge save si membrura kadale paktoske maj but jekh čhon anglal e alosarimata.

4. E membrura e komitetoske alosaren pes po kidipen e themengo save si membrura e Paktoske savo kerel o general sekretari Jekhethaneske naciengo ando bešipasko than e organizaciako.Pe kava kidipen pe savo trubun te aven mej cerra duj trite kotora e themenge save si membrura e paktoske (kvorumo) ka alosaren pes kodola kandodatura saven si maj but glasura thaj apsoluto butipen e glasonengo katar e thema save si membrura thaj save si ande godo momento prezentuime po alosaripen.

Kotor 31

1. Ando Komiteto našti avel maj but jekhe manušestar andar jekh them .

2. Kana keren pes e komitetoske alosarimata ka lel pes sama te ande leste alosaren pes e manuša andar sa e thema.

Kotor 32

1. E Komitetoske membrura alosaren pes pe štar-beršengo periodo.Von šaj aven palpale alosardine te e thema katar aven den sugestia pala lende vadži jekhvar.O mandato pala e inja manuša save si alosardine pe maj anglune alosarimata agoril pes pala duj berša;maj palal maj anglune alosarimatengi e anava kadale membrurengi ka aven alosardine po loto katar o prezidento e kidipasko ande relacia pala o paragrafo 4. 30-to kotor.

2. Kana nakhel o mandato ka keren pes e alosarimata ande relacia pala e paragrafura thaj e kotora andar kava Pakto.

Kotor 33

1. Te si godo khetano gindipen avere membrurengo kaj jekh membro e Komitetosko či kerel maj but piri butji na numaj pe jekh vrama, o prezidento e Komitetosko phenel godo e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo maj palal del avri kaj si jekh čučo than pe savo sasa o manuš savo našti maj but kerel kadi butji.

2. Te varesavo membro e Komitetosko merel vaj či kamel maj but te kerel kadi butji o prezidento so maj sigo del kadi informacia e general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo tradel avri e informacia kaj si jekh čučo than ando Komiteto.

Kotor 34

1. Kana si e informacia tradini avri kaj si jekh čučo than ando Komiteto ande relacia pala o kotor 33. thaj te o mandato e membrosko savo trubul te avel parudino na agoril pes ande šov-čhonengo periodo katar o djes kana si oficielo tradino avri kaj si jekh čučo than, o general sekretari Jekhethaneske naciengo tradel kadi informacia sa e themenge save si membrura kadale Paktosko, save šaj ande duj-čhonengo periodo den sugestia pala pire kandidatura ande relacia pala e paragrafura andar o 29-to kotor, po drom te šuvel pes varesavo nevo manuš po čučo than ando Komiteto.

2. O General sekretari Jekhethaneske naciengo ka kerel abecedaki lista kandidatorengi thaj ka bičhalel e themenge save si membrura kadale Paktosko. O alosaripen ka kerel pes ande relacia pala e paragrafura andar kava Pakto.

3. Svako membro e Komitetosko savo si alosardino po than savo ačhilo čučo ande relacia pala o kotor 33. Lel than ando butjaripen e Komitetosko katar o djes kana agorisarda pes o mandato e membrosko kasko than ačhilo čučo ande relacia pala o 33-to kotor kadale Paktosko.

Kotor 35

E membrura Komitetoske šaj akceptuin/aresen vi e pokin muklipasa General bešipasko Jekhethaneske naciengo telal e kondicie save ka vazdel opre o General bešipen samasa sode si importanto thaj responsabilo o Komiteto.

Kotor 36

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo del žutipen (love,manuša) savo trubul e Komitetoske te so maj lačhe kerel piri butji.

Kotor 37

1. O General sekretari Jekhethaneske naciengo akharel e Komitetoske membruren po maj angluno kidipen ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo.

2. Palal o angluno kidipen, o Komiteto khetanil pes kana si godo ramosardino ande lengo butjaripasko lil.

3. Kidipa e Komitetoske keren pes ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande Jekhethaneske naciengo departmano ando foro Geneva.

Kotor 38

Svako membro e Komitetosko trubul maj anglal deso ka avel membro te del vakaripen po kidipen pe savo trubul te phenel kaj užes thaj lačhe kerel piri butji.

Kotor 39

1. O Komiteto alosarel pire manušen pe duj-beršengo periodo.Von našti palpale te alosaren pes.

2. O Komiteto korkore kerel piro butjarimasko lil;vov ka intjarel ande peste vi kadala paragrafura:

a) dešu-duj membrura keren o kvorumo;

b) decizja e Komitetoske keren pes perdal glasonengo butipen membrurengo save si prezentuime po kidipen.

Kotor 40

1. E thema save somnisarde kava Pakto lie pe peste obligacia te den raportura pala e aktivitetura save keren po drom te realizuin e čačimata andar kava Pakto sar vi te ramon sarsave anglunipa kerde po drom te e manuša xatjaren kadala čačimata:

a) ande jakh-beršesko periodo katar o djes kana kadale Pakto sasa čači zor ande kodo them;

b) kana o Komiteto godo kamel.

2. Sa e raportura ka bičhalen pes general sekretareske Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel len e Komitetoske savo ka kerel lengi analiza. Ando raporto ka sikavel pes, te godo trubul, pe faktura thaj pharimata save si problemo po drom te o Pakto(leske kotora) lačhe realizuin pes.

3. O general sekretari Jekhethaneske naciengo šaj maj palal kana kerel konsultacie e Komitetosa del e raportura varesave special institucienge.

4. O Komiteto kerel analiza pala e raportura save si dinde katar e thema save sominisarde kava Pakto.Vov bičhalel kadale themenge vi raportura save vov (o Komiteto)kerda sar vi varesave general sugestie.O Komiteto šaj bičhalel e Konzilonenge pala e ekonomia tha social butja e sugestie khetane e lilesa savo akceptuisarda katar e thema save somnisarde kava Pakto.

5. E thema save somnisarde kava Pakto šaj den e Komitetoske gindimata pala sa e ugestie save ka keren pes ande relacia pala e paragrafo 4.kadale kotoresko.

Kotor 41

1. Svako them savo somnisarda kava pakto šaj akharel pes po kava kotor ,kana godo kamel, thaj te phenel kaj lel kava Komiteto sar čačo te akceptuil thaj kerel analiza pala e raportura ande save varesavo them, savo somnisarda kava Pakto, phenel kaj aver them andar o Pakto či kerel sar trubul pire obligacie.E raportura save si bičhaldine pe baza kadale kotoresko šaj akceptuin pes vaj šaj kerel pes lengi analiza numaj te godo kerda o them savo del pakiv e Komitetoske.O Komiteto či ka akceptuil e raportura katar e thema save či den pakiv lese. Ande relacia pala e raportura save ka akceptuin pes ka keren pes kadala aktivitetura:

a) te jekh them savo somnisarda kava Pakto gindil kaj varesavo aver them andar o Pakto či utilizil e paragrafura e Paktoske atoska o them savo kava gindil šaj bičhalel lil godole themese ande savo ka phenel so naj lačhe.Ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana o them akceptuisarda o lil vov trubul te iril o lil vaj te phenel e themse savo bičhalda o lil so si thaj sar si.

b) Te ande šov-čhonengo periodo, katar o djes kana o them akceptuisarda o lil katar aver them o problemo vadži naj phagardino vi jekh vi aver them ka bičhalen pire lila e Komitetoske thaj ka bičhalen godo lil vi jekh averese.

c) O Komiteto šaj kerel varesavo decizji numaj kana dikhel kaj si sa utilizuime,sa juristikane draba, ande relacia pala sa e barvalipa maškar-themutne čačipaske.Kava drom či utilizuil pes kana e utilizacia juristikane drabengi lungarel o proceso.

d) O Komiteto kerel e kidimata kana kerel analiza raporturengi andar kava kotor.

e) Ande relacia pala o punkto c) o Komiteto ka avel serviso e themenge saven si problemo jekh averesa po drom te kerel pes jekh amalikani solucia thaj te respektuin pes e manušikane čačimata thaj slobode save respektuil vi kava Pakto.

f) Pala svako kazuso savo si bičhaldino o Komiteto šaj rodel katar e thema saven si problemo jekh averesa te den sa e informacie save si importante pala o kazuso.

g) E themen, saven si problemo jekh averesa save si vazdine opre ando paragrafo b),si čačipen te aven prezentuime ande vrama kana o Komiteto kerel analiza pala o pučipen thaj te vakarimasa (direkto) vaj lilesa (indirekto) phenen pire sugestie.

h)E Komiteto si obligacia te del o raporto ande dešu-duj čhonengo periodo/vrama katar o djes kana akceptuisarda raporto pala savo vakarel pes ando punkto b)

i) te si vazdini opre e solucia ande relacia pala e paragrfura andar o punkto e),o Komiteto ande piro raporto ka limitiril pes pe faktura so sasa thaj sarsavi si solucia kerdini.

j) te e solucia ande relacia pala punkto e) našti vazda pes opre o Komiteto skurto ande faktura ka phenel sostar. O ramosardino teksto pala dinde sugestie thaj e sugestie save si numaj phendine katar e thema save sesa subjekto e kazusosko ka del pes khetane e raportosa.O raporto ka bičhalel pes vi kadale themenge.

2. E paragrafuren, kadale kotoresako, ka avel čači zor kana deš thema save somnisarde kava Pakto den piro vakaripen ande relacia pala o paragrafo 1) kadale kotoresko. Kadale vakarimata e thema save somnisarde kava Pakto ka deponuin ka general sekretari Jekhethaneske naciengo savo ka bičhalel lengi korespodencia vi avere themenge save somnisarde kava Pakto. O vakaripen šaj cirdel pes ande svako vrama jekhe lilesa savo trubul te bičhalel pes e general sekretarese. Kava cirdipen či ka avel ande relacia varesave pučipasa pala savo lia te kerel pes analiza;Kana o general sekretari akceptuil o vakaripen ande savo o them phenel kaj kamel te cirdel pes, katar godo them či akceptuil pes maj but či jekh raporto te o them palapale či del piro vakaripen.

Kotor 42

1.a) Te varesavo pučipen savo si bičhaldino e Komitetose ande relacia pala o kotor 41. naj phagardino lošasa pe liduj thema maškar save sas o problemo,o Komiteto šaj muklipasa kadale themengo te kerel ad hoc komisia pala o “palem-phralipen”.Kadi Komisia ka del vojasa sa piro ažutipen themenge maškar save si o problemo po drom te kerel pes jekh amalikani solucia pe baza savi respektuil vi o Pakto.

b) Ande Komisia bešen šov membrura muklipasa e themengo kasko problemo trubul te phagarel pes.Te kadala thema či phanden maškar peste ko ka aven e membrura e Komisiaki ande trin-čhonengo periodo e membruren ka alosarel e Komisia po garudino alosaripen.

2. E membrura e Komisiake keren kadi butji ande piro anav.Von našti aven katar e thema savengo problemo e Komisia trubul te phagarel. E membrura e Komisiaki našti te aven či e manuša andar e thema save či somnisarde o Pakto thaj maj palal e membrura e Komisiaki našti aven či e thema save či die piro vakaripen ande relacia pala o kotor 41. kadale Paktosko.

3. E Komisia ka alosarel pire prezidento thaj ka kerel piro butjarimasko lil.

4. E Komisia normalo kerel pire kidimata ando bešipasko than Jekhethaneske naciengo vaj ande ofiso Jekhethaneske naciengo ande foro Geneva.Kadale kidimata šaj keren pes vi po than kaj godo e membrura e Komisiake khetane e general sekretaresa Jekhethaneske naciengo kamen.

5. O Sekretariato andar o kotor 36. del pire servisura e Komisienge ande relacia pala kava kotor.

6. E informacie save akceptuil thaj kerel lengi analiza o Komiteto šaj utilizil e Komisia,pal e Komisia šaj rodel katar e thema saven si intereso te del len sa informacie save trubun len.

7. Kana kerda analiza pala sa e pučipa ande relacia pala e čačimata save si vazdine ande akava Pakto maj but ande dešu-duje čhonengo periodo e Komisia del raporto e Komitetoske prezidentose savo maj dur del informacia e themenge saven si intereso;

a) te e Komisia ande dešu-duje čhonengo periodo našti phagavel o problemo voj ka ramol ande piro raporto dži kaj aresli po drom te phagavel o problemo;

b) te e thema maškar peste phagarde o problemo e Komisia ka ramol sarsavi solucia e thema vazde maškar peste thaj so si e faktura;

c) te či phagarda pes o problemo ande relacia e punktoski b),e Komisia ramol ande piro raporto e konkluzie pala sa e faktura save si ande relacia pala o problemo maškar e thema save krisin pes maškar peste sar vi pire gindipa sar šaj te phagavel pes o problemo.Kava raporto intjarel ande peste ramosarde sugestie thaj vi vakarimaske sugestie save die e thema save krisin pes maškar peste;

d) te si o raporto e Komisiako dindo ande relacia punktosa c) e thema save krisin pes maškar peste ka phenen godo e Komitetoske prezidentose, ande trin-čhonengo periodo katar o djes kana akceptuisarde o raporto, čaljol lenge vaj na e Komisiako raporto.

8. E paragrafura kadale kotoresko či dukhaven e Komitetoske ingerencie save si ramome ando kotor 41.

9. Sa e pokinimata Komisiake membrureske egal ka pharuven maškar peste e thema save krisin pes pal e estimacia kerel o sekretari Jekhethaneske naciengo.

10. General sekretare Jekhethaneske naciengo si šaipen,te godo trubul,te pokinel e Komisiake membrurenge pala lengi butji maj anglal deso e thema save krisin pes godo keren ande relacia pala o punkto 9. kadale kotoresko.

Kotor 43

Komitetoske membrura thaj e membrura andar e ad hoc Komisia pala o “palem phralipen” save šaj aven alavardine ande relacia kotoresa 42, si čačipen pe prvilegie thaj imuniteto savo del pes e manušen save keren varesavi butji pala e Jekhethaneske nacie kade sar si vi phendino ande varesave kotora Konvenciaki pala e privilegie thaj imunitetura Jekhethaneske naciengo.

Kotor 44

O paragrafo pala e utilizacia kadale Paktoski ka kerel pes telal e kondicie save si vazdine pala e manušikane čačimata thaj ande relacia maj bare zakoneske instrumenturenca thaj Konvencianca Jekhethaneske naciengo thaj special instituciengo.E themenge či ka opril pes te arakhen varesavo aver drom sar te phagaven o problemo ande relacia pala general vaj special maškar-themutne kontrakturenca save si ande godola thema pe čači zor.

Kotor 45

O Komiteto del svako berš raporto e Jekhethaneske nacienge pala piro butjaripen perdal e ekonomiake thaj social konzilura.

Kotor 46

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen paragrafurengo andar o Charteri Jekhethaneske naciengo thaj maj bare zakonengo special instituciengo ande save užes phenel pes relacia thaj responsabiliteto Jekhethaneske nacienge organurengo thaj special instituciengo ande relacia pala e pučipa save vazdel kava Pakto.

Kotor 47

Či jekh paragrafo andar kava Pakto či trubul te hatjarel pes sar dukhavipen e čašimasko savo si e themengo vaj svako naciako te apsoluto thaj slobodo utilizuin pire natural barvalimata.

Kotor 48

1. Kava Pakto si putardo pala o somnipen svakone themse savo si membro Organizaciako pala Jekhethaneske nacie,savakone themese savo si membro lenge special insitucienge,svakone themese savo somnisarda o statuto Maškarthemutne čačipaske krisosko thaj svakone avere themese kas akharel e general kidipen Jekhethaneske naciengo te avel membro kadale Paktosko.

2. Kava Pakto perel telal e ratifikacia.E instrumentura pala e ratifikacia ka deponuin pes ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

3. Kava Pakto ka avel putardino pala o somnipen svakone themese pe savo gindil pes o paragrafo 1.kadale kotoresko.

4. O le-thanipen avere themengo ka kerel pes kana deponuin pes e instrumentura pala o le-thanipen ka general sekretari Jekhthaneske naciengo.

5. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka phenel, informišil, sa e themen save somnisarde kava Pakto ko deponuisarda e instrumentura pala e ratifikacia vaj ko si o nevo them savo kamel te lel than.

Kotor 49

1. Kadale Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana deponuil pes tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia ka general sekretari Jekhethaneske naciengo.

2. Pala svako them savo ratifikuil kava Pakto vaj lel than ando Pakto maj palal kana deponuil tranda thaj pandžto instrumento pala e ratifikacia.E Pakto ka avel čači zor trin čhon maj palal kana godo them deponuil piro instrumento pala e ratifikacia.

Kotor 50

E paragrafura kadale Paktosko utilizin pes pe kompleto them bi limitosko.

Kotor 51

1. Svako them savo si membro kadale paktosko šaj del sugestia pala lesko parudipen vaj sugestija so trubul vadži te ramol pes ando Pakto thaj godo teksto te bičhalel general sekretareske Jekhethaneske naciengo.General sekretari ka bičhalel e sugestie vaj parudimata e themenge save si membrura e Paktoske pučipasa kamen vaj na te kerel pes konferencia pe savi ka kerel pes analiza trubul vaj na te akceptuin pes e themenge sugestie. Te maj cerra jekh-trito kotor e themengo kamel te kerel e konferencia atoska o general sekretari ka kerel e konferencia ando fremo Jekhethaneske naciengo. Svako parudipen vaj nevipen pala savo alosaren maj but katar opaš thema save ande godo momento si po alosaripen ka akceptuil pes katar o General kidipen Jekhethaneske naciengo.

2. Kadale parudimata vaj nevimata ka aven pe čači zor kana akceptuil len o General kidipen Jekhethaneske naciengo thaj kana avel akceptuime katar duj-trite kotora themengo save si membrura e Paktoske.

3. Kana kadale parudimata vaj nevimata aven pe čači zor von ka aven obligacia pala sa e thema save akceptuisarde len pal aver thema ačhen phandine paragrafurenca kadale Paktoske thaj e parudimatenca tha nevimatenca save maj anglal akceptuisarde.

Kotor 52

Vi paša e informacia savi ka del pes thaj pala savi si ramome ando paragrafo 5. Kotor 48. O general sekretari Jekhethaneske naciengo ka informišil sa e themen ande relacia pala o paragrafo 1. kotor 48:

a) pala e somnipa save si šuvdine pe kava Pakto thaj pala e ratifikaciake instrumentura pala o le-thenipen save si deponouime ande relacia pala o kotor 48;

b) pala o djes kana avel pe čači zor kava Pakto ande relacia pala o kotor 49. thaj pala o djes kana avel pe čači zor svako parudipen vaj nevipen ande relacia e kotoreski 51.

Kotor 53

1. Kava Pakto savo si ramosardino pe: anglikani, kinezikani, španolikani, francikani thaj rusikani čhib ka avel deponuime ande arhiva Organizaciaki jekhethaneske naciengi.

2. General sekretari Jekhethaneske naciengo ka del o teksto kadale Paktosko svakone themese pe savo gindil pes ando kotor 48.
====================================================================================
Konvencia pala e manušikane čačimata, bazične slobode thaj lengo arakhipen/protekcia - Romani language version of substantive provisions of the European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms

4 June 2004

Kerdino ande foro Rome, 4-to novembri 1950. berš

E thema save die signatura/somnato telal kadi konvencia, sar membrura pala e Europako khetanipen,

Ande relacia pala e univerzalno deklaracia vaš e manušenge čačimata savo o generalno kongreso jekhethaneske naciengo trada oficielno avri ando 10-to decembri 1948 berš;

Gindosa kaj kadale deklaracia si sar reslipen te garantuil e čačimata save si andre ramome;

Gindosa kaj si e Europake kongresosko reslipen/ciljo te kerelpe so majbaro khetanipen maškar leske membrura te buvljarelpe thaj arakhenpe e bazične čačimata thaj slobode sar jekh katar e droma pe savo trubul te džalpe;

E Europako kongreso vadži jekh drom/inke jekhvar phenda kaj si e manušeski sloboda baza pala e saste lumaki čačimata thaj paća ande sasti luma thaj kaj kava majlačhe šaj te realizuilpe maškar e politikaki demokratia, pe jekh rig, thaj pe dujto rig kava šaj te realizuilpe te sa e manušen si gindo kaj trubun te respektuinpe e manušenge čačimata;

Kamipasa te sar e Europake themeske governura saven si jekh gindipen thaj jekh politikaki tradicia, idealura, slobode thaj čačimata keren khatane jekh akcia te realizuin e čačimata save si ramome ande univerzalno deklaracia,

Khetane kerde kadale kotora:

JEKTO šERUTNO KOTOR

Kotor 1

E thema save kerde kadi konvencija garantuin svakonese čačimata thaj slobode save si ramosarde/skrinisarde ando jekto kotor kadale konvencijako.

Kotor 2

1. Čačipen po trajo/dživdipen si svakone manušes thaj godo si protektuime zakonosa. Khonik khanikas či tromal te mudarel numaj o krisi šaj anel decizji pala e manušesko mudaripen te o manuš kerda baro došalipen.

2. Te o manuš arakhel pes thaj te maudarda avere manuše godolese/vaš odi kaj aver manuš kamla te mudarel les godo či lel pe kontra o čačipen/zakono.
a) Varesavo mudaripen či lelpe kontra o zakono te sas kerdino te arakhelpe/protektuilpe varesavo manuš katar o dukhavipen;
b) Či lel pe’ kontra o zakono/čačipen kana o šngalo/policiako manuš šuvel došale manuše ando phanglipen;
c) Či lel pe kontra o zakono/čačipen te e policia/šngale keren aktivitetuta kontra e violencia.

Kotor 3

Khonik khanikas či tromal te dukhavel.

Kotor 4

1. O manuš manuše či tromal te kinel thaj bikinel.

2. Khonik khanikas či tromal te tradel te kerel varesavi butji savi o manuš či kamel.

3. Tradipen po butjartipe naj:
a) e butji savi o manuš kerel kana si an phanglipe savi si an relacija pala o kotor

5. an kadi konvencija;
b) e butji kana o manuš džal an armija/katenija vol kana kerel varesavi aver butji andothan te či kamel te džal an armija/katenija;
c) e butji savi o manuš kerel kana si ando them varesavi bari kriza;
d) e butji savi si kotor katar e manušeski civilno obligacija.

Kotor 5

1. Svakones si čačipen pe sloboda thaj te arakhel/protektuil piro manušipen. Khonik khanikastar či tromal te lel leski sloboda numaj te:

a) o krisi anel decizji kaj si o manuš bango atunči/atoska o manuš šaj džal ando phanglipe;
b) te si o manuš phanglino godolese kaj či kerda vareso so sas leski obligacija an relacija pala e themesko čačipen;
c) te si o manuš phanglino godolese kaj o krisi trubul te krisil kontra leste;
d) te šuvelpe an phanglipe varesavo manuš saves naj deš-ohto berš savo kerda varesavi doš thaj o krisi kamel te šuvel/thol les an varesavi specijalno institucija pala e terne manuša;
e) te si o manuš phanglino godolese kaj si nasvalo thaj godo nasvalipe šaj te džal vi pe aver manuša, te si o manuš dilo, te si alkoholiko, te o manuš phirel dromenca thaj te naj les kher;
f) te na delpe varesave manušese šaipen te del ando varesavo them, vol te e policia kerel varesave aktivitetura ande direkcija te kerel varesave manušeski deportacija vol extradicia.

2. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipe ka avel informišime, ka phenelpe lese, pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen.

3. Svako ko si šuvdino/thodino ando phanglipen ande relacija pala o kotor 1/c ka avel so majsigo bičhaldino ka krisari vol varesavo aver oficielno manuš saves si oficielno šaipen te krisarel. E došale manušeske ka krisilpe an na-lungo vrama/periodo thaj te na avel bango ka avel muklino pe sloboda. Kana o došalo manuš mukelpe pe sloboda trubul les garancija kaj ka avel/irilpe po krisipen.

4. Svakone manušes savo si tradino ando phanglipen si čačipen te oficielno džanel sostar si šuvdino ando phanglipen thaj te arakhelpe kaj naj bango, trubul te mukelpe andar o phanglipen.

5. Svakone manušes savo si šuvdino ano phanglipen bi-došalipasko/bi-bangipasko si čačipen te rodel katar o krisi kompenzacia.

Kotor 6

1. Svakones si šaipen kana anelpe decizja pala leske civilne čačipena thaj obligacije, vol te vareko tradel les po krisi, te rodel oficijelno krisipe. O krisipe šaj kerelpe oficijelno vol šaj kerelpe prohibicija te na aven e žurnalistura te si godo an themesko intereso, te godo rumul o morali, te si godo an intereso pala e manuša savenge krisilpe saven naj deš-ohto berš, te si godo an intereso pala e manuša te keren pe protekcija pala lengo trajo.

2. Svako ko si tradino po krisi ka avel užo dzi kaj o krisi či arakhel leski doš.

3. Svakones ko si tradino po krisi si kadala čačipena:

a) te so maj sigo džanel sostar si tradino an phanglipe thaj godo trubul te phenel pe’ lese pe čib savi hatjarel;
b) te si les vrama te kerel piri protekcija anglal o krisi;
c) te kerel protekcija anglal o krisi vol korkore vol perdal piro reprezentanto volte naj les love te o krisi arakhel lese varekas ko ka kerel leske protekcija;
d) te pučel oficijelno anglal o krisi e manušen save džanen so si lesko bangipe vol te kerel kade te vareko aver oficijelno anglal o krisi pučel e manušen so si lesko bangipe. Pe aver rig o krisi trubul te pučel oficijelno vi e manušen save džanen kaj o manuš saveske krisarelpe naj bango;
e) te o manuš saveske krisilpe či hatjarel e čhib pe savo kerelpe krisipen kontra leste o krisi trubul te arakhel lese e manuše savo ka kerel leske translacija pe čhib savi vov hatjarel.

Kotor 7

1. Khonik našti avel bango te kerda varesavo bangipe ande vrama kana godo oficijelno naj sas bangipe ni po raštrako/themesko čačipen ni po maškarthemutno čačipen. Pe aver rig o krisi našti vazdel majbari doš e manušeske deso so godo o čačipen phenda ande vrama kana si o bangipe kerdino.

2. Kava so si skrinisardo an kotor 7/1 či trubul te lelpe nasul. Te o manuš kerda vaesavo nasulipe savo si kontra o manušipe vov ka avel tradino po krisi.

Kotor 8

1. Svakones si čačipen po familijako thaj privatno trajo, thaj khonik khan ikaske lila či tromal te ginavel.

2. E šerutne institucije či troman te phagaven kadale čačimata, save si ramome ando paragrafo 1. kadale kotoresko. Kadale čačimata šaj phagavenpe numaj te si goda ande themesko intereso.

Kotor 9

1. Svakones si čačipen te slobodo gindil, thaj te sikavel piri patjiv/religia. Kava čačipen del šaipen vi te lel pe (pharuvel pe’) aver patjiv. O manuš šaj vol korkore vol khetane averenca, oficijelno vol privatno ten kerel piri patjiv.

2. Svakones si sloboda te alosarel e religija savi kamel thaj e prohibicia pala e religija šaj keren numaj e themeske čačipake institucie an relacia pala o zakono te protektuinpe e themeske interesura, o sastipen o morali vol te prtektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge.

Kotor 10

1. Svakones si čačipen po slobodno vakaripen. Svakones si čačipen pe piro gindipen. Svakones si čačipen pe piro gindipen.

2. Sar kadale slobode cirden pala peste vi varesave responsabilitetura e themeske institucie ka keren vi varesave limitura ande relacia pala o zakono thaj save si ando intereso pala e nacia, pala o teritorialno integriteto, save si kontra o kriminalo, pala e moralno thaj sastipaski protekcia, te protektuiilpe e manušengo respekto, te protektuinpe varesave intimne/garudine informacie, te protektuilpe o krisi thaj lesko respekto.

Kotor 11

1. Svakones manušes si čačipen te khetanilpe avere manušenca thaj vi te kerel o sindikato vol te avel e sindikatosko mambro thaj kade te protektuil pire interesura.

2. Pala kadala čačimata ka kerenpe cikne limitura save si ande zakonengero fremo thaj save si ando nacionalno intereso, save si kontra o kriminalo, te protektuilpe e manušengo sastipen thaj o morali, te protektuinpe e čačimata thaj e slobode averenge manušenge. Kadale kotoresa či kerelpe limito te e manuša save butjaren ande oficielne institucie sar policia, armia/katona keren godo ando fremo pire butjako.

Kotor 12

E džuvlja thaj murša saven si berš pala o prandipen šaj prandipe thaj šaj keren piri familija an ralacija pala e themeske zakonura thaj čačimata.

Kotor 13

Svakonese kaske si phagarde e čačimata thaj e slobode ande relacia pala kadi konvencia si šaipen po jurisdikano drabo anglal e nacionalne institucie bi diferenciako ko phagarda e manušeske čačimata, dal si godo manuš kaj kerel oficielno themeski butji vol na.

Kotor 14

Čačipen pe slobode save si ramome ande kadi konvencia si svakones bi diferenciako dal si o manuš murš vol džuvlji, bi diferenciako pe rasa, po kolori/farba, pe čhib, pe religia, politikako vol aver gindipen, nacionalno vol socialno statuso, konekcia varesave nacional-minoritetosa, si o manuš barvalo vol na, kaj si biandino vol aver statuso.

Kotor 15

1. Kana si varesavo maripen vol aver baro bilačhipen pala e nacia o them, leske oficielne institucie šaj keren vi aktivitetura save naj an relacija kadale konvenciasa. Kava phagaripen e konvenciako kerelpe numaj kana si varesavi importantno situacia numaj vi atoska o phagaripen trubul te avel ande relacija e maškathemune čačimatenca.

2. O angluno paragrafo kadale konvenciako či del šaipen te na respektuilpe kotor 2. kadale konvenciako, numaj te varesavo manuš avel mudardino ando maripen vol te si kerdino vareso ande relacia pala o kotor 3,4(paragrafo 1.) thaj kotor 7.

3. Svako them savo dija piri signatura telal kadi konvencija šaj lel pire čačimata te cirdelpe pe rig numaj kadalestar trubul te informišil e general sekretare Europake kongresoske thaj te phenal save aktivitetura ka kerel thaj sostar. O them majpalal informišil e Europake kongreso kana ka ačhavel kadale aktivitetura thaj kana ka lenpe palal e konvenciake kotora.

Kotor 16

Či jekh paragrafo andar e kotora 10, 11, 14 či tromal te hatjarelpe kade te e thema save dije piri signatura/somnatura telal kadi konvencia či den e duralutne manušenge, save naj andar godo them, te keren politikake aktivitetura ande godo them.

Kotor 17

Khanči ande kadi konvencija či tromal te hatjarelpe kade te varesave themen, gruponen vol manušen si čačipen te keren varesave aktivitetura save džan ande direkcija te phagaren varesave slobode, vol te keren prohibicija pala varesave slobode majbut deso si godo ramosardino ande kadi konvencia.

Kotor 18

Limito pala varesave čačimata thaj slobode save si ramosardine ande kadi konvencia či ka hatjarenpe nasul/bilačhe thaj či troman te lenpe ande direkcija savi naj ando fremo kadale konvenciako.
====================================================================================
Fremuni konvencia pala e protekcia/ arakhipen nacional minoriteturengi - The Framework Convention for the Protectionof National Minorities

20 May 2005

(Strasbourg, 10-to novembri 1994-to berš)

# E thema save si membrura Europake Konziloske thaj aver thema save somnisarde kadi fremuni konvenciaÍľ
# Gindosa kaj si o areslipen Europake Konzilosko te kerel so maj baro jekhipen maškar pire membrura po drom te protektuil thaj te realizuil e idealura thaj e principura save si khetano barvalipenÍľ
# Gindosa kaj si maj lačho drom te realizuil pes kava areslipen protekcia e manušenge čačipengoÍľ
# Mangipasa te kerel pes godo so e themenge prezidentura save si membrura vazde ande Wiena ando 9-to oktobri 1993-to beršÍľ
# Mangipasa te prtektuin e nacional minoriteturenge čačimata save train pe lenge teritorieÍľ
# Gindosa kaj e historia sikada kaj si e protekcia nacional minoritetorenge maj vasno/importanto po drom te kava kontinento ačhel stabilnoÍľ
# Gindosa kaj jekh čačo, pluralistikano amalipen/societato trubul te respektuil na numaj etnikano,kulturako, lingvistikano thaj konfesionalno identiteto varesave manušesko savo si minoriteto kaj trubul te kerel kondicie te o manuš buvljarel piro identitetoÍľ
# Gindosa kaj si tolerancia thaj dialogo maškar e manuša importanto/vasno ando jekh societatoÍľ
# Gindosa kaj pala e prosperitetno Europa trubul bari ko-operacia maškar e lokalne thaj regionalne organura thaj gindosa kaj khonik či tromal te lel avereski teritoriaÍľ
# Respektosa pala e konvencia vaš e protekcia manušikane čačimaski thaj bazikane slobodimata vi ande relacia e protokolurencaÍľ
# Respektosa pala e obligacie po drom te protektuin pes nacional minoritetura andar e konvencia thaj andar e deklaracia Jekhethaneske Naciengi thaj andar e dokumentura katar e konferencia pala e Europaki ko-operacia, thaj specialno pala e dokumentura andar o Kopenhagen 29.-to jun 1990-to beršÍľ
# Mangipasa te keren principura save trubun te respektuin pes te ande thema save si membrura thaj vi ande aver thema save šaj len kava instrumento kerel pes protekcia pala e nacional minoritetura lenge čačimata thaj slobodimata respektosa pala o teritorial integriteto thaj vi nacionalo integriteto e themengoÍľ
# Mangipasa te realizuin e principura save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia respektosa pala e nacionalne zakonura thaj e governonge politikaÍľ

Khetane phande:

Ĺ ero I

Kotor 1.

Protekcia nacional minoritetorenge lenge čačimata thaj slobodimata si jekh katar šerutne butja ande fremo e maškarthemutne protekciasa vaš e manušikane čačimata thaj kadale aktivitetura len pes sar maškar-themuni ko-operacia.

Kotor 2.

E paragrafura kadale konvenciake ka utilizuin pes numaj lačhipasa, hatjarimasa thaj toleranciasa thaj maj palal ka respektuin pes e principura pala e lačhi ko-operacia maškar e thema.

Kotor 3.

1. Svako manuš savo si nacional-minoriteto ka avel slobodo te alosarel te avel dikhindo sar vi si vol na thaj či ka avel les bilačho statuso godolese kaj alosrda sar kamla.

2. E manušen save si nacional minoriteto si čačimata save si skrinisarde/ramome ande kadi konvencia vol korkore vol khetane averenca.

Ĺ ero II

Kotor 4.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka e nacional minoriteturenge garantuin egaliteto anglal o zakono thaj egalutni protekcia. Ande kava konteksto naj slobodo te kerel pes varesavi diskriminacia kontra varesavo manuš savo si nacional minoriteto.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj ka keren, kana trubul, e aktivitetura po drom te realizuil pes egaliteto maškar e manuša save si nacional minoriteto thaj aver save na-j ando kulturako, ekonomikano, politikano thaj societosko dživdipen. Ka lel pes sama pala e specifikane kondicie ande save dživdinen varesave nacional minoritetura.

3. E aktivitetura save si oficielno vazdine opre ande relacia pala o paragrafo 2. či trubun te len pes sar diskriminacia.

Kotor 5.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia lie pe peste obligacia te keren lačhe kondicie po drom te e nacional minoritetura arakhen thaj buvljaren piri kultura thaj protektuin piro identiteto, religia, čhib thaj e tradicia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes kaj či keren e politika savi džal po drom te kerel asimilacia nacional minoriteturengi kontra lengi voja thaj ka protektuin kadale manušen katar svako akcia savi džal po drom te kerel asimilacia.

Kotor 6.

1. E thema save somnisarde kadi konvencia ka vazden opre e tolerancia thaj maškar- kulturako dialogo thaj ka keren aktivitetura po drom te anglunaren respekto, hatjaripen, thaj ko-operacia maškar sa e manuša save train pe lengi teritoria, bi diferenciako pala lengo etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto specialno ande kultura, edukacia thaj informišipen.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia obliguisarde pes te keren e aktivitetura po drom te protektuin e manušen pe save si kerdini vol kerel pes tortura ,diskriminacia godolese kaj si len aver etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

Kotor 7.

E thema save somnisarde kadi konvencia ka respektuin svakone manuše savo si nacionalo minoriteto te šaj slobodo kidel pes avere manušenca, te slobodo phenel godo so gindil, ande sosote patjal thaj savi religia kamel.

Kotor 8.

E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te oficielo phenen kaj svakone manuše savo si nacionalo minoriteto si čačipen te slobodo vakarel piri religia thaj te kerel religiake institucie thaj organizacie.

Kotor 9.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den čačipen svakone manušes savo si nacional minoriteto po slobodo vakaripen, po slobodo gindipen te slobodo akceptuil thaj bičhalel e informacie pe leski dajaki čhib. E thema save somnisrade kadi konvencia ande fremo pire jurisdikane sistemosko ka keren šaipen e nacional minoritetorenge te na aven diskriminuime ando informišipen.

2. O paragrafo 1. kadale konvenciako či kerel na-šaipen/prohibicia e themenge save somnisrade kadi konvencia te den e oficielne lila manušenge save si nacional minoritetura save kamen te keren radio, TV programura vol kompanie pala o filmo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren problemura e nacional minoriteturenge te von kamen te keren žurnala pe piri čhib. Ando fremo e zakonosko savo phenel pala o Radio thaj TV, e thema ka den čačipen e nacional minoriteturenge te keren e madia pala e mas-komunikacia pe piri čhib.

4. E thema save somnisrade kadi konvencia ando fremo pire jurisdikane sistemongo ka den šaipen e nacional minoriteturenge te keren butji ande media po drom te bararen e tolerancia thaj kulturako pluralizmo.

Kotor 10.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te den svakone manušese savo si nacional minoriteto šaipen te vakaren pe piri dajaki čhib vi privato vi oficielo.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia ka keren šaipen te vakarel pes minoriteturengi čhib vi oficielo.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te garantuin čačipen svakone manušese savo si nacional minoriteto te avel informišime pe čhib savi hatjarel sostar si šuvdino ando phanglipen te šaj protektuil pes anglal o krisi pe čhib savi hatjarel, thaj te godo trubul, te o krisi del lese manuše savo ka ričhibarel leske o krisipen.

Kotor 11.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia obliguisarde pes te svako manuš savo si nacional minoriteto utilizil piro familiako anav (patronim) thaj čačo anav pe piri čhib thaj godo ka avel lesko oficielno anav.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te svakone manušese savo si nacional minoriteto den čačipen te pe piri dajaki čhib šuvel varesave somnura, ramosarimata vol varesave aver informacie vol privato vol oficielo.

3. Pe thana kaj dživdinen but manuša save si nacional minoriteto e thema save somnisrade kadi konvencia, ando fremo pire jurisdikane sistemongo, ka šuven e tradicional anava, e vulicenge anava thaj aver topografikane simbolura pe čhib kodole nacional minoriteturengo te godo kamen e manuša save si nacional minoriteto.

Kotor 12.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura ande fremo edukaciako thaj rodipasko po drom te šukaren thaj bararen e kultura, čhib thaj e religia nacional minoriteturenge thaj vi e majoriteturenge.

2. Ande kava konteksto e thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoriteturenge te edukuin pire manušen save kamen te aven profesorura pala lengi dajaki čhib thaj maj palal von ka lotjharen e nacional minoriteturenge te kerel pes kontakto maškar e studentura save si nacional minoritetura thaj e profesorura.

3. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den egalutno šaipen savorenge pala e edukacia.

Kotor 13.

1. Ando fremo pire edukaciake sistemosko e thema save somnisrade kadi konvencia ka den čačipen nacioal minoriteturenge te vi privato keren e institucie pala e edukacia.

2. Te e nacional minoritetura kamen te keren godo so si ramosardino ando paragrafo 1. e thema save die kava šaipen na-j obliguime te finansirin/den love pala gasave projektura.

Kotor 14.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia kaj svakone manušes savo si nacional minoriteto si šaipen te sitjuvel piri dajaki čhib.

2. Pe thana kaj bešen but manuša save si nacional minoriteto te von godo kamen o governo ka del lenge šaipen te sitjuven piri dajaki čhib vol te edukuin pes pe godi čhib.

3. O paragrafo 2. ka utilizil pes po drom te na kerel doš pala e čhib pe savi oficielno kerel pes edukacia ande godo them.

Kotor 15.

E thema save somnisrade kadi konvencia ka den šaipen e nacional minoritetorenge te len than ando kulturako, societetosko, ekonomikano džuvdipen ande varesave oficielne kontaktura thaj specialno ande kodola kontaktura save save si importante e nacional minoriteturenge.

Kotor 16.

E thema save somnisrade kadi konvencia či ka keren e aktivitetura save džan po drom te keren egaliteto pe thana kaj train majbut e manuša save si nacional minoritetura de so e manuša save si majoriteto.

Kotor 17.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te den šaipen e nacional minoriteturenge te keren kontaktura e manušenca save train ande aver thema thaj specialo e manušenca savenca si len khetano etnikano, kulturako, čhibako vol konfesionalno identiteto.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te na keren problemura e manušenge save si nacional minoritetura save kamen te len than ande varesave na-governoske organizacie(NGO) vi po nacionalo vi po internacionalo nivoo.

Kotor 18.

1. E thema save somnisrade kadi konvencia ka dikhen te phanden avere themenca duj-themutne vol but-themutne kontraktura specialo po drom te protektuin e manušen save si nacional minoritetura.

2. E thema save somnisrade kadi konvencia ka keren e aktivitetura te keren ko-operacia/khetani butji po drom te ažutinen e nacional minoriteturenge.

Kotor 19.

E thema save somnisrade kadi konvencia lie pe peste obligacia te respektuin thaj utilizuin e principura andar e fremuni konvencia. E restrikcie ande relacia pala kadi konvencia ka keren pes numaj pe thana pe save e maškar-themutne jurisdikane instrumentura den godo šaipen.

Ĺ ero III

Kotor 20.

Svako manuš savo si nacional minoriteto trubul te respektuil e nacional zakonura thaj averenge čačimata thaj specialo e čačimata e themeske kaj trail sar vi averenge minoriteturenge čačimata.

Kotor 21.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar čačipen te vareko kerel vareso so si kontra maškar-themutno čačipen thaj specialo so si kontra o egaliteto maškar e manuša, kontra o teritorial integriteto thaj politikano egaliteto maškar e thema.

Kotor 22.

Khanči so si ramosardino ande kadi konvencia či trubul te hatjarel pes sar limito vol kontra varesave manušikane čačimata save šaj aven protektuime zakonenca vol avere kontraktosa save ramosarde e thema save somnisarde kadi konvencia.

Kotor 23.

E čačimata thaj e slobodimata save si rezultato kadale konvenciako ka aven ande relacia e paragrafonenca andar kadi konvencia.

Ĺ ero IV

Kotor 24.

1. O komiteto e ministrengo Europake Konzilosko ka dikhel sar utilizuil pes kadi konvencia katar e thema save somnisarde kadi konvecia.

2. E thema save somnisarde kadi konvencia save naj membrura Europake Konzilosko ka len than ande implementaciako proceso pe modalitetura save ka keren pes.

Kotor 25.

1. Ande jekh-beršesko periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor o them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel raporto e General sekretareske Europake Konziloske save jurisdikane aktivitetura si kerdine po drom te realizuin pes e principura kadale konvenciaki.

2. Pala godo svako them savo somnisarda kadi konvencia ka bičhalel e general sekretareske pe vramake periodura vol kana o komiteto ministrengo godo kamel, informacie save si vasne te realizuil pes kadi konvencia.

3. O general sekretari ka bičhalel e informacie e ministrurenge save si ando komiteto ande relacia pala e kondicie andar kava kotor.

Kotor 26.

1. O komiteto ministrengo khetane e experturenca ka dikhel dal si e aktivitetura save kerde e thema save somnisarde kadi konvencia, lačhe po drom te realizuin pes e principura andar kadi konvencia.

2. Ko thaj sar ka alosaren pes e expertura pala kadi butji ka dikhel o komiteto e ministrurengo ande jekh beršengo periodo katar o djes kana kadale konvencia avel čači zor.

Ĺ ero V

Kotor 27.

Kadi fremuni konvencia ka avel putardi svakone themese savo kamel te somnil las thaj savo si membro Europake Konzilosko. E konvencia ka avel putardi pala o somnato vi e themenge save e ministrurengo komiteto akharel te godo keren. E konvencia šaj ratifikuil pes, akceptuil pes vol šaj kerel pes laki konfirmacia. E instrumentura pala e ratifikacia, akceptacia vol ratifikacia ka aven deponuime ka General sekretari Europake Konzilosko.

Kotor 28.

1. Kadale konvencia ka avel čači zor po maj angluno djes ando čhon kana nakhel o trin čhonengo periodo katar o datumo kana e 12 thema save si membrura Europake Konzilosko die piro somnato telal kadi konvencia.

2. Svako them savo si membro Europake Konzilosko thaj savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te ažukarel trin čhon katar o djes kana somnisarda kadi konvencia te avel las čači zor thaj te aresen e ratifikaciake instrumentura.

Kotor 29.

1. Kana e konvencia avel čači zor thaj kana keren pes e konsultacie e themenca save somnisarde kadi konvencia o komiteto ande savo bešen e Europake ministrura ande relacia pala o kotor 20. Europake konziloske statutosko šaj akharel svakone theme savo si mebro Europake Konzilosko thaj savo či somnisarda kadi konvencia ande relacia pala o kotor 27. te somnil kadi konvencia.

2. Svako them savo kamel te somnil kadi konvencia trubul te džanel kaj las ka avel čači zor maj angluno djes ando čhon palal trin čhonengo periodo katar o djes kana sesa deponuime e instrumentura pala o thanimasko linipen ka general sekretari Europake Konzilosko.

Kotor 30.

1. Svako them šaj ande vrama kana somnil vol deponuil pire ratifikaciake instrumentura phenel e teritoria kaj kamel te kadi konvencia utilizil pes.

2. Savko them šaj maj palal, lilesa savo ka bičhalel e General sekretarese, buvljarel e teritorie pe save kamel te kadi konvencia utilizil pes. Ande relacia pala kadi nevi teritoria e konvencia ka avel čači zor jekto djes ando čhon kana nakhel trin-čhonengo periodo katar o datumo/djes kana areslo godo lil e General sekretareske.

3. Svako mothovipen savo si ande relacia kadale duje maj anglune paragrafurenca šaj avel pala svako teritoria cirdini lilesa savo trubul te bičhalel pes e General sekretareske. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno čhonesko djes kana nakhel trin čhonengo periodo katar o datumo/djes kana aresli godi informacia katar o general sekretari.

Kotor 31.

1. Svako them savo somnisarda kadi konvencia šaj kana kamel te cirdel piro somnato katar e konvencia jekhe lilesa savo trubul te bičhalel e General sekretareske Europake Konziloske.

2. Kadale liles ka avel čači zor ande majangluno djes ando čhon savo ka avel palal e šov čhonengo periodo katar o datumo kana e general sekretreske avilo o lil pala o cirdipen.

Kotor 32.

O General sekretari Europake Konzilosko ka phenel e themenge save si membrura Europake Konziloske avere themenge save somnisarde kadi konvencia thaj svakone themese savo kamel te somnil kadi konvencia:

a) savo them somnil e konvencia

b) ko deponuisrada e ratifikaciake instrumentura

c) svako datumo/djes kana thaj kaj kadale konvencia avel čači zor ande relacia pala o kotor 28, 29, 30.

d) Svako aver akto, informacia vol lil savo si ande relacia kadale konvenciasa.

E Konvencia si kerdini ando foro Strasbourg, po 10.-to novembri 1994.-to berš pe anglikani thaj francikani šhib. Liduj tekstura si jekh sar aver thaj po jekh kopia si deponuime ande Europake konzilosko arhivo. O General sekretari Europake Konzilosko ka del čače kopie svakone themese savo si membro Europake Konzilosko thaj ka del vi svakone themese savo si akhardino te somnil vo te lel than ande kadi konvencia.
Donate Now

> Challenge discrimination, promote equality
Be Informed

> Receive our newsletter and public announcements
Join Us

> Employment and internship opportunities
Al Jazeera: Expelling the Roma

4 August 2010



more ...

horizontal rule
CALL FOR SUBMISSIONS Roma Rights 2/2010 Funding Roma Rights: Structures, Practices, Challenges, Prospects

2 June 2010

The European Roma Rights Centre (ERRC) is looking for original articles and other submissions (book reviews, interviews with key figures and conference reports) from a broad range of disciplines addressing the topic: Funding Roma Rights: Structures, Practices, Challenges and Prospects.

more ...



European Roma Rights Centre

H-1016 Budapest
Naphegy tér 8.
Hungary

Phone: +36 1 4132200
Fax: +36 1 4132201
E-mail:office@errc.org

Employment and internship opportunities
====================================================================================

horizontal rule
Attacks against Roma in Hungary, the Czech Republic and the Slovak Republic

29 April 2010

Since January 2008, in Hungary, the Czech Republic and the Slovak Republic, anti-Roma violence has gained significant prominence in the media.